फूड लब

पाव

मी विज्ञान आश्रम मधला विध्यार्थी आहे आणि मी पाव तयार केले

साहित्य :

मैदा

कोमट पाणी

साखर

यीस्ट

मीठ

तेल

कृती

यीस्ट सक्रिय करणे

1. कोमट पाण्यात साखर घाला.
2. त्यावर यीस्ट टाका आणि 10 मिनिटे ढाकून ठेवा.
3. फेस आला तर यीस्ट सक्रिय झाले आहे.

1. मीठ घालून मिक्स करा.
2. तयार झालेले यीस्टचे मिश्रण थोडे थोडे घालत मऊ पिठ मळा.
3. शेवटी तेल लावून smooth dough तयार करा.

पहिली फुलवणी (First Rise)

पिठावर थोडे तेल लावून भांडे झाकून उबदार जागेत 1 तास ठेवा.

पिठ दुप्पट फुलले पाहिजे.

आकार देणे

फुललेले पिठ हलक्या हाताने दाबून हवा काढा.

पावाच्या आकारात रोल करून टिनमध्ये ठेवा.

पुन्हा 30–40 मिनिटे फुलू द्या.

बेकिंग

ओव्हन 180°C ला गरम करा.

25–30 मिनिटे बेक करा.

वरून सोनेरी रंग आला की पाव तयार.

अंतिम टच

ओव्हनमधून बाहेर काढून वर बटर लावा.

पूर्ण थंड होऊ द्या आणि नंतर कापून घ्या.

निष्कर्ष

लादी पाव निरीक्षणातून असे दिसून येते की पावाची गुणवत्ता मुख्यतः त्याच्या बाह्य स्वरूप, पोत, सुगंध, चव आणि स्वच्छता यावर अवलंबून असते. योग्य प्रमाणात फुलवणी, नीट मळलेले पीठ आणि योग्य तापमानात बेक केल्यास मऊ, स्पंजी आणि चविष्ट लादी पाव तयार होतो. निरीक्षणात पावाचा रंग, आकार, सुगंध आणि चव समाधानकारक असल्यास तो खाण्यास पूर्णतः उपयुक्त मानला जातो. एकूण पाहता, लादी पाव हा स्वच्छ, हलका, मऊ आणि गुणवत्तापूर्ण असल्यास तो दैनंदिन आहारात वापरण्यास सुरक्षित व उपयुक्त ठरतो.

निरीषण

लादी पावाची गुणवत्ता, आकार, वजन, रंग, सुगंध आणि चव तपासणे.

लादी पाव

वजनकाटा

मोजपट्टी

निरीक्षण पत्रक

---

(अ) बाह्य गुणवत्ता

रंग: हलका सोनेरी तपकिरी

आकार: सर्व पाव समान आकाराचे आहेत का?

पृष्ठभाग: गुळगुळीत / तडे नसलेले

(ब) अंतर्गत गुणवत्ता

मऊपणा: पाव नरम आहे का?

तुकडेपणा: सहज तुटतो का?

सुगंध: ताजा सुगंध आहे का?

(क) वजन:

प्रत्येक पाव अंदाजे _ ग्रॅम

---

6. निरीक्षण निष्कर्ष:

(येथे तुमचे निरीक्षण लिहा)
उदा.:
*निरीक्षणातून असे दिसून आले की लादी पावाचा रंग व आकार योग्य आहे. प

1. प्रस्तावना:-

आवळा हे एक औषधी गुणधर्म असलेले फल असून त्याला आयुर्वेदामध्ये विशेष महत्त्व आहे. त्यामध्ये भरपूर प्रमाणात विटामिन C, खनिजे व अँटीऑक्सिडंट्स आढळतात. त्यामुळे शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते आणि विविध आजारांपासून संरक्षण मिळते. आवळा डोळ्यांच्या, केसांच्या तसेच पचनसंस्थेच्या आरोग्यासाठी उपयुक्त मानला जातो.

परंतु आवळ्याचा हंगाम मर्यादित असल्याने तो जास्त काळ टिकवण्यासाठी त्यावर प्रक्रिया करणे आवश्यक ठरते. यामधून लोणचं, मुरंबा, रस, कँडी इत्यादी स्वरूपात आवळ्याचे पदार्थ तयार करून ते वर्षभर वापरता येतात.

या प्रकल्पाच्या माध्यमातून मी आवळ्याचे गुणधर्म, त्यावरील प्रक्रिया पद्धती व त्याचे आरोग्यदायी फायदे यांचा अभ्यास केला आहे.

उद्देश:-

१. आवळ्यामधील औषधी गुणधर्म व पोषक घटकांचा अभ्यास करणे.
२. आवळ्यातील विटामिन C आणि त्याचे आरोग्यावरील फायदे समजून घेणे.
३. आवळा जास्त काळ टिकवण्यासाठी करण्यात येणाऱ्या प्रक्रिया (मुरंबा, लोणचं, कँडी, रस इ.) जाणून घेणे.
४. आवळ्यापासून तयार होणाऱ्या पदार्थांचे आरोग्यदायी महत्त्व समजून घेणे.
५. स्थानिक स्तरावर आवळ्याच्या प्रक्रियेमुळे मिळणारे आर्थिक फायदे ओळखणे.

सर्वे:-

आवळा हा एक औषधी गुणधर्म असलेला फल आहे. पारंपरिक पद्धतींमध्ये तसेच आयुर्वेदामध्ये आवळ्याला विशेष स्थान आहे. सर्वेक्षणाच्या माध्यमातून आवळ्याचा वापर, त्याचे फायदे आणि लोकांमध्ये असलेली जागरूकता समजून घेण्याचा प्रयत्न केला.

सर्वेक्षणातून दिसून आलेले मुद्दे :

१. बहुतेक लोक आवळ्याचा वापर कच्चा किंवा लोणचं/मुरंबा स्वरूपात करतात.
२. काही लोकांना आवळा तिखट-आंबट चवेमुळे थेट खायला आवडत नाही, त्यामुळे प्रक्रियायुक्त पदार्थ अधिक लोकप्रिय आहेत.
३. अनेकांना आवळ्यामध्ये विटामिन C जास्त प्रमाणात असते हे माहीत आहे.
४. आरोग्याबाबत जागरूक लोक आवळ्याचा वापर नियमितपणे करतात.
५. ग्रामीण भागात आवळ्याचा वापर पारंपरिक पद्धतींनी (लोणचं, रस) केला जातो, तर शहरी भागात कँडी, ज्यूस, गोळ्या या स्वरूपात अधिक वापर केला जातो.

वापरलेले साहित्य:-

१. कच्चा आवळा – विविध पदार्थ तयार करण्यासाठी मुख्य घटक.
२. साखर – मुरंबा, कँडी व रस तयार करण्यासाठी.
३. मीठ – लोणचं तयार करताना.
४. हळद – लोणच्यासाठी.
५. मेथी दाणे – लोणच्यासाठी.
६. मोहरी दाणे व मोहरी पावडर – लोणच्यासाठी.
७. तेल – लोणचं टिकवण्यासाठी.
८. पाणी – रस व कँडी प्रक्रियेसाठी.
९. काचेची बरणी / डबे – पदार्थ साठवण्यासाठी.
१०. गॅस शेगडी व भांडी – उकळणे, शिजवणे व प्रक्रिया करण्यासाठी.
११. चमचे व चलनी – माप घेण्यासाठी व गाळण्यासाठी

कृती :-

१. आवळा मुरंबा

साहित्य: आवळा, साखर, पाणी.

आवळे स्वच्छ धुऊन उकळत्या पाण्यात शिजवून घ्यावेत.

शिजलेले आवळे हलके दाबून बिया काढाव्यात.

साखरेचा पाक करून त्यात आवळे टाकावेत.

काही तास पाकात भिजवून ठेवून नंतर साठवावा.
२. आवळा कँडी

साहित्य: आवळा, साखर.

आवळे शिजवून त्यांचे तुकडे करावेत.

साखरेच्या पाकात टाकून २-३ दिवस मुरू द्यावे.

नंतर त्यांना उन्हात वाळवून कँडी तयार करावी.
३. आवळा लोणच

साहित्य: आवळा, मीठ, हळद, मेथी दाणे, मोहरी, तेल.

आवळे उकळून मऊ करून घ्यावेत.

त्यात मीठ, हळद, भाजून घेतलेले मेथी व मोहरी टाकावे.

नंतर गरम तेल घालून लोणचं साठवावे.

त्यातून काय शिकलो -;

प्रकल्पामुळे मला विषयाशी संनधित नवीन माहीत समजली .

टीमसोंबत काम केल्यामुळे सांवद कौशल्य वाढले .

वेळेचे नियोजन कस करायच ते शिकलो .

समस्या सोडवण्याची पद्धत शिकत आली .

फक्त थियरी न राहता प्रत्यक्ष प्रयोग /सर्वे /उत्पादन यामधून अनुभव मिळाला .

काम करताना अडचणी आल्या पण त्यातून नवीन उपाय शोधले .

आत्मविस्वस वाढला .

जबाबदारीने काम कस करायच ते शिकलो .

गटात एकत्र काम करण्याच महत्व समजल .

निरीक्ष

१ गुणधर्म टिकवणे – आवळ्यातील व्हीटामीन c , औषधी गुणधर्म उत्पादन प्रक्रियेत कितपत टिकवतात हे पाहता आल .

२ आवळा स्वच्छ धुणे , उकळने , बिया काढणे , कापणे यासाठी साधने व शिस्त आवश्यक आहे .

३ साठवणीसाठी साखर ,मीठ किंवा वळविण्यासाठी पद्धत वापरावी लागते .

४ स्थानिक पातळीवर उपलब्ध गोष्ठीपासून उद्योग करता येतो हे लक्षात .

5 . आवल्याचे उत्पादन व पक्रिया करून लागहुउद्योग सुरू कट येतो . त्यामुळे रोजगार मिळतो .

costing

मतेरिअल	वजन	दर /kg	किमत
आवळे	8 kg	60 RSkg	480.00
लोणच मसाला	7 kg	50 रस/१ pack	350 .00
तेल	1.5 kg	130 RS /kg	195.00
लोणच बॉटळ	50 बॉटल	10 RS/100	400/00

/kg 

जांभूळ प्रकल्प

प्रस्तावना

जांभूळ ही एक अत्यंत उपयुक्त व औषधी गुणधर्म असलेल फळ आहे . याला जाबूल , जांभूळ, जंबूल किंवा ब्लॅक प्लम (Black Plum / Java Plum ) असेही म्हणतात . जांभूळ जासचे शास्त्रीय नाव Syzygium cumini आहे . ही झाड भारतात सर्वत्र आढळते व उन्हाळ्यात शेवटी त्याची फळे येतात .

उद्देश

जांभूळ या फळाचे पोषणमूल्य आणि औषधी गुणधर्म समजावून घेणे .

जांभूलच्या झाडाचे विविध उपयोग व त्याचे पायरवरणीय महत्त्व जाणून .

जांभूळ दळापासून तयार होणारे विविध पदार्थ (जसे की रस लोणच जाम इ .) बनवण्याची प्रक्रिया शिकणे .

स्थानिक पातळीवर उपलब्ध नैसर्गिक सांसाधनाचा योग्य वापर कसा करता येईल ही समजणे .

करशी आणि आरोग्य यांचा परस्पर संबंध ओळख.

सर्वे

जांभूळ प्रकल्पाचा केलेला सर्वे

जांभूळ प्रक्लाचा सर्वेक्षनात परिसरातील जमीन , हवामान, पाण्याची उपलब्धता आणि जम्भील लागवडीसाठी योग्य परिस्थिती यांचा अभ्यस करण्यात आला . शेतकऱ्याच्या अनुभवांवरून जांभूळ झाडाची वाढ , उत्पादन ,बाजारभाव आणि उत्पन्न याबद्दल माहिती गोळा करण्याची आली . या सर्वेवरून परिसरात जांभूळ लागवड फायदेशीर आणि पर्यावारापुरक असल्याची निष्पन्न झाले .

सर्वेक्षणातून दिसून आलेले मुद्दे

जमीन व हवामान: परिसरातील जमीन आणि हवामान जांभुळ लागवडीसाठी अनुकूल आहे.

पाण्याची उपलब्धता: मध्यम प्रमाणात सिंचन पुरेसे असल्याचे आढळले.

झाडांची वाढ: जांभुळ झाडांची वाढ चांगली आणि टिकाऊ आहे.

आर्थिक उत्पन्न: फळ विक्रीतून शेतकऱ्यांना चांगले उत्पन्न मिळते.

उद्योग संधी: जांभुळापासून जॅम, शरबत, व्हिनेगर तयार करण्याच्या उद्योगांना वाव आहे.

पर्यावरणीय लाभ: जांभुळ झाडे मृदसंधारण व पर्यावरण संतुलनासाठी उपयुक्त आहेत.

शेतकरी सहभाग: स्थानिक शेतकऱ्यांचा सहभाग आणि उत्साह समाधानकारक आहे

.भविष्यातील संधी: प्रकल्पाचा विस्तार आणि प्रक्रिया उद्योग विकसत कल्यास ग्रामीण विकासाला चालना मिळू शकते.

वापरलेले साहित्य