कुकुट पालन
कोंबड्यांच्या जाती सरकारी व गावठी कोंबड्यांची अंडी मास व किल्ल्यांचा उत्पादनासाठी पाळणा जातात पाळल्या जातात व्यवसायाने अधिक अधिक उत्पादन मिळवण्यासाठी योग्य जातीचा कोंबड्यांची निवड करून व्यवसाय करावा
. १. गिरीराज
. ही जात अंडी मास उत्पादनासाठी उपलब्ध असते एका दिवसाची फुले चे वजन 85 ग्रॅम असते जातीच्या निराजे वजन चार ते साडेचार किलो पर्यंत असते या जातीच्या माती वर्षाला किमान 230 ते 250 अंडी देते अंड्याचा रंग तपकिरी असतात या जातीच्या वापर जास्त प्रमाणात असतो
. २. वनराज
. वनराज ही हैदराबादचा पालनाचा प्रकल्प संचलना गवारे विकसित केली आहेत दिवसांचे पिल्ले 40 ते 50 ग्रॅम एवढे असते या जातीची मादी वर्षाला 180 ते 200 अंडी देते
३. कावेरी
. या कोंबड्यांचे मांस खाण्यासाठी गावरान चवदार सारखे नसते या कोंबड्यांच्या वर्षभरात 180 ते दोनशे अंडी देतात यासाठी कायदेशीर ठरते
. ४. सह्याद्री/सातपुडा
. ही जात कोकणातल्या वातावरणासाठी असून यामध्ये विविध रंगांचे प्रकार आढळतात काटक व रोग प्रतिकरण शेती जास्त असते या कोंबड्यांचे मास खाण्यासाठी गावरान सारखे चवदार नसते सरासरी वजन 3 ते 3.5 किलो एवढे असते या कोंबडा वर्षभरात 180 ते 200 देते अंड्यांसाठी व मासासाठी फायदेशीर ठरते अंडी व मास उत्पादनासाठी
ही कोंबडी पाळली जाते
. १. कलिंग ब्राऊन
. कलिंग ब्राऊन ही कोंबडी उत्पादनक्षम अशी सुधारित गावरान कोंबडीची जात आहे या कोंबड्यांचा मासाची चव देशी कोंबड्यांसारखी नसते
. २ कडनाथ
. कडनाथ हे देशी कोंबड्यांची दुर्मिळ प्रजात आहे औषधी गुणधर्म व चविष्ट मास यासाठी या कोंड्यांना प्रसिद्ध आहे या जातीच्या मासाला बाजारात मोठी मागणी असते
३. देशी जाती
. हाईट लेग हॉर्न इडली देशातील ही जात लेग हॉर्न या गावाचे असून ती हलक्या जातीमध्ये मोडते या कोंबड्या वर्षाला 270 3 00 इतके अंडी देते या जातीचा कोंबड्यांचे व्यवस्थापन व्यवसायिक दृष्टषया काळजीपूर्व क करावे
२.नोड आयलंड रेड
. ही मुळीच अमेरिकेला हाड सायकल अमेरिकेतील बेहातील आहे या जातीचे कोंबडी वर्षाला सुमारे 180 ते दोनशे अंडी देते या अंड्यांचे सरासरी वजन 55 ग्रॅम असते या जातीच्या कोंडाणा मास व अंडी उत्पादनासाठी पाळल्या जातात एक दिवशी किल्ल्यांचे वजन 40 ग्रॅम असते नराचे वजन अंडी च ते दिन किलो तर मातीचे वजन सव्वा दोन किलो असतो साधारण वर्षाला १८० ते दोनशे अंडी देते
४. ब्लॅक लेगहान
. ही जात मोठी अंडी देण्यास पद्धती आहे साधारण गराचे वजन साडेतीन ते चार किलो व मालाचे अंडीच ते तीन किलो असते एका वर्षालाही मादी 250 ते 280 अंडी देते या जातीच्या कोंबड्यांचा पिसारा रंग पिवळा असून त्यावर एक चकाकी असते अंड्यांचा रंग तांबडा असतो आकाराने अंडी मोठी असतात ही कोंबडी वर्षाला 230 ते 250 अंडी देते
. ६. बॉयल र
. थोड्या काळा जास्त मान देणारी ही जात खाद्याचे जलद मासात रूपांतर करण्याची क्रिया या जातीमध्ये आहे या जातीचे मास कवळे व उत्तम असल्याने माणससाठी प्रसिद्ध आहे
. ७. उघड्या गुळाची जात
. हे मोठा करायची व लांब नळीदार माशाची असते या पक्षाची मास उघडी असते मासाच्या पुढचा भागात केवळ थोडीशी पिसे दिसून येतात ही जात मिळून केवळ मधील त्रिवेंद्रम असल्याचे मानले जाते या जातीचे मादी वर्षाला 250 ते तीनशे पर्यंत अंडी देते अंड्यांचे वजन चारशे ग्रॅम असते
१. पिंजरा पद्धत
पिंजरा पद्धत फायदे यात कोंबड्यांचे व्यवस्थापन व संगोपन चांगल्या करता करता येते
. २. स्वच्छता ठेवता येते त्यामुळे रोगराईवर नियंत्रण
३. कमी लागते जास्त पक्षी पाळता येतात सर्व कोंबड्यांवर वैयक्तिक लक्ष ठरवता येते आजारी व निरोगी पक्षी ओळखता येतात पक्षांचा खाद्यावरील खर्च कमी होतो मजूटीचा खर्च कमी होतो
. गादी पद्धत. (डीप लिटर)
. गादी पद्धतीचे फायदे ही पद्धत मासल र्कों बड्यांचा पालनांची सुयोग्य आहे
खाद्याचे व्यवस्थापन
. सस्टर्ट 1ते30 दिवस
. फीनिषर 31ते60
न पिल्ल्यांचे पहिल्या दिवशी दळलेला मका खायला द्यावा त्यानंतर प्रिस्टार्टर खाद्य द्यावे या खाद्यामध्ये बारीक केलेली धान्य सारे व मासांचे बारीक तुकडे जीवन सल्वे आणि खनिजपुरक पदार्थ समाविष्ट असतात यात प्रियिनाचे प्रमाण जास्त असते त्यामुळे पिल्ल्यांची वाढ वेगावे होता पिल्लांना दिले जाणारे खाद्य चूर्ण चूर्ण आणि दावे चूर्ण यांचे मिश्रण मिश्रणाचा गोळा या स्वरूपात देतात पक्षांना पिण्याचे पाणी देण्यापूर्वी तुरटी व फ्लोरीनचे प्रमाण वापरून पाण्याचे निर्जंतू किरण करून घ्यावे नवजात पिल्लांना दळलेला मक्का खाद्य म्हणून द्यावा त्यामुळे त्याचा शरीर तापमान नियंत्रित ठेवता येते पहिला दिवशी पिल्यांना दळलेला मक्का खाद्य म्हणून द्यावा त्यानंतर फ्री स्टार्टर खाद्य द्यावे फ्री स्टार्टर खाद्यमध्ये प्रतिम नाचे प्रमाण जास्त असल्याने किल्ल्यांची वाढ झपाट्याने होते व प्रतिकार क्षमता शुद्धता वाढते आपल्याला उत्पादित मालास असणारी बाजारपेठी ही जवळ असणे आवश्यक आहे तुकडीसाठी वाहन व रस्ते चांगले असणे आवश्यक आहेत माल साठवण्यासाठी जवळपास सोय असावी बाजारपेठेतील मागणीनुसार आपल्याला माल पुरविता आला पाहिजे
बीज प्रक्रिया
बियाणे पेरणीपूर्वी बियांवर प्रक्रिया व्यवस्थित उगवण्यासाठी निरोगी करतात रोपे कारण वियाने तयार होण्यासाठी रािपांची चांगली वाढ होव्यासाठी पिकाचे कीडे पासून संरक्षण होव्यासाठी विमाणे रोग व कीडेमुक्त राहण्यासाठी वियांवर रासायनिक, जैविक भौतिक व संजिवक (PGR) प्रक्रिया असे म्हणतात
फायदे
3)
बियाणांची चांगली उगवण होते
- पिकांची रोग प्रतिक रोपांची पिकांची पीक जोरदार येते स्रोतकारक शक्ती वाढते.
4) नत्राचे स्थिरीकरण होते व जमिनीतील अपायकारक जिवाणुपासुन पिकाचे संरक्षणे होते. 5) पिकांच्या उत्पादनात वाढ
जमिनीत
रोपे मख्याने बियाणांची प्रमाण कमी होते. उगवण क्षमता वाढते.
7
साहीत्य +
1) बियाणे बुरशीजन्य औषधे (अॅन्जोबॅक्टर, रायझोबिअम सल्फर (गंधका) पानी इ.)
1 साधणे
दुध काढण्याच्या पद्धती :-
घमीले बादली रद्‌दीपेपर, हातमोने , मारक इत्यादी
जनावरांन्चे दूध काढत दूध काढणे. व काढतू असताना योग्य पद्धतीत हाताळणे गरजेचे आहे.
हाताने दुलकाव‌णे 2) मशीनने दुरा काळणे
हाताने दुध काढणे:-
मुठ पद्धत:- या पद्धतीचा अपमान सामुख्यान गाईचे दुध कावण्यासाठी वापर केला जाते
2) चिमटा पद्धत ही पद्धत प्रामुख्याने ठ्या मेंढी अशा प्राण्यांचे दूध काढण्यासाठी वापरली जाते
3) अंगठा पद्धत ही पद्‌धत् प्रामुख्याने म्हणते दुध काढण्यासाठी वापरले जाते.
1) मशीनने दूध काढ़‌ने
सोलार चलित यंत्र सामध्ये सौर ऊर्जेचा काम
कुरून युध यत्र चालवले जाते.
2) इलेक्ट्रिक मिल्किंग मशीन: है मशीन घरातील विजेवर चालवले जाते
काथदे
1) वेळ कमी जातो
2) लेबर चाज कमी लागतो
3) खच कमी लागतो
तोटे
1) खर्च जास्त येतो
2) कासेमध्ये दुध शिल्लक राहते त्यामुळे हाताने युध काढावे लागते.
3) मशीन मूळे जनावरांना सडाचे शकतात आजार होऊ शकतात
पॉलिहाऊस शेतीचा अभ्यास करणे
पॉलिहाऊस शेती:
शेतीचा आधुनिक उपायपॉलिहाऊस शेती ही शेतीतील आधुनिक तंत्रज्ञानावर आधारित पद्धत आहे, जी नियंत्रित वातावरणात केली जाते. या पद्धतीमुळे पीक उत्पादन वाढते, दर्जा सुधारतो आणि हवामान बदलांचा परिणाम कमी होतो. या ब्लॉगमध्ये आपण पॉलिहाऊस शेतीचा अभ्यास कसा करावा, त्याचे फायदे, मर्यादा आणि व्यवस्थापन याबद्दल सविस्तर माहिती घेऊ.—
पॉलिहाऊस शेती म्हणजे काय?
पॉलिहाऊस (Polyhouse) म्हणजे प्लास्टिक किंवा ट्रान्सपेरंट मटेरियलने आच्छादलेली रचना, ज्यात तापमान, आर्द्रता, प्रकाश आणि हवामान नियंत्रित केले जाते. याचा उपयोग पिकांच्या वाढीसाठी योग्य वातावरण निर्माण करण्यासाठी होतो.—
पॉलिहाऊस शेतीचे फायदे
1. उच्च उत्पादन: पारंपरिक शेतीच्या तुलनेत 2-3 पट अधिक उत्पादन.
2. पीक संरक्षण: कीड, रोग, पाऊस, वारा यांपासून संरक्षण.
3. आजारमुक्त उत्पादन: नियंत्रित वातावरणामुळे दर्जेदार व रोगमुक्त फळे व भाजीपाला मिळतो.
4. वर्षभर उत्पादन: हंगामाबाहेरही पीक घेता येते.
5. पाण्याची बचत: ठिबक सिंचनामुळे पाण्याचा कार्यक्षम वापर होतो.
6. सेंद्रिय शेतीसाठी उपयुक्त: सेंद्रिय पद्धतीने उत्पादन घेण्यास सोयीस्कर.—
पॉलिहाऊस शेतीचा अभ्यास कसा करावा?
१. पॉलिहाऊसची रचना आणि प्रकारसिंगल स्पॅन पॉलिहाऊस: लहान क्षेत्रांसाठी.मल्टी स्पॅन पॉलिहाऊस: मोठ्या क्षेत्रासाठी.नेट हाऊस: हवेचा प्रवाह राखत सूर्यप्रकाश नियंत्रित करणारी रचना.रचनेची उंची, रुंदी आणि हवामान नियंत्रक उपकरणांचा अभ्यास करा.
२. योग्य पीक निवडपॉलिहाऊस शेतीसाठी मुख्यतः भाजीपाला, फळे आणि फुलपिके घेतली जातात.उदाहरण:भाजीपाला: टोमॅटो, काकडी, मिरचीफळपिके: स्ट्रॉबेरी, डाळिंबफुलपिके: जास्वंद, गुलाब, झेंडू
३. हवामान नियंत्रणाचे अध्ययनतापमान: 20-25°Cआर्द्रता: 50-70%पॉलिहाऊसमध्ये तापमान आणि आर्द्रता मोजण्यासाठी सेन्सर्स आणि अॅटोमेटिक उपकरणांचा वापर करा.
४. पाणी व्यवस्थापनठिबक सिंचन पद्धतीने पाण्याचा पुरवठा करा.खत मिसळलेले पाणी (फर्टिगेशन) पिकांच्या मुळांपर्यंत पोहोचवा.
५. कीड व रोग व्यवस्थापनजैविक कीटकनाशकांचा वापर करा.पॉलिहाऊसचे दरवाजे आणि खिडक्या कीटकजाळ्यांनी झाकलेले ठेवा.रोग आणि किडींवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी नियमित निरीक्षण करा.—
पॉलिहाऊस शेती सुरू करताना विचारात घेण्याचे मुद्दे
१. भांडवली गुंतवणूकपॉलिहाऊस तयार करणे खर्चिक आहे. खर्चाची पूर्वतयारी करा.सरकारकडून मिळणाऱ्या अनुदानाचा फायदा घ्या.
२. योग्य जागेची निवडचांगला निचरा असलेल्या आणि पाण्याचा पुरवठा असलेल्या ठिकाणी पॉलिहाऊस उभारावे.
३. तंत्रज्ञानाचा वापरअॅटोमेटेड पद्धतीने तापमान, आर्द्रता आणि सिंचन व्यवस्थापनासाठी सेन्सर्स व उपकरणे वापरा.
४. बाजारपेठेचा अभ्यासउत्पादन विक्रीसाठी स्थानिक व परदेशी बाजारपेठांचा अभ्यास करा.हंगामाबाहेरच्या पिकांना मागणी जास्त असते.—
पॉलिहाऊस शेतीच्या मर्यादा
1. उच्च प्रारंभिक खर्च: पॉलिहाऊस उभारणी व देखभाल खर्चिक आहे.
2. तांत्रिक कौशल्य: नियंत्रित वातावरण व्यवस्थापनासाठी प्रशिक्षण आवश्यक.
3. वीज व उपकरणे: वीज पुरवठा आवश्यक असून उपकरणांची नियमित देखभाल करावी लागते.—सरकारकडून मिळणारे अनुदान व योजनाकेंद्र व राज्य सरकारकडून पॉलिहाऊस उभारणीसाठी 50-90% पर्यंत अनुदान दिले जाते.
प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना, राष्ट्रीय बागायती अभियान (NHM) यामधून आर्थिक मदत उपलब्ध आहे.उत्पन्न व फायदेपॉलिहाऊस शेतीमुळे कमी जागेत जास्त उत्पादन मिळते.हंगामाबाहेर उत्पादन घेऊन अधिक नफा मिळतो.दर्जेदार उत्पादनामुळे परदेशी बाजारपेठेत विक्रीची संधी उपलब्ध होते.
शेळीचे FCR काढणे
शेळीचे एफसीआर (Feed Conversion Ratio) काढणे: एक संपूर्ण मार्गदर्शनएफसीआर (Feed Conversion Ratio) हा एक महत्त्वाचा पॅरामीटर आहे जो पशुधनाच्या पोषण व्यवस्थापनात वापरला जातो.
एफसीआर याचे इंग्रजीतून थेट भाषांतर “आहार रूपांतरण गुणोत्तर” असे केले जाऊ शकते. साधारणपणे, हे पशू किंवा कोंबड्यांच्या आहाराचे वजन आणि त्यापासून मिळालेल्या उत्पादनाचे वजन यामध्ये गुणोत्तर दर्शवते.
शेळ्यांच्या आहाराची कार्यक्षमता किंवा एफसीआर काढण्याचा महत्वाचा उद्देश म्हणजे शेळ्यांना किती आहार दिला आणि त्यातून मिळालेल्या उत्पादनाच्या तुलनेत किती प्रभावी आहार आहे हे जाणून घेणे. हे एफसीआर पशुधन व्यवस्थापनाच्या दृष्टिकोनातून खूप उपयुक्त असते, विशेषतः शेळीपालन करत असताना.
एफसीआर म्हणजे काय?
एफसीआर (Feed Conversion Ratio) एक गुणोत्तर आहे जे पशू किंवा शेळीच्या आहाराच्या कार्यक्षमता मोजते. साधारणपणे, एफसीआर काढण्यासाठी, तुम्ही दिलेल्या आहाराचे वजन (किलोमध्ये) उत्पादनाच्या वजनास (किलोमध्ये) विभागता. एफसीआर जितका कमी असेल, तितके चांगले, कारण कमी आहारात अधिक उत्पादन मिळवता येते.एफसीआर काढण्यासाठी साधारण सूत्र आहे:
एफसीआर काढण्याची पद्धतशेळीचे एफसीआर काढण्यासाठी तुम्हाला खालील पद्धती वापरता येतील:
1. शेळीला दिलेला आहार:एका शेळीला एका विशिष्ट कालावधीत (उदा. एक महिना) दिला गेलेला सर्व आहार मोजा. ह्या आहाराचा एकूण वजन काढा.आहारात समाविष्ट असलेले सर्व घटक (उदाहरणार्थ, गहू, मका, खते, प्रथिने, आणि इतर पोषणतत्त्वे) यांचा समावेश करा.
2. शेळीच्या उत्पादनाचे मोजमाप:उत्पादन म्हणजे त्याचा दूध उत्पादन (किलोमध्ये) किंवा वजन वाढ (किलोमध्ये) किंवा इतर उत्पादन (जसे की बकऱ्यांचे प्रमाण) असू शकते.शेळीच्या उत्पादनाचे वजन मोजा, उदाहरणार्थ, दूध उत्पादनाचे प्रमाण (लिटरमध्ये) किंवा वजन वाढ (किलोमध्ये) एक महिन्याच्या कालावधीत मोजा.
3. एफसीआर काढा:आता, दिलेल्या आहाराचे वजन (किलोमध्ये) शेळीने निर्माण केलेल्या उत्पादनाचे वजन (किलो किंवा लिटरमध्ये) यावर विभागा.उदाहरणार्थ, जर तुमच्याकडे 10 किलो आहार आहे आणि शेळीने 2 किलो दूध उत्पादन केले आहे, तर एफसीआर असे काढता येईल:\text{एफसीआर} = \frac{10 \text{ किलो आहार}}{2 \text{ किलो दूध}} = 5एफसीआर चांगला कसा राखावा?एफसीआर कसा चांगला राखता येईल हे जाणून घेणे महत्वाचे आहे. हे काही टिप्स दिल्या आहेत ज्या एफसीआर सुधारण्यास मदत करू शकतात:
1. पोषक तत्वांचा समतोल: आहारामध्ये प्रथिनं, कार्बोहायड्रेट्स, वसा, आणि फायबर्स यांचा समतोल असावा लागतो. शेळीला सर्व पोषणतत्त्वे योग्य प्रमाणात दिली जात असतील तर एफसीआर सुधारला जाऊ शकतो.
2. आहाराचे प्रमाण: शेळीला अधिक किंवा कमी आहार दिला जात असेल, तर त्याच्या आहाराने उत्पादनावर परिणाम होईल. आहाराच्या योग्य प्रमाणावर लक्ष ठेवा.
3. स्वच्छता आणि आरोग्य: शेळ्या आरोग्यपूर्ण असल्या तर त्यांचा एफसीआर चांगला राहतो. योग्य लसीकरण, रोगप्रतिकारक उपाय, आणि स्वच्छतेचा देखभाल करणे आवश्यक आहे.
4. वातावरण: शेळ्या आरामदायक आणि सुरक्षित वातावरणात असाव्यात. हवेचा प्रवाह, आद्रता, आणि तापमान यांचा शेळ्यांच्या उत्पादनावर थेट प्रभाव पडतो.
5. वजन वाढीचा ट्रॅक: शेळ्या वेगाने वजन वाढवणाऱ्या प्रजाती असाव्यात आणि त्यांचा पोषण आहार त्यांच्या वजन वाढीला प्रोत्साहन देणारा असावा लागतो.
एफसीआर वरचा परिणामएफसीआर वर अनेक घटक प्रभाव टाकतात:
1. शेळीची जात: काही जाती जास्त एफसीआर कार्यक्षम असतात.
2. आहाराचे प्रकार: उच्च दर्जाच्या आहारामुळे एफसीआर कमी होऊ शकतो.
3. पाणी आणि इतर घटक: पाणी आणि अन्य पोषणतत्त्वे जसे लघुवजनी खते, मिनरल्स, आणि व्हिटॅमिन्स यांचा योग्य उपयोग एफसीआरवर चांगला परिणाम करतो.
जमीन तयार करणे
फसल 1) जमीन तयार करणे
2) फर्टीलायझर :
50% nitrogen full dose photopharus full dose pottashium
50% nitrogen plantestion 30 दिवसानंतर
सफरच केलेली खत मात्रा
N-nitrogen
p- phosphorus
K- potassium
i) soil testing
N- 140 पेक्षा कमी
p= 13
k= very high
ii) Required fertilizer dose
आळू > 120:240:120
N= 120
p= 140 – area 1 Hector
K= 120
हायड्रोपोनिक शेती म्हणजे पाण्यावरची शेती .या शेती मध्ये फक्त पाण्याचा वापर केला जातो. या पद्धतीत मातीचा वापर केला जात नाह
हायड्रोपोनिक शेती
हायड्रोपोनिक शेती मधे घेतली जाणारी पिके :-
गाजर, मुळा, सिमला, मिरची, वाटाणा, स्ट्रॉबेरी, ब्लुबेरी, टरबूज, अननस, सेलेरी, तुळस, टोमॅटो, भेंडी, औषधी वनस्पती, पालक, काकडी, लांब दाड्याची फुले इ. रोपे चांगल्या प्रकारे वाढवता येतात.
DWC पद्धत
- या पद्धती मध्ये सुरुवातीला आम्ही पाण्याच्या टाक्या बांधून घेतल्या त्या मध्ये पाणी सोडले नंतर थर्माकॉल ला होल करून त्या मध्ये lettuce लावला. या पध्दत मध्ये पाणी स्थिर असते.या दोनी टाक्यांन मध्ये सगळे मिळून ११८ रोपटे आहेत. रोपांची वाढ होण्या साठी पाण्या मध्ये पाण्या मध्ये विरघळणारे खते टाकावे लागतात आणि पाण्याचा पीएच ,ईसी नियंत्रणात ठेवावा लागतो.
NFT पद्धत
या पद्धत मध्ये स्टॅन्ड तयार करून त्या वरती पाईप लावून त्याला होते होल करून रोपे लावले जातात. तेथे एक पाण्याची टाकी लावलेली असते ज्या मध्ये पाण्यात विरघळणारी खते टाकलेली असतात खतान मुळे रोपांची वाढ होते.
हायड्रोपोनिक शेतीचे फायदे
हाइड्रोपोनिक शेती ही खुप सोपी आहे . ह्या शेतिचे खूप फायदे आहे .
उदा…
–केवळ १०० फुट जागेत २०० रोपे लावता येतील. त्याचबरोबर बाहेरील वातावरणातुन येणाऱ्या किडी पासुन पिकाला संरक्षण मिळते.
परिणामी, वेळेची आणि मजुरांची बचत होते.
कमीत कमी जागेमध्ये नियंत्रित पद्धतीने व भरपूर पोषक घटकांच्या उपलब्धतेमुळे भाज्यांचे व फळांचे चांगले उत्पादन घेता येते.
