माझा इलेक्ट्रिक बोर्ड तयार करण्याचा अनुभव

मी विज्ञान आश्रममध्ये शिकताना अनेक प्रकारचे इलेक्ट्रिक बोर्ड तयार करायला आणि दुरुस्त करायला शिकलो. या प्रशिक्षणातून मला खूप काही शिकायला मिळालं. खाली मी माझा अनुभव ५ महत्त्वाच्या मुद्द्यांमध्ये मांडलेला आहे:

1. इलेक्ट्रिक बोर्ड बनवण्याचं कौशल्य:
   विज्ञान आश्रममध्ये विविध प्रकारचे बोर्ड – जसे की घरगुती वापरासाठी, अभ्यासिकेकरता आणि कामगारांसाठी असलेले बोर्ड – बनवायला शिकलो. हे करताना वायरिंग, सॉकेट्स, स्विचेस यांची योग्य जुळवणी कशी करायची हे समजलं.
2. कॉस्टिंग आणि प्लॅनिंग:
   एखादा बोर्ड तयार करताना लागणाऱ्या साहित्याचा खर्च कसा मोजायचा, बजेट कसं बनवायचं आणि किफायतशीर पर्याय कसे निवडायचे हे शिकण्याचा मला खूप फायदा झाला.
3. वायरचा प्रकार आणि वापर:
   वेगवेगळ्या प्रकारच्या वायर – जसे की सिंगल कोर, मल्टी कोर, फ्लेक्सिबल वायर – यांचा उपयोग कधी आणि कसा करायचा हे समजलं. वायरच्या गेजचं महत्त्व आणि सुरक्षित वायरिंगसुद्धा शिकलो.
4. फॉल्ट डिटेक्शन आणि रिपेअर:
   विज्ञान आश्रममध्ये अनेक खराब झालेल्या बोर्ड्सवर काम करताना मी फॉल्ट कसा शोधायचा आणि तो कसा दुरुस्त करायचा हे शिकलो. यामुळे माझा प्रॅक्टिकल अनुभव खूपच वाढला.
5. हस्तकौशल्य आणि आत्मविश्वास:
   ही सर्व कौशल्यं शिकल्यावर मला माझ्या कामात आत्मविश्वास वाटू लागला. मी आता इतरांच्या घरी लहानसहान इलेक्ट्रिक कामं करत आहे आणि याचं कौशल्य पुढे व्यवसायात वापरण्याचा विचार करतो आहे.

लागणारे साहित्य

1. टेस्टर (Tester):
   विद्युत प्रवाह आहे की नाही हे तपासण्यासाठी आवश्यक.
2. स्क्रू ड्रायव्हर (Screw Driver):
   विविध इलेक्ट्रिक उपकरणं उघडण्यासाठी आणि जोडण्यासाठी.
3. कट्टर (Cutter):
   वायर कापण्यासाठी वापरला जातो. एक चांगल्या क्वालिटीचा साइड कट्टर निवड.
4. वायर (Wire):
   1 मीटरच्या लांबीची मल्टीस्ट्रँड वायर (लाल, काळी – पॉझिटिव्ह/नेगेटिव्ह दोन्ही) – घरगुती छोट्या रिपेअरसाठी उपयोगी.
5. इलेक्ट्रिक टेप (Insulation Tape):
   वायर जोडणीनंतर सुरक्षिततेसाठी.
6. (Optional – पण उपयोगी):
   • प्लास (Pliers)
   • मिनी स्क्रू ड्रायव्हर सेट (Small electronics साठी)
   • मल्टीमीटर (जर बजेट असेल तर)

ही भेट का खास आहे?

• घरात कुठल्याही वेळेस लागणारी.
• घरगुती इलेक्ट्रिक कामासाठी उपयोगी.
• उपयोगी, हटके आणि लक्षात राहणारी भेट.
• स्वकष्टाची आठवण देणारी – “तयार मी, भेट खास!”

2 स्विच = 40रू.

. 2. 2 प्लग = 60रू.

. 3. बोर्ड = 40रू.

. 4. तीनही वायर ची किंमत = 30रू.

. एकूण बोर्ड ची किंमत = 170रू.

ELECTRIC

CCTV

1) CCTV म्हणजे काय?

CCTV म्हणजे Closed Circuit Television. याचा उपयोग एखाद्या ठिकाणी सतत लक्ष ठेवण्यासाठी होतो. शाळा, कॉलेज, ऑफिस, सोसायटी, शेत किंवा सार्वजनिक ठिकाणी CCTV मुळे सुरक्षा वाढते.

CCTV म्हणजे Closed Circuit Television. याचा उपयोग एखाद्या ठिकाणी सतत लक्ष ठेवण्यासाठी होतो. शाळा, कॉलेज, ऑफिस, सोसायटी, शेत किंवा सार्वजनिक ठिकाणी CCTV मुळे सुरक्षा वाढते.

2) विज्ञान आश्रमामध्ये CCTV इंस्टॉलेशन

मी विज्ञान आश्रमामध्ये अनेक CCTV कॅमेरे बसवले आहेत. यातून मला कॅमेरा कसा बसवायचा, कनेक्शन कसे करायचे आणि DVR (Digital Video Recorder) शी कसे जोडायचे हे शिकायला मिळाले.

3) CCTV इंस्टॉलेशनसाठी लागणारे साहित्य

CCTV बसवण्यासाठी काही साहित्य आवश्यक असते :

Dome Camera – घरात किंवा ऑफिसमध्ये वापरला जातो.

Bullet Camera – बाहेरच्या जागेसाठी (Outdoor) वापरला जातो.

Wire / Cable (Coaxial Cable किंवा Cat6 LAN Cable) – कॅमेऱ्याला DVR शी जोडण्यासाठी.

DVR (Digital Video Recorder) – सर्व कॅमेऱ्यांचे रेकॉर्डिंग आणि कंट्रोल करण्यासाठी.

Adaptor / Power Supply – कॅमेऱ्याला वीज पुरवण्यासाठी.

Hard Disk – रेकॉर्डिंग साठवण्यासाठी.

4) Dome व Bullet कॅमेऱ्यात फरक

Dome Camera – गोलाकार, लहान, आकर्षक, इनडोअर वापरासाठी.

Bullet Camera – लांबट आकाराचा, जास्त अंतरापर्यंत दृश्य कॅप्चर करतो, आऊटडोअर वापरासाठी.

5) शिकलेले कौशल्य

CCTV इंस्टॉलेशन करताना मला वायर कनेक्शन करणे, कॅमेऱ्याचे अँगल सेट करणे, DVR ला नेटवर्कशी जोडणे आणि लाईव्ह व्हिडिओ मोबाईलवर पाहणे हे सगळे शिकायला मिळाले. हे कौशल्य भविष्यात सुरक्षा सिस्टीमच्या कामासाठी उपयोगी आहे.

BATTERY बॅटरी मेंटेनन्सचा अनुभव – आश्रमातील शिकण्याचा टप्पा

आश्रमात राहात असताना मला बॅटरी मेंटेनन्सचं काम शिकण्याची उत्तम संधी मिळाली. सुरुवातीला बॅटरीचं काम थोडं कठीण वाटलं, पण दिवसेंदिवस अनुभव घेतल्यावर त्यामागचं विज्ञान आणि काळजी समजली. मी बॅटरीमध्ये पाणी कसे भरायचे, कोणते पाणी वापरायचे, आणि त्याचे योग्य प्रमाण किती ठेवायचे हे शिकले. त्याचबरोबर बॅटरी चार्ज करताना कोणत्या सुरक्षा नियमांचं पालन करावं, आणि ओव्हरचार्जिंग टाळण्यासाठी काय काळजी घ्यावी, याचंही ज्ञान मिळालं.

आम्ही सगळ्या बॅटऱ्या स्वच्छ ठेवण्यावर, त्यांच्या कनेक्शनची तपासणी करण्यावर आणि नियमित पातळी तपासण्यावर भर दिला. हे काम करताना जबाबदारी, शिस्त आणि संयम या तीन गोष्टी शिकायला मिळाल्या. या अनुभवातून मला केवळ तांत्रिक ज्ञान नाही, तर टीमवर्क आणि प्रॅक्टिकल कामाचं महत्त्वही समजलं.

आजही जेव्हा बॅटरी मेंटेनन्सचं काम पाहतो, तेव्हा आश्रमात शिकलेला हा अनुभव मनात अभिमानाने जागा घेतो. तो माझ्या शिक्षणातील एक महत्त्वाचा आणि प्रेरणादायी टप्पा ठरला आहेबॅटरीचा वॅट (Watt) कसा तपासायचा

बॅटरीचा वॅट म्हणजे ती बॅटरी एक वेळेस किती विद्युत शक्ती (Power) पुरवू शकते हे दर्शवते.
वॅट काढण्यासाठी खालील सोपा फॉर्म्युला वापरला जातो

Watt = Voltage × Current (Ampere)

1. बॅटरीचा व्होल्टेज (Voltage) तपासा

सर्वप्रथम बॅटरीवर लिहिलेलं व्होल्टेज (V) बघा.
उदा. — बॅटरीवर “12V” लिहिलं असेल, म्हणजे ती 12 व्होल्टची बॅटरी आहे

2. अँपिअर-ऑवर (Ah) तपासा

बॅटरीवर “12V 150Ah” असं काहीसं लिहिलेलं असतं.
यात “150Ah” म्हणजे ती बॅटरी १ तासात 150 अँपिअर करंट देऊ शकते.

3. वॅट-आवर (Watt-hour) काढा

फॉर्म्युला वापरून काढा

उदा.
जर बॅटरी 12V 150Ah असेल तर
12 × 150 = 1800 Wh (Watt-hour)
म्हणजेच ही बॅटरी 1.8 किलोवॅट-तास (kWh) ऊर्जा साठवू शकते.

4. मल्टीमीटरने तपासणी (प्रत्यक्ष मोजमाप)

जर तुला बॅटरीचा व्होल्टेज तपासायचा असेल तर डिजिटल मल्टीमीटर वापर.

1. मल्टीमीटर DC मोडमध्ये ठेव.
2. लाल वायर बॅटरीच्या + टर्मिनलला आणि काळी वायर – टर्मिनलला लाव.
3. स्क्रीनवर दाखवलेलं व्होल्टेज वाच.
   • जर 12V बॅटरीची वॅल्यू 12.6V असेल → पूर्ण चार्ज.
   • 11.8V किंवा कमी असेल → बॅटरी डिस्चार्ज आहे.

5. लहान टीप

• नेहमी डिस्टिल्ड वॉटर वापर.
• तपासणी करताना सुरक्षित हातमोजे आणि चष्मा वापर.
• चार्जिंग करताना धातूच्या वस्तू जवळ ठेवू नकोस.
  
• 15₹ एक बॉटल
• तरी एकूण 15 बॅटरी होत्या
• टोटल रक्कम
• 450

ELECTRIC

मोटर रीवाइंडिंग

१. प्रस्तावना :

विद्युत मोटर ही विद्युत उर्जेला यांत्रिक उर्जेत रूपांतरित करणारी यंत्रणा आहे. दीर्घकाळ वापरामुळे मोटरची वाइंडिंग जळणे, इन्सुलेशन खराब होणे किंवा टर्न शॉर्ट होणे अशी बिघाडे होतात. अशा वेळी नवीन मोटर खरेदी करण्याऐवजी तिची वाइंडिंग पुन्हा करणे म्हणजेच मोटर रीवाइंडिंग हा उपाय केला जातो. या प्रक्रियेमुळे मोटर पुन्हा कार्यक्षम अवस्थेत येते.

२. उद्देश :

मोटर रीवाइंडिंगची प्रक्रिया समजून घेणे आणि प्रत्यक्षात तिचे निरीक्षण करणे.
मुख्य उद्दिष्टे:

• जळालेल्या वाइंडिंगची तपासणी करणे.
• योग्य वायर गेज व टर्न्स निश्चित करणे.
• नवीन वाइंडिंग बसविण्याची पद्धत शिकणे.
• मोटर पुन्हा कार्यान्वित करणे.

३. कृती (प्रक्रिया) :

१. जळालेली वाइंडिंग काढून टाकणे.
२. स्लॉट स्वच्छ करून इन्सुलेशन पेपर बसविणे.
३. जुनी वाइंडिंग मोजून त्याप्रमाणे वायर गेज, टर्न्स व कनेक्शन ठरविणे.
४. नवीन कॉपर वायरने वाइंडिंग करणे.
५. प्रत्येक कॉइलचे कनेक्शन तपासणे व योग्य क्रमाने जोडणे.
६. वाइंडिंगला व्हर्निश लावून वाळवणे.
७. मोटर पुन्हा एकत्र करून इन्सुलेशन व रोटेशन चाचणी घेणे.

४. निरीक्षण :

• वाइंडिंग व्यवस्थित केल्यास इन्सुलेशन रेसिस्टन्स वाढतो.
• चाचणीदरम्यान मोटरचा आवाज व कंप कमी होतो.
• वाइंडिंगचे टर्न्स व कनेक्शन अचूक असल्यास मोटर सुरळीत चालते.

५. निष्कर्ष :

मोटर रीवाइंडिंग ही प्रक्रिया जुनी किंवा खराब मोटर पुन्हा कार्यक्षम करण्यासाठी उपयुक्त आहे. योग्य तांत्रिक पद्धतीने रीवाइंडिंग केल्यास मोटरचे आयुष्य वाढते आणि खर्चही कमी होतो.

दोन बालप – दोन बोर्ड : दोन रूम ची वायरिंग

प्रस्तावना

दोन रूम मधील दोन बालप (Ballast) आणि दोन स्वतंत्र स्विचबोर्ड यांची वायरिंग करताना सुरक्षितता, योग्य लोड-वाटप आणि व्यवस्थित विद्युत-पुरवठा महत्त्वाचा असतो. दोन बालप असलेल्या प्रकाशयोजनेत ट्यूबलाईट/फ्लूरोसेंट लॅम्पसाठी आवश्यक ते स्टार्टिंग यंत्रणा, चोक व होल्डर कनेक्शन अचूकपणे जोडणे गरजेचे असते. योग्य तांत्रिक पद्धतीने वायरिंग केल्यास खोलीतील प्रकाशयोजना सुरळीत व सुरक्षित राहते.

उद्देश

1. दोन Room मध्ये दोन बालप व दोन स्विचबोर्ड असलेली सुरक्षित प्रकाशयोजना प्रणाली तयार करणे.
2. प्रत्येक बोर्डावर स्वतंत्र नियंत्रण (ON/OFF) मिळावे.
3. योग्य लोड-वितरण राखून सर्किटची सुरक्षितता सुनिश्चित करणे.
4. वायरिंगदरम्यान शॉर्ट-सर्किट, ओव्हरलोड किंवा स्पार्किंगचा धोका टाळणे.

कृती

1. दोन Room चा लेआउट तपासून दोन बोर्ड व दोन बालप यांची योग्य स्थाने निश्चित केली.
2. ISI-मार्क असलेली वायर, कंड्यूट पाइप, स्विचेस, चोक, होल्डर इत्यादी साहित्य गोळा केले.
3. मुख्य सप्लायवरून दोन स्वतंत्र सर्किट्स तयार केले – प्रत्येक सर्किट एका बोर्डला जोडले.
4. पहिल्या बोर्डावर पहिला बालप, त्याचा स्टार्टर्स व ट्यूबलाईट योग्य क्रमाने जोडला.
5. दुसर्‍या बोर्डावर दुसरा बालप व त्याची प्रकाशयोजना प्रणाली जोडली.
6. दोन्ही बोर्डांवरील स्विचद्वारे स्वतंत्र नियंत्रण मिळेल अशा प्रकारे सरकिट कनेक्शन पूर्ण केले.
7. संपूर्ण वायरिंग कंड्यूटमध्ये बसवून मुख्य सप्लायशी MCB मार्फत जोडणी केली.
8. अंतिम तपासणी करून उपकरणे चालू-करून कार्यक्षमता तपासली.

निरीक्षण

• दोन्ही बोर्ड स्वतंत्रपणे व्यवस्थित कार्यरत आढळले.
• दोन्ही बालप योग्यरीतीने ट्यूबलाईट प्रज्वलित करतात.
• स्विचेसला दाब दिल्यावर तत्काळ प्रतिसाद मिळतो आणि स्पार्किंग होत नाही.
• लोड योग्य असल्याने MCB ट्रिप होत नाही.
• सर्व वायर कंड्यूटमध्ये सुरक्षितपणे बसवलेले असल्याने कोणताही ओपन वायर दिसत नाही.

निष्कर्ष

दोन रूम मध्ये दोन बालप – दोन बोर्ड असलेली वायरिंग कार्य यशस्वीरीत्या व सुरक्षिततेच्या नियमांनुसार पूर्ण करण्यात आले. प्रकाशयोजना सुव्यवस्थित, सुरक्षित आणि दीर्घकाळ टिकू शकेल अशी तयार झाली. प्रत्येक बोर्डाचे स्वतंत्र नियंत्रण उपलब्ध असल्याने वापर सोयीचा झाला. उद्देश पूर्ण झाला असून प्रणाली सुरक्षित व कार्यक्षम आहे.

सोलर स्ट्रीट लाइट प्रकल्प

आम्ही आमच्या गावात सौर ऊर्जेवर चालणाऱ्या रस्त्यांच्या लाईट्स बसवल्या.
एकूण १२ ते १५ लाईट्स इंस्टॉल केल्या, ज्यामुळे रात्रीचा अंधार दूर झाला.
हे काम करताना सोलर पॅनेलचा कोन, वायरिंग आणि बॅटरी कनेक्शन कसे करायचे हे शिकलो.
सूर्यप्रकाशाच्या दिशेनुसार पॅनेल लावल्याने बॅटरी चांगली चार्ज होते.

गावात पहिल्यांदाच पूर्ण सोलर लाईट प्रकल्प यशस्वीपणे पूर्ण केला.
कॉलेजमधील काही विद्यार्थ्यांनीही हे काम पाहून प्रेरणा घेतली.
आश्रम परिसरात आधीच सोलर लाईट चालू होत्या, त्यापासूनही शिकण्याची संधी मिळाली.
आता आमच्या रस्त्यांवर रात्री सुरक्षितपणे वावरता येतं.

या प्रकल्पातून मला वीज बचतीचं आणि पर्यावरण संवर्धनाचं महत्त्व समजलं.
सोलर प्रणालीमुळे विजेचा खर्च पूर्णपणे वाचतो.
वायरिंग आणि कनेक्शन करताना संयम, मोजमाप आणि टीमवर्कची गरज असते.
या कामातून मी प्रत्यक्ष तांत्रिक अनुभव मिळवला.

आता भविष्यात आणखी गावांमध्ये हे काम करायचं आहे.
लोकांना सौर ऊर्जेचं महत्त्व पटवून देणं हे आमचं पुढचं ध्येय आहे.
या प्रकल्पाने गावाचा चेहरामोहरा बदलला आहे.
सोलर लाईटमुळे आमचं गाव उजळलं आणि आमचं मनही.

जनरेटर

१) प्रस्तावना
तराणे आश्रमामध्ये वीजपुरवठा खंडित झाल्यास आश्रमातील सर्व दैनंदिन कामे सुरळीत सुरू राहावीत यासाठी जनरेटरची सुविधा उपलब्ध आहे. जनरेटरच्या योग्य वापरासाठी त्याची रचना, कार्यप्रणाली, चालू–बंद प्रक्रिया आणि देखभाल यांची माहिती असणे आवश्यक आहे. या अनुषंगाने आश्रमातील जनरेटरची सविस्तर माहिती घेतली, चालू–बंद करण्याची प्रक्रिया पाहिली तसेच ऑइल चेंज कसा करायचा याचा प्रत्यक्ष अनुभव घेतला. आश्रमातील जनरेटर चालू–बंद करण्याचा कॉन्ट्रॅक्ट माझा आणि भगवान यांचा आहे, त्यामुळे या कामाची जबाबदारी नीट ओळखून घेणे महत्त्वाचे आहे.

२) उद्देश
आश्रमातील जनरेटरची कार्यप्रणाली समजून घेणे.
जनरेटर चालू–बंद करण्याच्या योग्य आणि सुरक्षित पद्धती शिकणे.
जनरेटरची नियमित देखभाल आणि ऑइल चेंज प्रक्रिया जाणून घेणे.
जनरेटर वापरताना पाळायच्या सुरक्षितता नियमांची ओळख करून घेणे.
कॉन्ट्रॅक्टनुसार जबाबदारी नीट पार पाडण्यासाठी आवश्यक माहिती मिळवणे.
३) कृती
जनरेटरचे मुख्य भाग (इंजिन, पॅनेल, फ्युएल टँक, अल्टरनेटर) यांची माहिती घेतली.
जनरेटर सुरू करण्याची प्रत्यक्ष प्रक्रिया पाहिली:
फ्युएल तपासणी
ऑइल लेव्हल तपासणी
मेन स्विच ऑफ ठेवून जनरेटर स्टार्ट करणे
RPM स्थिर झाल्यानंतर लोड देणे
जनरेटर बंद करण्याची प्रक्रिया पाहिली:
लोड ऑफ करणे
जनरेटर थंड होऊ देणे
मुख्य स्विच ऑफ करून जनरेटर बंद करणे
ऑइल चेंज प्रक्रिया निरीक्षण केली:
जुने ऑइल काढणे
फिल्टर तपासणे
नवीन ऑइल भरणे
सुरक्षितता नियमांचे पालन कसे करावे हे पाहिले (हातमोजे वापरणे, आग प्रतिबंधक नियम, योग्य वायुवीजन इ.)
४) निरीक्षक
जनरेटर ऑपरेटर/तांत्रिक कर्मचारी यांच्या मार्गदर्शनाखाली सर्व प्रक्रिया पाहिली.
त्यांनी जनरेटरची क्षमता, जास्त लोड टाळणे, देखभाल वेळापत्रक, आणि ऑइल चेंजची वेळ याबद्दल महत्त्वाची माहिती दिली.
कॉन्ट्रॅक्टची जबाबदारी व्यवस्थित पार पाडण्यासाठी आवश्यक सूचना दिल्या.
५) निष्कर्ष
या प्रक्रियेतून जनरेटरची रचना, चालू–बंद करण्याची योग्य पद्धत, देखभाल, आणि ऑइल चेंज याबद्दल संपूर्ण माहिती मिळाली. नियमित तपासणी आणि योग्य पद्धतीने ऑपरेशन केल्यास जनरेटर दीर्घकाळ कार्यक्षम राहतो आणि आश्रमाचा वीजपुरवठा अखंड चालू ठेवण्यास मदत होते. आश्रमातील जनरेटर चालू–बंद करण्याचा कॉन्ट्रॅक्ट माझा आणिआदित्य चा असल्यामुळे ही माहिती भविष्यातील कामासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरली.