बोर्ड भरणे

१. प्रस्तावना (Introduction):

आजच्या आधुनिक युगात वीज ही मानवाच्या दैनंदिन जीवनाचा अविभाज्य भाग बनली आहे. घर, शाळा, उद्योग, रुग्णालये अशा सर्व ठिकाणी वीज आवश्यक आहे. इलेक्ट्रिक बोर्ड हे विद्युत वितरणाचे एक महत्त्वाचे साधन आहे, ज्याद्वारे दिवे, पंखे, सॉकेट, स्विच इत्यादी नियंत्रित केले जातात. इलेक्ट्रिक बोर्ड भरणे म्हणजे विविध विद्युत घटक योग्य पद्धतीने बसवून, सुरक्षित आणि कार्यक्षम विद्युत सर्किट तयार करणे.

२. उद्देश (Objective):

1. विद्युत सर्किटचे कार्य समजून घेणे.
2. इलेक्ट्रिक बोर्डाचे विविध घटक ओळखणे आणि त्यांचा उपयोग शिकणे.
3. योग्य पद्धतीने वायरिंग करून एक कार्यक्षम बोर्ड तयार करणे.
4. सुरक्षा नियमांचे पालन करून सुरक्षित विद्युत जोडणी करणे.

३. सर्वेक्षण (Survey):

या प्रकल्पासाठी आम्ही विविध प्रकारचे इलेक्ट्रिक बोर्ड पाहिले

• घरगुती वापरातील स्विच बोर्ड
• औद्योगिक नियंत्रण पॅनल
• शाळा आणि कार्यालयांतील वितरण फलक

तसेच इलेक्ट्रिशियनकडून प्रत्यक्ष कामाची माहिती घेतली. त्यांनी योग्य वायरिंग तंत्र, रंगकोड (Colour Code), आणि सर्किट टेस्टिंगविषयी मार्गदर्शन केले.

४. कृती (Procedure):

1. आवश्यक साहित्य गोळा केले.
2. बोर्डावर स्विच, सॉकेट, होल्डर आणि इंडिकेटरची जागा निश्चित केली.
3. वायरचे मापन करून आवश्यक लांबीप्रमाणे कापले.
4. वायरला स्विच व सॉकेटशी जोडले.
5. कनेक्शन पूर्ण झाल्यावर मल्टीमीटरद्वारे तपासणी केली.
6. शेवटी मुख्य सप्लाय जोडून सर्किट कार्यान्वित केले.

५. निरीक्षण (Observation):

• सर्व स्विच व्यवस्थित काम करत होते.
• सॉकेटमध्ये योग्य व्होल्टेज मिळाले.
• इंडिकेटर दिवा चालू झाल्यावर वीजपुरवठ्याची स्थिती दिसत होती.
• कोणतीही शॉर्ट सर्किटची समस्या उद्भवली नाही.

६. निष्कर्ष (Conclusion):

या प्रकल्पाद्वारे इलेक्ट्रिक बोर्ड कसे तयार करतात, घटक कसे जोडतात आणि सुरक्षा नियमांचे महत्त्व काय आहे हे समजले. हा अनुभव प्रत्यक्ष विद्युत कामासाठी उपयुक्त ठरेल आणि विद्युत क्षेत्रातील मूलभूत ज्ञान दृढ झाले.

७. साहित्य (Material Required):

1. इलेक्ट्रिक बोर्ड (Wooden/Plastic)
2. स्विचेस – २
3. सॉकेट – १
4. बल्ब होल्डर – १
5. इंडिकेटर – १
6. वायर (Red, Black, Green)
7. स्क्रू ड्रायव्हर सेट
8. वायर स्ट्रिपर
9. टेस्ट लॅम्प / मल्टीमीटर
10. स्क्रू व टेप

मोटार रिवाइंडिंग प्रक्रिया (Step-by-Step):

1. मोटार तपासणी (Inspection)

• मोटार का बंद पडली?
• कॉइल जळाली आहे का?
• बिअरिंग, शाफ्ट, स्टेटर स्थिती तपासणे.

2. जुनी वाइंडिंग काढणे

• स्टेटर गरम करून किंवा हाताने ओल्ड कॉइल काढणे.
• सर्व इन्सुलेशन साफ करणे.

3. स्लॉट साफ करणे

• स्लॉटमध्ये उरलेले पेपर, varnish काढणे.
• स्लॉट पूर्णपणे clean करणे.

4. नवी वाइंडिंग डिझाइन करणे

• टर्न्स (वळणे), वायर गेज, कनेक्शन प्रकार (Star/Delta) ठरवणे.
• जुन्या मोटारीच्या डेटाच्या आधारावर ही मोजणी केली जाते.

5. कॉइल तयार करणे

• कॉइल वळणे (Coil Winding Machine वापरून).
• स्लॉटमध्ये बसणार्या आकारात वळणे.

6. कॉइल स्टेटरमध्ये बसवणे

• इन्सुलेशन पेपर घालून कॉइल बसवणे.
• कनेक्शन जोडणे.

7. वर्निशिंग व बेकिंग

• कॉइलला varnish लावणे.
• ओव्हनमध्ये बेक करून सेट करणे.

8. मोटार पुन्हा Assemble करणे

• बिअरिंग बदलणे (जर गरज असेल).
• कव्हर, फॅन, शाफ्ट पुन्हा बसवणे.

9. चाचणी (Testing)

• मेगगर चाचणी (Insulation Test)
• नो-लोड करंट टेस्ट
• रोटेशन तपासणे

रिवाइंडिंगसाठी लागणारी साधने (Tools)

• वाइंडिंग मशीन
• स्लोट पेपर
• तांब्याची वायर
• इन्सुलेशन टेप
• वर्निश
• बेकिंग ओव्हन
• मेगगर (Insulation Tester)
• मल्टीमीटर

मोटार मधील स्तेतर आणि रोटर

स्टेटर (Stator) म्हणजे काय?

स्टेटर हा मोटारचा स्थिर (न हलणारा) भाग आहे.
यात तांब्याच्या वायरची वाइंडिंग असते. हेच वाइंडिंग जळाल्यावर रिवाइंडिंग करावे लागते.

स्टेटरची रचना:

• लोखंडी लेमिनेशनचे गोलाकार शरीर
• स्लॉट्स (कोनाडे)
• स्लॉटमध्ये तांब्याची कॉइल
• इन्सुलेशन पेपर

स्टेटरचे काम:

स्टेटरवरील वाइंडिंगला विद्युत दिल्यावर चुंबकीय क्षेत्र तयार होते आणि ते रोटरला फिरवते.

रोटर (Rotor) म्हणजे काय?

रोटर हा मोटारचा फिरणारा भाग आहे.

रोटरचे प्रकार:

1. स्क्विरल केज रोटर (Squirrel Cage Rotor) – सर्वात जास्त वापरला जाणारा
2. स्लिप रिंग रोटर (Wound Rotor) – मोठ्या मोटारींमध्ये

रोटरची रचना:

• लोखंडी लेमिनेशन
• कॉपर/अल्युमिनियम बार (केज)
• एंड रिंग
• शाफ्ट

रोटरचे काम:

स्टेटरमधील चुंबकीय क्षेत्रामुळे रोटरमध्ये इंडक्शन होते आणि रोटर फिरायला सुरूवात करतो.

मोटार रिवाइंडिंग म्हणजे काय?

मोटारची जुनी जळालेली स्टेटर वाइंडिंग काढून तिच्या जागी नवीन वाइंडिंग करणे म्हणजे रिवाइंडिंग.

पण रिवाइंडिंगनंतर रोटरची

रिवायडिंग ला काही काम नसते

• बिअरिंग
• शाफ्ट
• बॅलन्स
  ही गोष्टी तपासल्या जातात.

• तांब्याच्या वायरची जाडी
• टर्न्स (वळणांची संख्या)
• कॉइलचा आकार
• कनेक्शन प्रकार (Delta/Star)
  हे अगदी अचूक असणे खूप आवश्यक असते.

You said:

स्टेटर रिवाइंडिंगची मुख्य पावले

1) मोटर उघडणे

• मोटरचा वीजपुरवठा बंद करणे
• कव्हर काढणे
• रोटर बाहेर काढणे
• स्टेटर वेगळा करणे

2) जुने वळण काढणे

• जळलेली कॉइल कापून टाकणे
• स्लॉटमधील तांब्याचे तुकडे काढून स्टेटर स्वच्छ करणे
• आवश्यक असल्यास ब्लोअरने धूळ साफ करणे

3) डेटा नोंदवणे

• वळणांची संख्या (Turns)
• वायरचा गेज (SWG / AWG)
• कॉइलचे आकार (Coil Dimensions)
• कनेक्शन प्रकार (Star / Delta)
• फेजची संख्या

हे पाऊल सर्वात महत्त्वाचे आहे.

4) स्लॉट इन्सुलेशन बसवणे

• स्लॉटमध्ये नवीन इन्सुलेशन पेपर ठेवणे
• स्लॉट वेज तयार करणे

5) नवीन कॉइल तयार करणे

• योग्य जाडीची तांब्याची वायर वापरणे
• टर्न काउंटरने समसमान टर्न घेणे
• कॉइल वाइंडिंग फॉर्मवर कॉइल तयार करणे

6) कॉइल स्टेटरमध्ये बसवणे

• कॉइल स्लॉटमध्ये सावधपणे बसवणे
• सर्व कॉइल समान अंतरावर नीट बसवणे
• आवश्यक असल्यास टेप/क्लॉथ टेपने बांधणी करणे

7) जोडणी करणे

• फेज वाईंडिंगचे कनेक्शन
• स्टार किंवा डेल्टा जोडणी
• सर्व जोडणी घट्ट करणे

8) व्हर्निशिंग

• संपूर्ण कॉइलला इलेक्ट्रिकल व्हर्निश लावणे
• ड्रायिंग ओव्हनमध्ये सुकवणे (आवश्यकतेनुसार)

9) टेस्टिंग

• इन्सुलेशन टेस्ट (Megger Test)
• कॉन्टिन्यूटी तपासणे
• फेज बॅलन्स तपासणे

10) मोटर पुन्हा जोडणे

• रोटर बसवणे
• कव्हर लावणे
• मोटर सुरू करून ट्रायल घेणे

इलेक्ट्रिक सोलर प्रकल्प प्रस्ताव

१. प्रस्तावना (Introduction)

सौर ऊर्जा ही सूर्यप्रकाशावर आधारित, स्वच्छ व अक्षय ऊर्जा स्रोत आहे. वाढते वीज दर, पर्यावरण प्रदूषण, आणि ऊर्जा संकट लक्षात घेऊन सोलर पॅनल प्रणालीचा वापर वाढवणे अत्यावश्यक झाले आहे.

1. घर/संस्था/शाळेत सौर ऊर्जेचा वापर वाढवणे.
2. पारंपरिक विजेवरील अवलंबित्व कमी करणे.
3. विजेच्या बिलात बचत करणे.
4. पर्यावरणपूरक ऊर्जा उत्पादन करून कार्बन उत्सर्जन कमी करणे.
5. नवीकरणीय ऊर्जेबद्दल जागरूकता निर्माण करणे.

३. साहित्य (Materials / Sahitya)

सोलर प्रकल्पासाठी लागणारे साहित्य:

• सोलर पॅनेल (Mono/Poly)
• सोलर इन्व्हर्टर (Solar Inverter)
• बॅटरी (SMF / Lithium-ion) – आवश्यक असेल तर
• चार्ज कंट्रोलर
• वायरिंग आणि केबल्स
• माउंटिंग स्ट्रक्चर (छतावर बसवण्यासाठी)
• नट-बोल्ट, कनेक्टर, टर्मिनल्स
• अर्थिंग किट
• DC/AC Distribution Box
• साधने (spanners, drill machine, tester, multimeter)

४. पद्धती / प्रक्रिया (Method / Procedure)

1. छत/जागेचे निरीक्षण करून सौर प्रकाशाचे प्रमाण तपासणे.
2. किती kW प्रणाली आवश्यक आहे हे ठरवणे.
3. पॅनेलची दिशा व झुकाव (tilt angle) निश्चित करणे.
4. माउंटिंग स्ट्रक्चर बसवणे.
5. पॅनेल्स बसवणे व वायरिंग करणे.
6. इन्व्हर्टर आणि बॅटरी कनेक्शन जोडणे.
7. प्रणाली चाचणी (testing) करून जोडणी योग्यरित्या कार्यरत आहे याची खात्री करणे.
8. शेवटी निरीक्षण अहवाल तयार करणे.

५. निरीक्षण (Observation / Nirikshan)

• सोलर पॅनेलला मिळणाऱ्या सूर्यप्रकाशावर ऊर्जा उत्पादन अवलंबून असते.
• ढगाळ हवामानात उत्पादन कमी होते.
• स्वच्छ पॅनेल = अधिक ऊर्जा उत्पादन.
• पॅनेलचा कोन, तापमान, सावली (शेड) यांचा ऊर्जा निर्मितीवर थेट परिणाम दिसून येतो.

इलेक्ट्रिक सोलर प्रणाली ही आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर, पर्यावरणपूरक आणि दीर्घकाळ टिकणारी ऊर्जा पद्धती आहे. योग्य बसवणी, नियमित साफसफाई आणि योग्य क्षमतेचे उपकरणे वापरल्यास, २५+ वर्षे मोफत पर्यावरणपूरक वीज मिळू शकते. पारंपरिक विजेवरील अवलंबित्व मोठ्या प्रमाणात कमी होते आणि विजेची बचत होते.

७. कृती (Action / Kruti)

• प्रकल्पासाठी योग्य जागेची पाहणी करणे.
• आवश्यक kW प्रणाली निवडून साहित्य खरेदी करणे.
• प्रमाणित तंत्रज्ञाकडून इंस्टॉलेशन करणे.
• मासिक ऊर्जा उत्पादन नोंदवही ठेवणे.
• सोलर पॅनेलची नियमित साफसफाई करणे.
• विद्यार्थ्यांना/कर्मचाऱ्यांना सौर ऊर्जेबद्दल मार्गदर्शन करणे.

इन्व्हर्टर बॅटरी

१. प्रस्तावना (Prastavana / Introduction)

वीज जाणे किंवा अस्थिर वीजपुरवठा ही अनेक घरांमध्ये व संस्थांमध्ये सामान्य समस्या आहे. या परिस्थितीत इन्व्हर्टर व बॅटरी प्रणाली आपत्कालीन वीजपुरवठा देऊन प्रकाश, पंखे आणि अन्य आवश्यक उपकरणे चालू ठेवते. ही प्रणाली वीज खंडित झाल्यावर आपोआप कार्यान्वित होते आणि घराला किंवा कार्यालयाला अखंड वीजपुरवठा मिळवून देते.

२. उद्देश (Uddesh / Objective)

1. वीज नसताना सतत प्रकाश आणि आवश्यक उपकरणांना कार्यरत ठेवणे.
2. घरी किंवा कार्यालयात सुरक्षित व विश्वासार्ह बॅकअप वीजपुरवठा उपलब्ध करणे.
3. कमी खर्चात दीर्घकाळ टिकणारी ऊर्जा प्रणाली वापरणे.
4. वीजपुरवठ्याच्या अडचणींमुळे होणारे कामकाजातील व्यत्यय टाळणे.

३. साहित्य (Sahitya / Materials Required)

इन्व्हर्टर बॅटरी प्रकल्पासाठी लागणारे साहित्य:

• बॅटरी (Lead-Acid / Tubular / Lithium-ion)
• बॅटरी स्टँड
• वायरिंग केबल्स (DC केबल्स)
• कनेक्टर व टर्मिनल्स
• फ्यूज/MCB
• डिस्टिल्ड वॉटर (Lead-acid बॅटरीसाठी)
• मल्टीमीटर
• स्क्रूड्रायव्हर सेट, स्पॅनर
• चार्जर नियंत्रक (जर सोलर चार्जिंगसाठी वापरणार असाल तर)

४. निरीक्षण (Nirikshan / Observation)

• बॅटरीची क्षमता (Ah) जितकी जास्त, तितका वीज बॅकअप अधिक काळ मिळतो.
• Lead-acid बॅटरी वेळोवेळी डिस्टिल्ड वॉटरची मागणी करते.
• Lithium-ion बॅटऱ्या हलक्या व कमी देखभाल लागणाऱ्या असतात.
• इन्व्हर्टरचा लोड बॅटरीच्या डिस्चार्ज रेटवर परिणाम करतो.
• तापमान, चार्जिंग व्होल्टेज व वापर यामुळे बॅटरीचे आयुष्य ठरते.
• योग्य वायरिंग केल्यास कार्यक्षमता अधिक मिळते.

५. निष्कर्ष (Nishkarsh / Conclusion)

इन्व्हर्टर बॅटरी प्रणाली ही घर, शाळा, कार्यालय व दुकाने यांसाठी उपयुक्त व विश्वासार्ह उपाय आहे. योग्य क्षमतेची बॅटरी आणि दर्जेदार इन्व्हर्टर वापरल्यास ४–८ तास किंवा त्याहून अधिक वीज बॅकअप मिळू शकतो. नियमित देखभाल, योग्य चार्जिंग आणि तापमान नियंत्रण यामुळे बॅटरीचे आयुष्य ३–६ वर्षांपर्यंत वाढवता येते.

६. कृती (Kruti / Action Plan)

• घरातील एकूण लोड (वॅट) मोजून योग्य क्षमतेचा इन्व्हर्टर व बॅटरी निवडणे.
• प्रमाणित टेक्निशियनकडून इन्व्हर्टर-बॅटरी इंस्टॉलेशन करणे.
• जास्त वीज वापरणारी उपकरणे (जसे की: हीटर, मिक्सर, मोटर) इन्व्हर्टरवर न जोडणे.
• मासिक बॅटरी निरीक्षण करणे (Lead-acid साठी पाण्याची पातळी तपासणे).
• ओलावा किंवा पाण्याजवळ बॅटरी ठेवू नये.
• बॅटर्‍यांच्या टर्मिनल्सची स्वच्छता सातत्याने करणे.
• बॅटरीच्या चार्जिंगची नोंद ठेवणे.

विषय: इलेक्ट्रिक सोलर (Electric Solar)

प्रस्तावना (Introduction):

आजच्या युगात ऊर्जा हा विकासाचा मुख्य आधार आहे. पारंपरिक ऊर्जास्रोत जसे की कोळसा, डिझेल आणि नैसर्गिक वायू हे मर्यादित आणि प्रदूषण करणारे आहेत. त्यामुळे नवीकरणीय ऊर्जास्रोतांचा वापर वाढविण्याची गरज निर्माण झाली आहे. सौरऊर्जा म्हणजेच इलेक्ट्रिक सोलर सिस्टम हे एक पर्यावरणपूरक आणि टिकाऊ ऊर्जास्रोत आहे. सूर्यप्रकाशाच्या सहाय्याने वीज निर्माण करून ती विविध घरगुती, औद्योगिक आणि वाहतूक क्षेत्रांमध्ये वापरता येते.

२. उद्देश (Objective):

• सौरऊर्जेच्या तत्त्वांचा अभ्यास करणे.
• सौरऊर्जेवर चालणाऱ्या उपकरणांची कार्यप्रणाली समजून घेणे.
• प्रदूषणमुक्त, स्वस्त आणि टिकाऊ ऊर्जेचे महत्त्व ओळखणे.
• सौरऊर्जेचा वापर वाढविण्याबाबत जनजागृती करणे.

३. साहित्य (Materials):

सोलर सिस्टीम तयार करण्यासाठी लागणारे साहित्य:

• सोलर पॅनेल (Solar Panel)
• चार्ज कंट्रोलर (Charge Controller)
• बॅटरी (Battery)
• इन्व्हर्टर (Inverter)
• वायरिंग व कनेक्शन साहित्य
• स्टँड / माउंटिंग स्ट्रक्चर

४. निरीक्षण (Observation):

• सूर्यप्रकाशाच्या तीव्रतेनुसार वीज निर्मिती बदलते.
• सोलर पॅनेल दक्षिण दिशेकडे योग्य कोनात बसवल्यास कार्यक्षमता वाढते.
• स्वच्छ हवामानात अधिक वीज निर्मिती होते, तर ढगाळ दिवसात कमी.
• योग्य देखभाल (जसे की पॅनेल साफ ठेवणे) केल्यास आयुष्य वाढते.

५. निष्कर्ष (Conclusion):

इलेक्ट्रिक सोलर प्रणाली ही स्वच्छ, अक्षय आणि टिकाऊ ऊर्जेचा उत्तम पर्याय आहे. तिच्या वापरामुळे विजेचा खर्च कमी होतो, पर्यावरणाचे रक्षण होते आणि ऊर्जा स्वावलंबन साध्य होते. भविष्यात सर्वत्र सौरऊर्जेचा वापर वाढविणे हे अत्यावश्यक आहे.

६. कृती (Action / Suggestion):

• घर, शाळा आणि कार्यालयांमध्ये सोलर पॅनेल बसवावेत.
• शासनाच्या सौरऊर्जेसाठीच्या योजना वापराव्यात.
• सौरऊर्जेबाबत शिक्षण आणि प्रशिक्षण घ्यावे.
• स्थानिक पातळीवर सोलर प्रकल्प राबवावेत.

आलेल्या अडचणी मला सोलर कोठे कसा जोडायचा हे मला माहित न्हवते त्यामुळे योग्य जोडणी मध्ये कोन आणि दिशा यात अडचणी येत राहिल्या

हवामान बदल जर ढगाळ व पावसाळी वातावरण असले तर सोलर वीज निर्मिती कमी देते व त्यामध्ये खूप अडचणी येतात व हिवाळ्यातील धुळीमुळे पानेल्ची कार्याशामता वाढते चुकीच्या वायरिंग मुले शोर्ट सर्किट होऊ शकते त्यामुळे चार्गिंग ठेवावी लागते त्यामुळे आलेल्या अडचणी नीट करण

बॉयस होस्टेल मधील रूम नम्बर ६ या रूमची वायरिंग केली त्यामध्ये आम्हाला सराव पण झाला कि वायरिंग कशी करतात मग आम्ही गावातून बोर्ड आणला

1 सोकेट व 4 स्वीच असा बोर्ड भरला व वायरिंग केली

व गर्ल होस्टेलच्या शेजारी म्हणजे सोयील लाब शेजारी अर्थिंग ची जागा नित करून दिली

1) बायोगॅसपासून वीज (Electricity from Biogas)

हे सर्वात सामान्य आहे.

1. घरगुती/गायीच्या शेणापासून किंवा किचन वेस्टपासून बायोगॅस तयार होतो.
2. हा गॅस बायोगॅस जनरेटर मध्ये दिला जातो.
3. जनरेटर चालल्यावर वीज निर्माण होते.
4. ही वीज लाईट, फॅन, बॅटरी चार्जिंग किंवा घराला वापरता येते.

फायदे:

• मोफत वीज
• गॅस + लाईट दोन्ही मिळतात
• ग्रामीण भागासाठी उत्तम
• कचरा कमी होतो
• 2) इलेक्ट्रिक बायोगॅस स्टोव्ह (TEG आधारित)
• काही ठिकाणी बायोगॅस जाळून तयार होणाऱ्या उष्णतेतून थर्मो-इलेक्ट्रिक जनरेटर (TEG) वापरून थोडी वीज तयार केली जाते, ज्याने छोटी इलेक्ट्रिक उपकरणे चालू होतात (उदा. LED बल्ब, मोबाइल चार्ज).
• पण हे कमी वीज उत्पादन करते आणि अजून फार प्रचलित नाही.
• ⚡ किती बायोगॅस → किती वीज?
• साधारण अंदाज:
• उदा.
• 5 m³ बायोगॅस = दिवसभरात 7–10 युनिट वीज
• 💰 लहान इलेक्ट्रिक बायोगॅस सेटअप खर्च:
• 1 kW जनरेटर: ₹70,000 – ₹1,20,000
• बायोगॅस प्लांट (2–4 m³): ₹20,000 – ₹40,000
• ❓ तुम्हाला काय हवे आहे?
• घरासाठी लहान बायोगॅस + वीज सेटअप?
• शेती/दुग्धव्यवसायासाठी मोठा प्लांट?
• किती कचऱ्यातून किती वीज मिळेल?
• या मध्ये आम्ही आमच्या आश्रमात एक बिओगास बनवून तो ठेवला आहे व त्याचा उपयोग होतो
• त्या मुले घरचे पैसे वाचतात व बैओगास मोठ्या प्रमाणात चालतो

वॉटर फिल्टर

१) प्रस्तावना (Introduction)

पाण्यात माती, धूळ, जंतू, रसायने इत्यादी अशुद्धता असतात. स्वच्छ व सुरक्षित पाणी आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. पाणी शुद्ध करण्यासाठी फिल्टरचा उपयोग केला जातो. वॉटर फिल्टर वेगवेगळ्या स्तरातून पाणी गाळून त्यातील अशुद्धता काढून टाकतो. या प्रयोगातून आपल्याला पाणी शुद्धीकरणाची प्रक्रिया समजते.

२) उद्देश (Objective)

• पाण्यातील अशुद्धता कशा प्रकारे दूर केल्या जातात हे समजून घेणे.
• विविध स्तरांद्वारे (कोळसा, वाळू, खडी) पाणी गाळण्याची प्रक्रिया शिकणे.
• साधा आणि घरच्या घरी तयार करता येणारा वॉटर फिल्टर बनवणे.

३) साहित्य (Materials)

• प्लास्टिक बाटली (१)
• वाळू (Sand)
• कोळसा / अॅक्टिव्हेटेड चारकोल
• खडी (Small stones)
• कापड/कॉटन
• अशुद्ध पाणी
• रबर बँड/धागा
• सुरी/कात्री

४) कृती (Procedure)

1. प्लास्टिकच्या बाटलीचा तळ भाग कापा.
2. बाटलीचा झाकण काढून त्याला छोटे छिद्र करा.
3. झाकणाच्या भागात कापूस/कापड ठेवा.
4. कापसावर चारकोलचा थर टाका.
5. चारकोलवर वाळूचा थर भरा.
6. सर्वात वर खड्यांचा थर टाका.
7. अशुद्ध पाणी हळूहळू वरून बाटलीमध्ये ओता.
8. खालील बाजूने स्वच्छ पाणी बाहेर येते का ते पाहा.

५) निरीक्षण (Observation)

• फिल्टरमधून गेलेले पाणी तुलनेने स्वच्छ दिसते.
• मोठ्या घन अशुद्धता खडीच्या थरात अडतात.
• लहान कण वाळूत अडतात.
• दुर्गंधी व रंग कोळसा/चारकोल कमी करतो.

६) निष्कर्ष (Conclusion)

या प्रयोगातून कळते की पाणी वेगवेगळ्या स्तरातून गाळल्यास त्यातील माती, कण, धूळ व दुर्गंधी कमी होते. अशा प्रकारचा फिल्टर पाणी शुद्ध करतो, पण १००% पिण्यायोग्य करण्यासाठी उकळणे किंवा UV/RO शुद्धीकरण आवश्यक असते.

७) सर्वे (Survey) — (ऐच्छिक)

तुम्ही प्रकल्पासाठी सर्वे घेत असल्यास या गोष्टी समाविष्ट करा:

• किती घरांमध्ये वॉटर फिल्टर वापरतात?
• कोणत्या प्रकारचा फिल्टर वापरला जातो? (RO, UV, Candle Filter, Homemade)
• लोकांना पाण्यात कोणत्या तक्रारी येतात? (वास, रंग, चव)
• फिल्टर वापरल्यानंतर फरक जाणवतो का?
• पाणी उकळून पिण्याची सवय किती लोक पाळतात?

टेबल फॅन आणि सेलिंग फॅन

१) प्रस्तावना (Introduction)

फॅन हा आपल्या दैनंदिन जीवनातील महत्त्वाचा उपकरण आहे. उष्णतेपासून आराम मिळवण्यासाठी विविध प्रकारचे फॅन वापरले जातात. त्यातील दोन प्रमुख प्रकार म्हणजे टेबल फॅन आणि सीलिंग फॅन (किलिंग फॅन).
टेबल फॅन एकाच दिशेला हवा देतो आणि सहज हलवता येतो, तर सीलिंग फॅन पूर्ण खोलीत हवा फिरवतो. या प्रकल्पातून आपण दोन्ही फॅनचे कार्य, रचना आणि त्यांच्यातील फरक समजून घेणार आहोत.

• टेबल फॅन आणि सीलिंग फॅन कसे काम करतात हे समजणे.
• दोन्ही फॅनची रचना, उपयोग आणि कार्यप्रणाली जाणून घेणे.
• दोन्ही फॅनमधील फरक अभ्यासणे.
• विद्युत मोटर हवेचे प्रवाह कसे निर्माण करते हे समजून घेणे.

३) साहित्य (Materials)

(प्रकल्प/फाईल बनवण्यासाठी लागणारे साहित्य)

• चार्ट पेपर
• फॅनचे चित्र (टेबल फॅन व सीलिंग फॅन)
• पेन, स्केल, रंग
• माहितीचे मुद्दे
• गम/टेप
• (ऐच्छिक) खऱ्या फॅनचे निरीक्षण

४) कृती (Procedure)

1. टेबल फॅन आणि सीलिंग फॅन प्रत्यक्ष पाहून त्यांची रचना नोंदवा.
2. दोन्ही फॅन कसे फिरतात आणि हवा कशी देतात हे निरीक्षण करा.
3. त्यांच्या स्पीड, आवाज, दिशा, आकार यांची तुलना करा.
4. चार्ट/प्रकल्प फाईलमध्ये दोन्ही फॅनची माहिती लिहा.
5. टेबल स्वरूपात त्यांच्यातील फरक दाखवा.
6. सर्व निरीक्षणे लिहून प्रकल्प पूर्ण करा.

५) निरीक्षण (Observation)

• टेबल फॅन एका दिशेला हवा देतो, तर सीलिंग फॅन संपूर्ण खोलीत हवा फिरवतो.
• टेबल फॅन पोर्टेबल असल्यामुळे जागा बदलता येते.
• सीलिंग फॅन मोठ्या जागेत अधिक प्रभावी असतो.
• दोन्ही फॅनमध्ये इलेक्ट्रिक मोटर असते, पण रचना वेगळी असते.
• सीलिंग फॅनमध्ये कॅपेसिटरमुळे मोटरला सुरुवातीचा टॉर्क मिळतो.
• टेबल फॅनची हवा अधिक वेगाने एकाच दिशेला जाते.

६) निष्कर्ष (Conclusion)

या प्रकल्पामधून आपण समजले की टेबल फॅन आणि सीलिंग फॅन दोन्हीही हवा देण्याचे कार्य करतात, परंतु त्यांची रचना, उपयोग आणि कार्यक्षमता वेगवेगळी आहे.
सीलिंग फॅन मोठ्या क्षेत्रात हवा पसरवण्यासाठी उपयुक्त आहे, तर टेबल फॅन लहान जागेत आणि विशिष्ट दिशेला हवा देण्यासाठी योग्य आहे. विद्युत मोटरच्या मदतीने दोन्ही फॅन हवेचा वेग वाढवून थंडावा मिळवतात.