आवळा प्रकल्प

प्रस्तावना :–

मी dbrt ची विद्यार्धीनी असून. ‘आवळा’ या विषयावर प्रोजेक्ट केला आहे. आवळा हा आरोग्यासाठी उपयुक्त फळ आहे. त्यामध्ये भरपूर प्रमाणात विटामिन सी खनिज आढळतात. त्यामुळे शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते आणि विविध आजारांपासून संरक्षण मिळते. आवळा डोळ्यांच्या, केसांच्या तसेच पचनसंस्थेच्या आरोग्यासाठी उपयुक्त मानला जातो.

परंतु आवळ्याचा हंगामा मर्यादित असल्याने तो जास्त का टिकण्यासाठी त्यावर प्रक्रिया करणे आवश्यक ठरते.आवळ्यापासून आवळा लोणचे,आवळा कॅन्डी,आवळा सुपार,आवळा पावडर इत्यादी आवळ्याचे पदार्थ तयार करून ते वर्षभर वापरता येतात.

या प्रकल्पाच्या माध्यमातून मी आवळ्याचे गुणधर्म,त्यावरील प्रक्रिया पद्धती व त्याचे आरोग्यदायी फायदे याचा अभ्यास केला आहे.

उद्देश :–

१) आवळ्यातील विटामिन सी आणि त्याचे आरोग्यावरील फायदे समजून घेणे.

२) आवळा जास्त काय टिकण्यासाठी करण्यात येणाऱ्या प्रक्रिया ( मुरंबा, लोणच, कॅन्डी, पावडर ).

३) आवळ्यापासून तयार होणाऱ्या पदार्थचे आरोग्यदायी महत्व समजून घेणे.

सर्वे :-

जयवंत भिकाजी गायकवाड यांची मुलाखत घेतली. त्यांनी आम्हला आवळा बद्दल माहिती सांगितली की आवळ्याचे दोन प्रकार आहेत. १) राय आवळा २) कंठी आवळा. आवळा सिजन मे ते जून असतो. आवळा साधारण दिवाळी पर्यंत असतो. मार्केट मध्ये आवळ्याचा भाव ७०- ८० असतो.

साहित्य :-

पातेल,चमचा,ग्यास,मग,डीश,नमक,काळी मिरी,जीरा,मसाले,आवळे,विनेगर,इत्यादी.

कृती:-

सर्व प्रथम आम्ही आवळे निवडून घेतले.त्यानंतर त्याला मीठच्या पाण्यात १२ तास भिजत घातले. त्यानंतर त्यांना गरम पाण्यात शिजून घेतल. त्यानंतर आवळ्याला मसाले लावून आणि त्यात तेल घालून मुरायला ठेवले. ते टिकण्यासाठी व आंबट लागण्यासाठी त्यात विनेगर टाकले.

त्यानंतर आम्ही त्याच्या पासून आचार तयार केले. आणि आवळा सुपारी तयार कली.

त्यातून काय शिकलो:-

आवळा हा शरीरसाठी खूप उपयोगी असतो.

निरीक्षण :-

आवळा हा पसरून ठेवला पाहिजे, नाहीतर तो लवकर घराब होतो.

निष्कर्ष:-

या प्रकल्पातून आवळा हा खूप पोषक आणि बहुगुणी फळ आहे.हे समजल त्याचा खूप औषधी उपयोग होतो. आवळ्या पासून तयार होणारे पदार्ध आरोग्य आणि आर्धिक दोन्ही दुष्टीकोनातून फायदेशीर आहेत. म्हेणून आवळ्याचे महत्व सर्वांनी जाऊन घ्यावे. व त्याचा वापर करावा.

खर्च:-

मटेरियल	वजन	दर\kg	किमत
१) आवळा	८ kg	६० rs/kg	४८०.००
२) लोणच मसाला	७ packet	५० rs/kg	३५०.००
३) तेल	१.५ kg	१३० rs/kg	१९५.००
४) लोणच बॉटल	४० बॉटल	१० rs/बॉटल	४००.००
५) लेबल	४० लेबल	२ rs/१ लेबल	८०.००
६) gasचार्जेस	३० gm	८७० rs/ १४ kg	१.८६
७) फोईल पेपर	४० पेपर	१ rs/१४ फोईल	१०
८) फोईल चार्जेस	१/२ युनिट	१७ rs/ unit	५००.००
९) मीठ	७०० gm	१५ rs/ kg	१०.५०
१०) कलोंजी	७० gm	४० rs/ १०० gm	२८.००
मजुरी			२१०६.४०

मोरिंगा चिकी

प्रस्तावना:-

मोरिंगा हा एक असा औषधी गुणधर्म असलेला व पोश्न्मुल्यानी भरलेला पदार्ध आहेत. मोरिगामध्ये क्याल्शिय्म, आयर्न, प्रोटीन,विटामिन A,C यांचे प्रमाण खूप जास्त आहे. त्यामुळे शरीराची रोगप्रतिकार शक्ती वाढवते आणि हाडे मजबूत होतात.

उधेश:-

१) पोष्टिक व आरोग्यदायी अल्पाहार उपलब्ध करणे

२) ग्रामीण महिलांना व शेतकऱ्यांना उत्पनाचे साधन उपलब्ध करून देणे.

३) मुलांच्या पोषणात सुधारणा करणे.

साहित्य:-

१) १५०० किलो शेगदाणे

२) १ किलो जवस

३) १ किलो तीळ

४) १०० gm मोरिगा पावडर

५) २५ gm तुप

६) ७५० gm गुळ

आवश्यक साधने:-

काढई/पातेल

gas/शेगडी

चमचे/कलधा

चाकू/सुरी

वजन काटा

कृती:-

शेगदाणे, जवस, तीळ, भाजून घ्यावेत

कढईत गुळ टाकून वितळून घ्यावा त्यानंतर तूप टाकून ते मिश्रण करून घ्यावे पाक योग्य होईपर्यत तो गरम करावा. त्यात मोरीगाची पावडर आणि शेगदाणे, जवस, तीळ, मिश्रन करावे. धोडे तूप लावून मिश्रण पटावर ओतून लाटण्याने पसरावे. व गरम असताना चोकोनी/ गोल आकारात कापून घ्यावे. थंड झाल्यावर हायजेनिक
पोकिगमध्ये भरून विक्रीसाठी ठेवावे.

निरीक्षण:-

मोरिगा चिक्कीची चव गोडसर व थोडी वेगळी लागली.

चिक्की खुसखुशीत व पोष्टिक आहे.

बनवण्याची पद्धत सोपी व कमी खर्चिक आहे.

निष्कर्ष:-

या प्रकल्पातून आम्हाला कळलेकि मोरिगा (शेवगा) हे झाड केवळ भाजीपुरतेच उपयुक्त नसून त्यातून तयार केलेली चिक्की पोष्टिक आणि चविष्ट असते. त्यामुळे आरोग्य सुधारण्यास मदत होते व स्थानिक संसाधनाचा योग्य उपयोय होतो.

खर्च:-

मटेरियल	वजन	दर/kg	किमत
१) शेगदाणे	२०० gm	१३० rs	२६
२) तीळ	१२० gm	२०० rs	२४
३) जवस	८० gm	१२० rs	९.६
४) तूप	४० gm	६०० rs	१२
५) gas	१२० gm	८७० gm/ unit	७.४५
६) गुळ	४०० gm	४५ rs	१८
७) पेकिंग बॉक्स	२ बॉक्स	५ rs	१०
८) स्टीकर	२	१.५	३
९) मिक्सर चार्जेस	१/२ unit	१० rs/ unit	५
१०) मोरिगा पावडर	२० gm	६०० rs	१२
मजुरी			४८७	१८७.७१

पाव

प्रस्तावना:-

आपल्या महाराष्ट्रत पाव नाष्ट्याला खूप प्रमाणात खाल्ला जातो. मग तो मिसळ पाव,वडा पाव,भजी पाव,असे इत्यादी प्रकरचे नाष्टात पावाचा वापर केला जातो.

उद्देश:-

पाव तयार करण्याची प्रक्रिया समजून घेणे.

स्वच्छता आणि अन्नसुरक्षा यांचा अभ्यास करणे.

छोटा व्यवसाय उत्पादनाची मुलभूत माहिती मिळवले.

साहित्य:-

१) मैदा

२) इस्ट

३) साखर

५) मीठ

६) कोमट पाणी

७) तेल/बटर

८) ब्रेट एम्प्रुअर

प्रकिया:-

(१) पीठ मिसळून घेणे

एका भांड्यात पीठ,साखर,मीठ एकत्र मिसळा.

इस्ट कोमट पाण्यात सक्रीय करा.

हे मिश्रण पिठात घालून नरमल कणिक मळा.

थोडे तेल लावून कणिक झाकून ठेवा

(२) फर्मेटेशन

पीठ १-२ तास झाकून ठेवावी.

पिठाच्या दुप्पट झाल्यावर ते तयार झाल्याने समजते.

(३) पावांना आकार देणे

पीठाचे छोटे समान गोळे बनवा.

तेल लावून ठेवावे.

निरीक्षण:-

फर्मेटेशन योग्य झाले तर पाव नीट होतात.

ओव्हनचे तापमान जास्त असल्यास पाव जळू शकतात.

कमी बेकिंग झाल्यावर पाव कच्चा रातो.

योग्य प्रमाणात इस्ट वापरल्याने पाव चागले होतात.

निष्कर्ष:-

या प्रोजेक्टमधून पाव बनवायला शिकलो. फर्मेटेशन,तापमान,स्वच्छताआणि साहित्याचे प्रमाण यांचा पावाच्या गुणवत्तेवर मोठापरिणाम होतो.

खर्च:-

क्र.	मटेरियल	वजन	दर/kg	किंमत
१)	मैदा	७ kg	४०/kg	२८०
२)	इस्ट	१५० kg	१६०/kg	२४.००
३)	साखर	१५० kg	४१/kg	६..१५
४)	मीठ	१२० kg	१५/kg	१.८
५)	ब्रेड इंम्र्पूअर	१४ kg	१३०/kg	३.६४
६)	ओव्हन चार्जेस	१ unit	१४ rs/ unit	१४ .००
७)	तेल	१०० kg	१३०/kg	१३.००
	मजुरी			४६५.४९६५

जमून

प्रस्तावना:-

जमून,ज्याला जांभूळ किंवा नावळअसेही म्हटले जाते,हे भारतातील एक महत्वाचे आणि सर्वांच्या आवडीचे उष्णकटीबंधीय फल आहे. गडद जांभळा रंग, गोडसर,आंबट चव असते. जमून मध्ये vhityaminC, लोह, कोल्शिय्म मुबलक प्रमाणात असल्यामुळे ते आरोग्यास अत्यंत फायदेशीर मानले जाते.विशेषत: मधुमेह नियंत्रित ठेवण्यासाठी ज्मुंच्या फळ आणि त्याच्या बियांचा मोठ्या प्रमाणावर उपयोग केला जातो.

उद्देश:-

(१) आरोग्यासाठी चांगल

मधुमेह नियंत्रणात मदत – जांभूळातील जांबोलिन आणि जांबोसिन हे घटक शरीरातील साखरेची पटली नियंत्रणात ठेवण्यास मदत करते.