बोर्ड भरणे
प्रस्तावना
शाळा, दुकान, कार्यालय, किंवा कार्यक्रमासाठी माहिती, सूचना किंवा जाहिरात देण्यासाठी बोर्ड (फलक) वापरला जातो. हा बोर्ड आकर्षक आणि स्वच्छ दिसावा म्हणून त्यावर नीट अक्षरात माहिती लिहिली जाते. यालाच बोर्ड भरण्याची प्रक्रिया म्हणतात.
उद्देश :
- लोकांचे लक्ष वेधून घेण्यासाठी आकर्षक बोर्ड तयार करणे.
- संदेश किंवा सूचना स्पष्टपणे दाखवणे.
- स्वच्छ आणि नीटनेटका लेखनकला विकसित करणे.
आवश्यक साहित्य :
- पाटी किंवा बोर्ड
- खडू / मार्कर पेन / रंग
- पट्टी
- पेन्सिल
- डिझाइन साच्यांचे नमुने (templates)
- कापड / डस्टर
कृती / प्रक्रिया :
- बोर्ड स्वच्छ करणे: सुरुवातीला बोर्डवरील धूळ किंवा जुना रंग पुसून टाका.
- रेषा आखणे: पट्टी आणि पेन्सिलने सरळ रेषा काढा, जेणेकरून अक्षर नीट दिसतील.
- अक्षर रचना: मोठ्या अक्षरात शीर्षक लिहा आणि खाली माहिती लहान अक्षरात.
- रंग भरणे: अक्षरांना योग्य रंग द्या — वाचायला सोपे आणि आकर्षक दिसतील असे.
- चित्रे किंवा डिझाइन: विषयानुसार छोट्या डिझाइन, बॉर्डर किंवा चिन्हे जोडा.
- तपासणी: संपूर्ण बोर्ड पाहून चुका असल्यास सुधारणा करा.
निरीक्षण :
- सरळ रेषांमध्ये लिहिल्यास बोर्ड स्वच्छ आणि वाचनीय दिसतो.
- रंगसंगती योग्य वापरल्यास बोर्ड आकर्षक बनतो.
- चुकीचे शब्द किंवा असमतोल रचना केल्यास बोर्ड अव्यवस्थित दिसतो.
निष्कर्ष :
बोर्ड भरणे ही एक कला आहे. योग्य पद्धतीने, स्वच्छपणे आणि आकर्षक रचनेने बोर्ड तयार केला तर लोकांचे लक्ष वेधले जाते आणि संदेश प्रभावीपणे पोहोचतो.
खाली बॅटरी वॉटर फिल्टर (12 व्होल्ट) या विषयावर प्रस्तावना, उद्देश, कृती, निरीक्षण आणि निष्कर्ष शाळा/कॉलेज प्रोजेक्टसाठी योग्य अशा स्वरूपात दिले
खाली बॅटरी वॉटर फिल्टर (12 व्होल्ट) या विषयावर प्रस्तावना, उद्देश, कृती, निरीक्षण आणि निष्कर्ष शाळा/कॉलेज प्रोजेक्टसाठी योग्य अशा स्वरूपात दिले आहे
बॅटरी मेंटेनेस
प्रस्तावना
बॅटरींच्या कार्यक्षमतेसाठी शुद्ध व डिस्टिल्ड पाण्याचा वापर महत्त्वाचा असतो. बाजारात मिळणारे डिस्टिल्ड पाणी महाग असते किंवा काही वेळा सहज उपलब्धही नसते. त्यामुळे 12 व्होल्टवर चालणारा छोटा व पोर्टेबल बॅटरी वॉटर फिल्टर तयार केल्यास स्वच्छ पाणी तयार करून बॅटरीची उत्तम देखभाल करता येते. अशा प्रकारचा फिल्टर कमी खर्चात आणि सहज उपलब्ध साहित्य वापरून तयार करता येतो.
उद्देश
- बॅटरीसाठी स्वच्छ व फिल्टर केलेले पाणी उपलब्ध करणे.
- बॅटरी प्लेट्सचे आयुष्य वाढवणे व गंज/सल्फेशन कमी करणे.
- कमी उर्जेत चालणारा 12 व्होल्ट फिल्टर तयार करणे.
- बॅटरी देखभाल प्रक्रिया सोपी, सुरक्षित व कमी खर्चिक बनवणे.
- फिल्टरचा प्रत्यक्ष वापर समजून घेणे आणि कार्यप्रणाली शिकणे.
कृती
- साहित्य गोळा करणे
- 12 व्होल्ट DC पंप
- फिल्टर हाउसिंग व सेडिमेंट/कार्बन फिल्टर
- इनलेट–आउटलेट पाइप
- 12 व्होल्ट बॅटरी किंवा SMPS अडॅप्टर
- पाण्याची भांडी
- जोडणी प्रक्रिया
- पंपाच्या इनलेटला पाण्याचा पाइप जोडणे.
- पंपाच्या आउटलेटला फिल्टरच्या इनलेटशी जोडणे.
- फिल्टरच्या आउटलेटमधील पाणी दुसऱ्या स्वच्छ भांड्यात जमा करणे.
- वीज पुरवठा
- DC पंप 12 व्होल्ट बॅटरीद्वारे चालू करणे.
- चाचणी
- पाणी पंपामधून फिल्टरकडे जाऊ लागते का हे पाहणे.
- निघणाऱ्या पाण्याचा वेग व स्वच्छता तपासणे.
- गळती किंवा कोणतीही अडचण असल्यास दुरुस्ती करणे.
निरीक्षण
- फिल्टरमधून निघणारे पाणी स्वच्छ, गढूळपणा विरहित दिसले.
- पाण्यातील सूक्ष्म कण फिल्टरमध्ये अडकून राहिले.
- पंप सुरळीत कार्यरत असल्यास पाणी सतत समान वेगाने येते.
- काही वेळानंतर फिल्टर कार्ट्रिजमध्ये जमा झालेली धूळ दिसून आली.
- संपूर्ण सेटअप कमी उर्जेत आणि सुरक्षितपणे कार्य करतो.
निष्कर्ष
12 व्होल्ट बॅटरी वॉटर फिल्टर हे साधे, स्वस्त आणि प्रभावी उपकरण आहे. त्याद्वारे बॅटरीसाठी आवश्यक स्वच्छ पाणी सहज मिळते आणि बॅटरीचे आयुष्य वाढवण्यास मदत होते. हा प्रकल्प कमी खर्चात, कमी विजेवर आणि सहज उपलब्ध साहित्य वापरून यशस्वीपणे पूर्ण करता येतो. विद्यार्थ्यांना यामुळे फिल्टरिंग प्रक्रिया, इलेक्ट्रिकल कनेक्शन आणि प्रत्यक्ष प्रयोग यांचे ज्ञानही मिळते.
cctv कामेरा
प्रस्तावना
सुरक्षा आणि देखरेख वाढवण्यासाठी आजच्या काळात CCTV कॅमेऱ्यांचा वापर मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. घर, ऑफिस, दुकान, शाळा, बँक यांसारख्या ठिकाणी CCTV कॅमेरे 24 तास नोंदी ठेवतात. मात्र सतत चालू स्थितीत राहिल्यामुळे धूळ, ओलावा, केबल समस्या, वीजपुरवठा, कनेक्शन ढिले होणे अशा कारणांमुळे CCTV कॅमेऱ्यात विविध बिघाड निर्माण होतात. अशा वेळी CCTV कॅमेरा रिपेयरिंगची माहिती अत्यंत उपयुक्त ठरते. या प्रकल्पाद्वारे CCTV कॅमेऱ्याची रचना, कार्यप्रणाली आणि बिघाड दुरुस्तीची पद्धत समजते.
उद्देश
- CCTV कॅमेऱ्याची मूलभूत कार्यप्रणाली समजून घेणे.
- कॅमेरा, SMPS, केबल, BNC/DC कनेक्टर यांची तपासणी व दुरुस्ती करणे.
- सामान्य बिघाडांची ओळख (fault finding) करून योग्य उपाय शोधणे.
- लेन्स फोकस, व्हिडिओ सिग्नल, नाईट व्हिजन, DVR सेटिंग्स तपासणे.
- इलेक्ट्रॉनिक्स व सुरक्षा प्रणालीविषयी practically ज्ञान वाढवणे.
- कमी खर्चात CCTV प्रणालीची देखभाल व दुरुस्ती करण्याचे कौशल्य मिळवणे.
कृती
- प्राथमिक तपासणी
- मल्टिमीटरने 12V SMPS/अडॅप्टर तपासणे.
- कॅमेऱ्याला वीजपुरवठा पोहोचतोय का हे पाहणे.
- केबल व कनेक्टर तपासणी
- BNC व DC Jack ढिले/तुटले असल्यास बदलणे.
- व्हिडिओ केबलमध्ये कट, गंज किंवा शॉर्ट तपासणे.
- कॅमेरा तपासणी
- लेन्सचा फोकस अॅडजस्ट करणे.
- IR LEDs (नाईट व्हिजन) अंधारात चालू होतात का तपासणे.
- कॅमेरा मोड (AHD/TVI/CVI/Analog) DVR शी जुळतो का पाहणे.
- DVR तपासणी
- कॅमेराचा चॅनेल DVR मध्ये सक्रिय आहे का पाहणे.
- DVR पोर्ट दुसऱ्या कॅमेऱ्यावर टेस्ट करणे.
- स्वच्छता व दुरुस्ती
- कॅमेऱ्यातील धूळ/ओलावा काढणे.
- PCB वर corrosion असल्यास IPA ने साफ करणे.
- तुटलेले कनेक्शन सोल्डरिंगने दुरुस्त करणे.
निरीक्षण
- खराब कनेक्टर/केबल बदलल्यानंतर व्हिडिओ सिग्नल पुन्हा व्यवस्थित दिसू लागला.
- फोकस अॅडजस्ट केल्यावर इमेज स्पष्ट झाली.
- कमी व्होल्टेजमुळे नाईट व्हिजन बंद होत असल्याचे आढळले.
- DVR मध्ये योग्य मोड निवडल्यावर कॅमेरा चॅनेल सक्रिय दिसला.
- PCB साफ केल्यावर नाईट व्हिजन व इमेज दोन्ही सुधारले.
निष्कर्ष
या प्रकल्पातून CCTV कॅमेरा कसा कार्य करतो, त्यातील सामान्य बिघाड कसे शोधायचे आणि दुरुस्त करायचे याचे संपूर्ण practically ज्ञान मिळाले. power supply, केबलिंग, कनेक्टर, DVR सेटिंग्स, IR नाईट व्हिजन आणि लेन्स फोकस हे CCTV दुरुस्तीतील महत्त्वाचे घटक असल्याचे समजले. CCTV कॅमेरा रिपेयरिंगचे कौशल्य घरगुती तसेच व्यावसायिक पातळीवर उपयुक्त ठरते. कमी खर्चात दुरुस्ती करून सुरक्षा प्रणाली कार्यक्षम ठेवता येते, हा या प्रकल्पाचा मुख्य निष्कर्ष आहे
स्टार्टर (विद्युत परिपथातील Starter)
प्रस्तावना :
स्टार्टर हे विद्युत उपकरण असून ते प्रामुख्याने फ्लुरोसंट ट्यूब लाईट सुरू करण्यासाठी वापरले जाते. ट्यूब लाईटमधील वायू आयनीकरणासाठी आवश्यक प्रारंभिक प्रवाह देण्याचे काम स्टार्टर करतो.
उद्देश :
फ्लुरोसंट ट्यूब लाईट सुरू करण्यासाठी आवश्यक प्रारंभिक विद्युत प्रवाह निर्माण करणे.
कृती :
- ट्यूब लाईट परिपथात स्टार्टर जोडलेला असतो.
- स्विच चालू केल्यावर स्टार्टरमधून प्रवाह वाहतो.
- त्यामुळे ट्यूबमधील फिलामेंट गरम होतात.
- स्टार्टर बंद होताच जास्त व्होल्टेज तयार होते.
- त्यामुळे ट्यूब लाईट पेटते.
निरीक्षण :
स्विच चालू केल्यावर ट्यूब लाईट प्रथम थोडी चमकते व नंतर पूर्णपणे पेटते.
निष्कर्ष :
स्टार्टरमुळे फ्लुरोसंट ट्यूब लाईट सुरू होण्यास मदत होते. स्टार्टर नसल्यास किंवा खराब असल्यास ट्यूब लाईट पेटत नाही.
सिलिंग फॅन
प्रस्तावना
सिलिंग फॅन हा घरातील सर्वात महत्त्वाचा विद्युत उपकरणांपैकी एक आहे. त्यामध्ये बिघाड झाल्यास दैनंदिन जीवनात त्रास होतो. फॅनमध्ये आवाज येणे, वेग कमी होणे किंवा सुरु न होणे यासारख्या समस्या सहज दुरुस्त करता येतात. या प्रकल्पात सिलिंग फॅन रिपेरिंगची प्रक्रिया समजावून सांगितली आहे.
उद्देश
- सिलिंग फॅनची रचना आणि कार्यप्रणाली समजून घेणे
- फॅनमधील सामान्य दोष ओळखणे
- योग्य साधनांचा वापर करून फॅनची रिपेरिंग प्रक्रिया शिकणे
- फॅनचे आयुष्य वाढविण्यासाठी देखभाल पद्धती समजून घेणे
कृती
- वीजपुरवठा बंद करणे – सुरक्षा सर्वात महत्त्वाची।
- फॅनचे कव्हर / कॅपॅसिटर बॉक्स उघडणे.
- कॅपॅसिटर तपासणे – फॅन फिरत असेल पण वेग कमी असेल तर कॅपॅसिटर बदलणे.
- वायरिंग तपासणे – सुटलेला किंवा जळालेला वायर असल्यास दुरुस्त करणे.
- बियरिंग तपासणे – फॅनला आवाज येत असल्यास बियरिंग ऑइलिंग/बदल करणे.
- स्टेटर-कॉइल तपासणे – फॅन अजिबात सुरु होत नसेल तर कॉइल तपासून रिवाइंडिंगची गरज पाहणे.
- फॅन साफ करून पुन्हा जोडणी करणे.
- वीजपुरवठा चालू करून फॅन तपासणे.
निरीक्षण
- कॅपॅसिटर खराब असल्यास फॅनचा वेग कमी दिसतो किंवा फॅन ढकलल्याशिवाय फिरत नाही.
- बियरिंगमध्ये तेल नसल्यास किंवा घर्षण वाढल्यास फॅन आवाज करतो.
- कॉइलमध्ये बिघाड असल्यास फॅन पूर्णपणे बंद राहतो.
- वायरिंग दुरुस्त केल्यावर फॅन सुरळीत चालू होतो.
निष्कर्ष
सिलिंग फॅनमधील बहुतांश समस्या योग्य तपासणी आणि साधनांच्या मदतीने सहज दुरुस्त करता येतात. कॅपॅसिटर बदलणे, वायरिंग दुरुस्त करणे आणि बियरिंग ऑइलिंग ही सामान्य व सोपी प्रक्रिया आहे. योग्य देखभाल केल्यास फॅनचे आयुष्य वाढते आणि कार्यक्षमता सुधारते.
हवे असल्यास मी हे प्रोजेक्ट फॉरमॅटमध्ये पीडीएफसारखेही तयार करून देऊ शकत
मोटर रिवाइंडिंग
प्रस्तावना
इलेक्ट्रिक मोटर विविध औद्योगिक, घरगुती व व्यापारी उपकरणांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरली जाते. कोणत्याही कारणामुळे मोटरची कॉइल जळणे, शॉर्ट सर्किट होणे किंवा ओव्हरलोडमुळे नुकसान होणे यामुळे मोटर काम करणे बंद करते. अशा वेळी मोटर रीवायंडिंग करून मोटरला पुन्हा कार्यक्षम बनवता येते. या प्रकल्पामध्ये मोटर रीवायंडिंगची प्रक्रिया अभ्यासली आहे.
उद्देश
- मोटरची अंतर्गत रचना आणि वाइंडिंग प्रणाली समजून घेणे.
- जळलेली किंवा खराब झालेली कॉइल ओळखणे.
- योग्य वायर गेज, टर्न्स आणि पॅटर्ननुसार नवीन वाइंडिंग करणे.
- मोटर पुन्हा कार्यक्षम करण्यासाठी रीवायंडिंगची प्रत्यक्ष प्रक्रिया शिकणे.
- सुरक्षित व परिपूर्णरीत्या मोटरचे परीक्षण करणे.
कृती
- मोटरचे कव्हर उघडणे व स्टेटर किंवा रोटर वेगळा करणे.
- जळालेली जुनी वाइंडिंग काढून टाकणे (बर्निंग / स्ट्रिपिंग प्रक्रिया).
- कॉइल स्लॉट स्वच्छ करून इन्सुलेशन पेपर लावणे.
- मोटरच्या स्पेसिफिकेशननुसार कॉपर वाइंडिंग वायरची निवड करणे.
- आवश्यक टर्न्स, कॉइल साइज आणि पॅटर्ननुसार नव्या कॉइल्स तयार करणे.
- त्या कॉइल्स स्लॉटमध्ये बसवून फिक्स करणे.
- संपूर्ण वाइंडिंगला वार्निशिंग करून ओव्हनमध्ये ड्राय करणे.
- मोटर पुन्हा जोडून टेस्टिंग करणे — व्होल्टेज, करंट व स्पीड तपासणे.
निरीक्षण
- खराब कॉइलमुळे मोटर गरम होते, आवाज करते किंवा चालूच होत नाही.
- योग्य गेज आणि टर्न्स वापरल्यास मोटर पूर्ववत स्पीड आणि टॉर्क देते.
- नवीन वाइंडिंग बसवल्यानंतर इन्सुलेशन योग्य नसल्यास पुन्हा शॉर्टची शक्यता दिसते.
- वार्निश आणि ड्रायिंग योग्य केल्यास वाइंडिंग अधिक टिकाऊ होते.
निष्कर्ष
मोटर रीवायंडिंग ही तांत्रिक पण प्रभावी पद्धत आहे ज्याद्वारे जुनी किंवा खराब झालेली मोटर पुन्हा चालू करता येते. योग्य वायर, अचूक टर्न्स, इन्सुलेशन आणि वार्निशिंग हे घटक नीट पाळल्यास मोटरची कार्यक्षमता जवळजवळ नव्या मोटरसारखी मिळते. रीवायंडिंगमुळे मोटरचे आयुष्य वाढते आणि खर्चात बचत होते.
जनरेटर
प्रस्तावना
जनरेटर हे एक विद्युत यंत्र आहे जे यांत्रिक ऊर्जेचे विद्युत ऊर्जेत रूपांतर करते. जनरेटरचा कार्यसिद्धांत फॅराडेचा विद्युत चुंबकीय प्रेरण नियम यावर आधारित आहे. वीज निर्मितीसाठी जनरेटरचा वापर वीज केंद्रे, उद्योग, घरगुती व आपत्कालीन पुरवठ्यासाठी केला जातो.
उद्देश
जनरेटरची रचना, कार्यपद्धती व त्याद्वारे विद्युत ऊर्जा कशी निर्माण होते हे अभ्यासणे.
कृती
- जनरेटरला यांत्रिक ऊर्जा (हाताने फिरवणे / टर्बाइन) दिली.
- चुंबकीय क्षेत्रात कुंडली फिरवली.
- कुंडलीच्या टोकांना जोडलेल्या गॅल्व्हानोमीटर/मीटरचे निरीक्षण केले.
- फिरण्याचा वेग बदलून विद्युत प्रवाहातील बदल पाहिला.
निरीक्षण
- कुंडली फिरवल्यावर विद्युत प्रवाह निर्माण झाला.
- फिरण्याचा वेग वाढवल्यावर प्रवाहाचे प्रमाण वाढले.
- फिरण्याची दिशा बदलल्यावर प्रवाहाची दिशा बदलली.
निष्कर्ष
जनरेटरमध्ये यांत्रिक ऊर्जा दिल्यास विद्युत चुंबकीय प्रेरणेमुळे विद्युत ऊर्जा निर्माण होते. त्यामुळे जनरेटर हे यांत्रिक ऊर्जेचे विद्युत ऊर्जेत रूपांतर करणारे महत्त्वाचे साधन आहे.
बायोगॅस
प्रस्तावना :
बायोगॅस ही सेंद्रिय कचऱ्यापासून तयार होणारी नवीकरणीय व पर्यावरणपूरक ऊर्जा आहे. शेण, स्वयंपाकघरातील ओला कचरा, शेतीतील अवशेष इत्यादींचे जंतूंच्या साहाय्याने विघटन होऊन बायोगॅस तयार होतो. या वायूमध्ये प्रामुख्याने मिथेन असल्यामुळे तो इंधन म्हणून वापरता येतो. बायोगॅस पर्यावरण संरक्षणासोबतच ऊर्जा समस्येवर उपाय देतो.
उद्देश :
- सेंद्रिय कचऱ्यापासून स्वच्छ ऊर्जा निर्माण करणे.
- इंधनासाठी लाकूड, कोळसा व एलपीजीवरील अवलंबन कमी करणे.
- पर्यावरण प्रदूषण कमी करणे.
- शेतीसाठी उपयुक्त सेंद्रिय खत मिळवणे.
- ग्रामीण व शहरी भागात शाश्वत ऊर्जा स्रोत विकसित करणे.
कृती :
- शेण किंवा ओला सेंद्रिय कचरा पाण्यात मिसळून मिश्रण तयार केले जाते.
- हे मिश्रण बायोगॅस प्लांटच्या टाकीत टाकले जाते.
- हवेशिवाय (अॅनअॅरोबिक) परिस्थितीत जंतूंमुळे मिश्रणाचे विघटन होते.
- या प्रक्रियेत बायोगॅस तयार होतो व तो गॅस टाकीत साठवला जातो.
- तयार झालेला गॅस पाइपद्वारे स्वयंपाक किंवा इतर उपयोगांसाठी वापरला जातो.
निरीक्षण :
- काही दिवसांत गॅस निर्मिती सुरू होते.
- जळताना बायोगॅस निळसर ज्वाळा देतो.
- प्लांटमधून उरलेले द्रव्य खत म्हणून उपयोगी ठरते.
- कचऱ्याचा दुर्गंध कमी झालेला दिसतो.
निष्कर्ष :
बायोगॅस हा स्वच्छ, स्वस्त व पर्यावरणपूरक ऊर्जा स्रोत आहे. तो कचऱ्याचे व्यवस्थापन सुधारतो, इंधन खर्च कमी करतो व शेतीसाठी सेंद्रिय खत उपलब्ध करून देतो. त्यामुळे बायोगॅसचा वापर केल्यास शाश्वत विकासाला चालना मिळते.
हायड्रो मीटर
प्रस्तावना :
हायड्रोमीटर हे द्रव पदार्थांची घनता (Density) मोजण्यासाठी वापरले जाणारे उपकरण आहे. पाण्यापेक्षा जड किंवा हलका द्रव आहे का हे हायड्रोमीटरच्या साहाय्याने समजते. हे आर्किमिडीजच्या सिद्धांतावर आधारित आहे.
उद्देश :
दिलेल्या द्रवाची घनता मोजणे व वेगवेगळ्या द्रवांची घनता तुलना करणे.
कृती :
- एक उंच काचेचा सिलिंडर घ्या.
- त्यामध्ये मोजायचा द्रव ओता.
- हायड्रोमीटर सावकाश त्या द्रवामध्ये सोडा.
- तो स्थिर झाल्यावर द्रवाच्या पृष्ठभागावर असलेली वाचनरेषा पहा.
- हायड्रोमीटरवरील स्केलवरून घनतेचे वाचन नोंदवा.
निरीक्षण :
ज्या द्रवाची घनता जास्त असते त्यामध्ये हायड्रोमीटर वर तरंगतो, तर कमी घनतेच्या द्रवामध्ये तो अधिक बुडतो.
निष्कर्ष :
हायड्रोमीटरच्या साहाय्याने द्रवाची घनता अचूकरीत्या मोजता येते. द्रवाची घनता जास्त असेल तर हायड्रोमीटर कमी बुडतो आणि घनता कमी असेल तर अधिक बुडतो.
A-फ्रेम (A Frame)
प्रस्तावना :
A-फ्रेम हे प्रयोगशाळेत किंवा गणित-विज्ञान प्रयोगांमध्ये वापरले जाणारे एक साधन आहे. त्याचा आकार ‘A’ अक्षरासारखा असतो. दोरी, वस्तू लटकवणे किंवा समतोल (balance) व उंची मोजण्याचे प्रयोग करण्यासाठी A-फ्रेमचा उपयोग होतो.
उद्देश :
दोरी किंवा वस्तू लटकवून प्रयोग करणे व समतोल / उंची मोजणे.
कृती :
- A-फ्रेम सपाट जमिनीवर ठेवा.
- वरच्या टोकाला दोरी किंवा धागा बांधा.
- दोरीच्या टोकाला वजन किंवा आवश्यक वस्तू लटकवा.
- प्रयोगाच्या गरजेनुसार मोजमाप करा.
निरीक्षण :
A-फ्रेम स्थिर राहतो आणि त्यावर लटकवलेली वस्तू सरळ खाली लटकलेली दिसते.
निष्कर्ष :
A-फ्रेमच्या साहाय्याने समतोल व उंची मोजण्याचे प्रयोग सोप्या आणि अचूक पद्धतीने करता येतात. हे साधन प्रयोग सुरक्षित व व्यवस्थित करते.
निर्धूर चूल
१) प्रस्तावना
ग्रामीण भागात पारंपारिक चुलीवर स्वयंपाक करताना मोठ्या प्रमाणात धूर निर्माण होतो. हा धूर महिलांच्या आरोग्यासाठी घातक ठरतो तसेच पर्यावरणालाही हानी पोहोचवतो. ही समस्या लक्षात घेऊन निर्धूर चूल ही संकल्पना विकसित करण्यात आली. निर्धूर चूल धूर बाहेर फेकण्यासाठी विशेष व्यवस्था असते आणि इंधनाचा कार्यक्षम वापर करते. त्यामुळे कमी इंधनात अधिक उष्णता मिळते व स्वच्छ स्वयंपाक करता येतो.
२) उद्देश
निर्धूर चूल तयार करण्याचे मुख्य उद्देश खालीलप्रमाणे—
- धूररहित स्वयंपाकाची सोय उपलब्ध करून देणे.
- इंधनाची बचत करणे.
- स्वच्छ व पर्यावरणपूरक ऊर्जा वापर वाढवणे.
- ग्रामीण महिलांचे आरोग्य सुधारण्यासाठी उपाय सुचवणे.
- कमी खर्चात व सोप्या पद्धतीने तयार होणारी चूल बनवणे.
३) साहित्य
निर्धूर चूल बनवण्यासाठी लागणारे साहित्य:
- विटा – 20 ते 25
- माती / चिकणमाती
- वाळू
- पेंढा (जर उपलब्ध असेल तर)
- लोखंडी किंवा मातीची होल असलेली पाईप (धूर काढण्यासाठी)
- धूर बाहेर जाण्यासाठी चिमणी पाईप
- दगड/बारीक खडी
- पाणी
- मोजपट्टी व साधी उपकरणे
४) कृती
निर्धूर चूल बनवण्याची पद्धत :
- चूल बसवण्यासाठी सपाट जागा निवडा.
- माती + वाळू + पाणी यांचे मिश्रण तयार करा.
- त्या मिश्रणातून पायाभरणी करून पहिल्या थरात विटा रचून चुलीचा आकार द्या.
- एक मोठा आणि एक लहान असा दोन चेंबर तयार करा —
- मोठ्या चेंबरमध्ये लाकूड/इंधन जळेल.
- लहान चेंबरमध्ये भांडे ठेवले जाईल.
- दोन्ही चेंबर जोडणारा हवा जाण्याचा मार्ग तयार करा.
- मागील बाजूस धूर बाहेर जाण्यासाठी पाईप बसवा.
- पाईप चिमणीसारखा 4–5 फूट वरपर्यंत उंचीवर घ्या.
- चूल पूर्ण झाल्यावर तिला मातीचा मुलामा द्या.
- पूर्णपणे कोरडे होऊ द्या.
- चाचणीसाठी थोडे लाकूड जाळून धूर नीट बाहेर जातो का ते पाहा.
५) निरीक्षण
निर्धूर चूल वापरताना आढळलेली निरीक्षणे:
- धूर घरात न राहता चिमणीद्वारे बाहेर जातो.
- कमी लाकूड लागते व इंधनाची बचत होते.
- भांडे लवकर गरम होते म्हणजे उष्णतेची कार्यक्षमता वाढते.
- घरातील हवा स्वच्छ राहते.
- आरोग्यास हानिकारक असणारा कार्बन धुराचा त्रास कमी होतो.
- स्वयंपाकाचा वेग वाढतो.
६) निष्कर्ष
निर्धूर चूल ही पारंपरिक चुलीच्या तुलनेत अत्यंत फायदेशीर ठरते. ती आरोग्यदायी, पर्यावरणपूरक आणि आर्थिकदृष्ट्या स्वस्त आहे. कमी खर्चात अधिक कार्यक्षम पद्धतीने स्वयंपाक करण्यासाठी ही चूल अत्यंत उपयुक्त आहे. ग्रामीण भागातील महिलांना याचा विशेष फायदा होतो.
७) सर्वेक्षण
ग्रामीण भागात केलेल्या छोट्या सर्वेनुसार:
- 80% घरांमध्ये अजूनही धूर होणाऱ्या चुलीचा वापर केला जातो.
- 70% महिलांना डोळ्यांना आणि श्वसनाशी संबंधित त्रास असल्याचे दिसून आले.
- निर्धूर चूल बसवल्यानंतर 60% इंधनाची बचत होते.
- घरातील स्वच्छता व हवा गुणवत्ता खूप सुधारते.
- बहुतेकांनी सांगितले की चिमणीमुळे धूर पूर्णपणे बाहेर जातो व स्वयंपाकाचा त्रास कमी होते
- आणि कमी लाकूड मध्ये जास्त जेवण असे निरदूर चुलीचे महत्व आहे
घरगुती मिक्सर
१. प्रस्तावना (Introduction)
घरगुती स्वयंपाकात मिक्सर (Mixer Grinder) हे सर्वात महत्त्वाचे आणि उपयुक्त उपकरण आहे. पूर्वी मसाले वाटणे, पेस्ट करणे, प्यूरी बनवणे किंवा रस काढणे या गोष्टी हाताने कराव्या लागत. यात वेळ, मेहनत आणि श्रम जास्त लागत असत. आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या मदतीने मिक्सर ग्राइंडर तयार झाले असून ते स्वयंपाकातील काम वेगाने, स्वच्छ आणि सोयीस्कर पद्धतीने करण्यास मोठी मदत करतात. आज जवळजवळ प्रत्येक घरात मिक्सरचा वापर केला जातो.
२. उद्देश
- अन्नपदार्थांचे ग्राइंडिंग, मिक्सिंग आणि ब्लेंडिंग सोपे व जलद करणे.
- मसाले, पेस्ट, चटण्या, दळण इत्यादी पदार्थ कमी वेळात तयार करणे.
- हाताने वाटण्याची कटकट कमी करून श्रमाची बचत करणे.
- स्वयंपाकाची प्रक्रिया अधिक स्वच्छ, जलद आणि परिणामकारक करणे.
- स्वयंपाकघरातील आधुनिक उपकरणांचे महत्त्व समजणे.
३. साहित्य
मिक्सर बनवण्यासाठी किंवा त्यातील मुख्य भाग:
- जाड प्लास्टिक किंवा स्टीलचा जार (Small, Medium, Large)
- जोडणारे ब्लेड (Dry Grinding Blade, Wet Grinding Blade, Chutney Blade)
- जारचे झाकण आणि रबरी सील
- स्पीड कंट्रोल नॉब / स्विच
- बॉडी / बेस स्टँड
- वायर व इलेक्ट्रिक प्लग
- ओव्हरलोड प्रोटेक्शन स्विच
- रबर बेस (Anti-slip base)
- इलेक्ट्रिक मोटार
४. निरीक्षण
मिक्सर वापरताना किंवा त्यावरील कार्यप्रणाली पाहताना पुढील निरीक्षणे करता येतात:
- मोटर फिरू लागल्यावर ब्लेडची गती खूप वेगवान होते.
- जारमधील पदार्थ फिरत्या ब्लेडमुळे एकसमानरीत्या मिसळतात.
- वेगवेगळ्या स्पीड सेटिंगनुसार ग्राइंडिंगची गुणवत्ता बदलते.
- जारचे झाकण नीट लावले नसल्यास पदार्थ बाहेर उडू शकतात.
- ओव्हरलोड झाल्यास मोटर थांबते आणि प्रोटेक्शन सिस्टम कार्यान्वित होते.
५. कृती
- मिक्सरला योग्य प्रकारे प्लगमध्ये जोडणे.
- आवश्यक ते पदार्थ जारमध्ये टाकणे.
- ब्लेड योग्य प्रकारचा निवडून जारला लावणे.
- जारचे झाकण व्यवस्थित बसवणे.
- स्पीड नॉबद्वारे आवश्यकतेनुसार स्पीड निवडणे.
- ग्राइंडिंग/ब्लेंडिंग आवश्यक वेळेपर्यंत करणे.
- मिक्सर बंद करून प्लग काढणे.
- जार उघडून तयार झालेला पदार्थ बाहेर काढणे.
- वापरानंतर जार, ब्लेड स्वच्छ धुणे.
६. फायदे
- वेळेची बचत: हाताने वाटण्यापेक्षा खूपच कमी वेळ लागतो.
- कमी श्रम: कष्ट कमी होतात; विशेषतः मोठ्या प्रमाणात मसाले तयार करताना उपयोगी.
- बहोपयोगी: पेस्ट, मसाला, चटणी, प्यूरी, जूस, मिल्कशेक इत्यादी अनेक प्रकारची कामे करतो.
- स्वच्छता: स्वच्छ, बंद प्रणालीमध्ये खाद्यपदार्थ तयार होतात.
- अचूकता: एकसमान ग्राइंडिंग व ब्लेंडिंग.
- सुरक्षितता: ओव्हरलोड प्रोटेक्शनमुळे मोटर सुरक्षित राहते.
- घरगुती तसेच व्यावसायिक उपयोग: हॉटेल, ढाबा, ज्यूस सेंटरमध्येही उपयोग.
Save
७. निष्कर्ष
मिक्सर हे आधुनिक घरांमधील एक अनिवार्य उपकरण बनले आहे. कमी वेळात आणि कमी श्रमात विविध प्रकारचे खाद्यपदार्थ तयार करण्यासाठी मिक्सर अत्यंत उपयुक्त, सुरक्षित आणि
इस्त्री
1]प्रस्तावना
इस्त्री हा कपडे व्यवस्थित, सुरकुत्या काढून नीट दिसण्यासाठी वापरला जाणारा अत्यावश्यक घरगुती उपकरण आहे. विजेच्या उष्णतेचा उपयोग करून कपड्यांवरील घड्या कमी करणे आणि कपडे आकर्षक दिसणे हा इस्त्रीचा मुख्य उद्देश आहे. आधुनिक काळात ड्राय आयर्न, स्टीम आयर्न अशा प्रकारच्या इस्त्र्या उपलब्ध आहेत.
२) उद्देश
- इस्त्रीचे कार्य कसे होते हे समजून घेणे
- इस्त्रीचे प्रकार आणि त्यांचा वापर जाणून घेणे
- इस्त्री करताना घ्यायची काळजी शिकणे
- कपड्यांची गुणवत्ता आणि सौंदर्य टिकवण्यासाठी इस्त्रीचे महत्त्व समजून घेणे
३) साहित्य
प्रोजेक्ट तयार करण्यासाठी लागणारे साहित्य:
- इस्त्री (ड्राय किंवा स्टीम)
- इस्त्री बोर्ड / सपाट पृष्ठभाग
- विविध प्रकारचे कपडे (कॉटन, सिल्क, सिंथेटिक)
- पाण्याची बाटली (स्टीम आयर्नसाठी)
- निरीक्षण वही / प्रोजेक्ट शीट
- पेन / पेन्सिल
४) सर्वेक्षण
५ लोकांचे लघु सर्वेक्षण उदाहरण:
सर्वेक्षणातून निष्कर्ष: बहुतेक घरांमध्ये इस्त्रीचा दररोज किंवा आठवड्यातून वापर होतो.
एसतरी आपण कपडे चांगले दिसण्यासाठी वापरतो आणि आपले ड्रेस चांगले दिसतात .
आपण आधी एसतरी चा वापर करत नावतो आधी लोक ट्रेलर काढे ताकत असत .
त्यामुळे आपण आताच्या काळात एक इलेक्ट्रिक वस्तु म्हणून वापरली जाते याला एसतरी असेही म्हणतात लोक
५) निरीक्षण
- कॉटन कपड्यांना जास्त तापमानाची गरज असते.
- सिल्क व सिंथेटिक कपड्यांना कमी तापमान आवश्यक.
- स्टीम आयर्नमुळे कपडे लवकर व सहज इस्त्री होतात.
- योग्य तापमान न ठेवता इस्त्री केल्यास कपडे जळण्याची शक्यता असते.
- इस्त्री करताना कपड्यांवरील घड्या पूर्णपणे निघतात आणि कपडे शार्प दिसतात.
६) कृती
- इस्त्री विजेच्या पॉवरला जोडावी.
- आवश्यक कपड्यानुसार तापमान सेट करावे.
- स्टीम आयर्न असल्यास टँकमध्ये पाणी भरावे.
- कपडे नीट सपाट पसरून ठेवावेत.
- हलक्या दाबाने आणि एकाच दिशेने इस्त्री फिरवावी.
- इस्त्री केल्यानंतर कपडे हँगरवर टांगावेत.
- इस्त्री थंड झाल्यावरच बाजूला ठेवावी.
७) निष्कर्ष
या प्रोजेक्टमधून आपणास समजले की इस्त्री हे दैनंदिन जीवनातील महत्त्वाचे उपकरण आहे. योग्य तापमानाचा वापर केल्यास कपडे नीट, स्वच्छ आणि आकर्षक दिसतात. स्टीम आयर्न वापरल्यास वेळ कमी लागतो. सुरक्षितता आणि योग्य पद्धत पाळणे अत्यंत गरजेचे आहे.
प्लेन टेबल
प्रस्तावना
प्लेन टेबल सर्वेक्षण एक सरल और प्रत्यक्ष सर्वेक्षण विधि है, जिसमें भूमि के विभिन्न विवरणों का मैदान में ही नक्शा तैयार किया जाता है। इस विधि में मापन और रेखांकन एक साथ किए जाते हैं, जिससे समय की बचत होती है। छोटे क्षेत्रों के सर्वेक्षण के लिए यह विधि अत्यंत उपयोगी है।
उद्देश
- प्लेन टेबल सर्वेक्षण विधि का अध्ययन करना।
- किसी क्षेत्र का सरल एवं सटीक नक्शा तैयार करना।
- सर्वेक्षण में प्रयुक्त उपकरणों की जानकारी प्राप्त करना।
- मापन एवं अवलोकन की प्रक्रिया को समझना।
कृती (कार्यविधि)
- प्लेन टेबल को त्रिपोद पर मजबूती से स्थापित किया जाता है।
- स्पिरिट लेवल की सहायता से टेबल को समतल किया जाता है।
- प्लम्ब बॉब द्वारा भूमि के बिंदु को कागज़ पर केंद्रित किया जाता है।
- एलिडेड की सहायता से विभिन्न बिंदुओं की दिशा लेकर रेखाएँ खींची जाती हैं।
- आवश्यक मापन कर नक्शा पूर्ण किया जाता है।
साहित्य
- प्लेन टेबल बोर्ड
- त्रिपोद (Tripod)
- एलिडेड
- स्पिरिट लेवल
- प्लम्ब बॉब
- ड्रॉइंग शीट
- पेंसिल, स्केल, रबर
निरीक्षण
- प्लेन टेबल पूरी तरह समतल पाई गई।
- एलिडेड से ली गई दिशाएँ स्पष्ट एवं सही थीं।
- प्लम्ब बॉब द्वारा बिंदुओं का सही स्थान निर्धारण हुआ।
- नक्शा वास्तविक स्थिति के अनुरूप पाया गया।
निष्कर्ष
इस प्रयोग द्वारा यह निष्कर्ष निकाला गया कि प्लेन टेबल सर्वेक्षण विधि सरल, त्वरित और छोटे क्षेत्रों के नक्शे बनाने के लिए उपयुक्त है। यह विधि सर्वेक्षण एवं रेखांकन को एक साथ करने में सहायक है।
