इलेक्ट्रिक

1. co2 लेझर कटिंग मशीन

CO₂ लेझर कटर मशीन ही एक अत्याधुनिक कटिंग आणि एन्ग्रेव्हिंग मशीन आहे, जी कार्बन डायऑक्साइड (CO₂) लेझर वापरून विविध सामग्रीवर अचूक कटिंग आणि कोरीव काम (एन्ग्रेव्हिंग) करण्यासाठी वापरली जाते.

2. लाईट फिटिंग

लाईट फिटिंग म्हणजे प्रकाश व्यवस्था उभी करण्यासाठी किंवा बसवण्यासाठी वापरण्यात येणारे उपकरण किंवा संरचना. हे दिवे किंवा बल्ब बसवण्यासाठी डिझाइन केलेले असते आणि त्यामध्ये विविध प्रकार असतात, जसे की सीलिंग लाईट्स, वॉल लाईट्स, ट्यूब लाईट्स, चॅन्डेलियर्स, एलईडी पॅनल्स, स्पॉटलाईट्स, लॅम्प्स इत्यादी.

लाईट फिटिंगमध्ये खालील गोष्टी असू शकतात:

• बल्ब किंवा दिवा धारण करण्याची सोय (सॉकेट)
• वायरिंग आणि इलेक्ट्रिकल कनेक्शन
• शेड किंवा कव्हर (डिझाइननुसार)
• माउंटिंग सिस्टीम (छत, भिंत किंवा स्टँडसाठी)

3. इलेक्ट्रिक सेफ्टी

1. जीवन संरक्षण – विजेच्या धक्क्यांमुळे गंभीर इजा किंवा मृत्यू होऊ शकतो.
2. आग आणि अपघात टाळणे – शॉर्ट सर्किट आणि ओव्हरलोडमुळे आग लागण्याचा धोका असतो.
3. उपकरणांचे संरक्षण – विजेच्या अनियमिततेमुळे इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांचे नुकसान होऊ शकते.
4. कामाच्या ठिकाणी सुरक्षा – उद्योग आणि कार्यालयांमध्ये विद्युत सुरक्षेचे नियम पाळल्याने कर्मचारी सुरक्षित राहतात.

इलेक्ट्रिक सेफ्टीसाठी महत्त्वाचे नियम:

1. योग्य इन्सुलेशन वापरणे – वायरिंगमध्ये योग्य प्रकारचे इन्सुलेटेड वायर वापरणे.
2. अर्थिंग (Earthing) करणे – विजेचा धक्का टाळण्यासाठी योग्य प्रकारे अर्थिंग करणे आवश्यक आहे.
3. ओव्हरलोड टाळणे – एका सॉकेटला जास्त उपकरणे जोडल्यास ओव्हरलोड होऊन आग लागण्याची शक्यता असते.
4. सर्किट ब्रेकर आणि फ्यूजचा वापर – विद्युत उपकरणे आणि वायरिंगचे संरक्षण करण्यासाठी हे महत्त्वाचे आहेत.
5. ओले हात आणि वीज टाळा – विजेचे काम करताना हात कोरडे ठेवणे आवश्यक आहे.
6. तज्ञांचा सल्ला घ्या – विजेच्या कोणत्याही तांत्रिक समस्यांसाठी प्रशिक्षित इलेक्ट्रिशियनकडूनच दुरुस्ती करून घ्या.
7. चांगल्या दर्जाच्या वायर आणि उपकरणांचा वापर करा – स्वस्त आणि निकृष्ट दर्जाच्या वायरिंगमुळे अपघात होऊ शकतात.

4. बायेगस

बायोगॅस म्हणजे काय

बायोगॅस म्हणजे सेंद्रिय (सजीव) पदार्थांचे विघटन होऊन तयार होणारा एक प्रकारचा ज्वालाग्राही वायू आहे. हा वायू प्रामुख्याने मिथेन (CH₄) आणि कार्बन डायऑक्साइड (CO₂) चा संयोग असतो.

बायोगॅस निर्मिती प्रक्रिया

बायोगॅस सेंद्रिय कचरा (उदा. शेण, स्वयंपाकघरातील उरलेले पदार्थ, झाडांची पानं, शेतीतील अवशेष इ.) सडवून तयार केला जातो. ही प्रक्रिया अवायवीय विघटन (Anaerobic Digestion) या जैविक प्रक्रियेद्वारे होते, ज्यात सूक्ष्मजीव ऑक्सिजनशिवाय सेंद्रिय पदार्थांचे विघटन करतात.

बायोगॅसचे घटक

• मिथेन (CH₄) – 50-70%
• कार्बन डायऑक्साइड (CO₂) – 30-40%
• इतर वायू – हायड्रोजन सल्फाइड (H₂S), नायट्रोजन (N₂), अमोनिया (NH₃)

बायोगॅसचे उपयोग

1. स्वयंपाकासाठी इंधन म्हणून
2. वीज निर्मिती साठी
3. वाहनांसाठी पर्यायी इंधन म्हणून
4. बायोगॅस उत्पादनातून उरलेला पदार्थ (स्लरी) उत्तम सेंद्रिय खत म्हणून वापरला जातो

बायोगॅसचे फायदे

• पर्यावरणपूरक आणि स्वच्छ ऊर्जा स्रोत
• स्वस्त आणि स्थानिकरित्या उपलब्ध

5. बोर्ड फिटिंग

1. डेक फिटिंग (Deck Fittings)

• क्लिट (Cleat) – दोरखंड बांधण्यासाठी वापरले जाते.
• फेअरलीड (Fairlead) – दोरखंडाला योग्य दिशा देण्यासाठी.
• बोलार्ड (Bollard) – बोट बांधण्यासाठी मजबूत स्तंभ.
• स्टँचन्स (Stanchions) – डेकवरील रेलिंगसाठी उभे खांब.

2. हूल फिटिंग (Hull Fittings)

• सी कॉक (Seacock) – पाण्याचा प्रवेश नियंत्रित करण्यासाठी.
• स्कुप स्ट्रेनर (Scoop Strainer) – इंजिन कूलिंगसाठी पाणी गाळण्यासाठी.
• ट्रान्सड्यूसर (Transducer) – नेव्हिगेशन आणि सोनार उपकरणांसाठी.

3. रिगिंग फिटिंग (Rigging Fittings)

• शॅकल (Shackle) – दोरखंड आणि साखळी जोडण्यासाठी.
• स्विव्हल (Swivel) – दोरखंड मोकळेपणाने फिरण्यासाठी.
• टर्नबकल (Turnbuckle) – ताण समायोजनासाठी.

4. स्टीयरिंग फिटिंग (Steering Fittings)

• रुदर (Rudder) – बोटला दिशा देण्यासाठी.
• स्टेअरिंग व्हील (Steering Wheel) – हाताने दिशा नियंत्रित करण्यासाठी.

5. केबिन आणि आतील फिटिंग (Cabin and Interior Fittings)

• हँडल्स आणि लॉक्स – दरवाजे आणि कपाटे सुरक्षित करण्यासाठी.
• लाइटिंग फिक्स्चर – केबिन प्रकाशासाठी

6. बॅटरी

1. प्राथमिक (Primary) बॅटरी

• वापरानंतर रिचार्ज करता येत नाहीत.
• या बॅटरी डिस्पोजेबल असतात आणि एकदाच वापरासाठी डिझाइन केल्या जातात.
• उदाहरणे:
  • झिंक-कार्बन (Zinc-Carbon) – रेडिओ, घड्याळे इत्यादींसाठी वापरली जाते.
  • अल्कलाइन बॅटरी (Alkaline Battery) – रिमोट कंट्रोल, टॉर्चसाठी लोकप्रिय.
  • लिथियम बॅटरी (Lithium Battery) – कॅमेरा आणि उच्च कार्यक्षमता उपकरणांसाठी वापरली जाते.

2. दुय्यम (Secondary) बॅटरी

• रीचार्ज करता येणाऱ्या बॅटरी.
• अनेक वेळा चार्ज करून वापरता येते.
• उदाहरणे:
  • लीथियम-आयन (Li-ion) – मोबाइल, लॅपटॉप आणि इलेक्ट्रिक वाहनांसाठी प्रसिद्ध.
  • निकल-कॅडमियम (Ni-Cd) – पॉवर टूल्स आणि काही मेडिकल उपकरणांसाठी वापरली जाते.
  • लीथियम पॉलिमर (Li-Po) – ड्रोन आणि उच्च-कार्यक्षमता गॅझेट्ससाठी उपयुक्त.
  • लेड-अॅसिड (Lead-Acid) – कार बॅटरी आणि इन्व्हर्टरमध्ये वापरली जाते.

वापरानुसार बॅटरी निवडताना:

• ऊर्जा क्षमता (mAh/Wh)
• रीचार्ज क्षमता
• आयुष्यकाल (Lifespan)
• वातावरणास होणारा परिणाम

7 . मोटर रेवाडीग

मोटर रिवाइंडिंग के फायदे

• पुरानी मोटर को नए जैसी कार्यक्षमता देना।
• नई मोटर खरीदने की तुलना में कम खर्च।
• पर्यावरण संरक्षण क्योंकि पुरानी मोटर को पुनः उपयोग किया जाता है।

अगर आप किसी विशेष प्रकार की मोटर (AC, DC, इंडक्शन, सिंक्रोनस, आदि) की रिवाइंडिंग के बारे में जानकारी चाहते हैं, तो बताएं!

8. फॅन रिपेरिंग , एसेंबल

1. फॅन बंद पडल्यास:

• पॉवर सप्लाय तपासा: प्लग, स्विच आणि वायरिंग व्यवस्थित आहे का पाहा.
• कंट्रोल बटन तपासा: स्पीड रेग्युलेटर किंवा रिमोटमध्ये बिघाड आहे का ते पहा.
• फ्यूज आणि एमसीबी (MCB) तपासा: जर घरातील इतर वस्तू चालू असतील पण फॅन चालत नसेल, तर फ्यूज किंवा MCB तपासा.

2. फॅन हळू फिरत असल्यास:

• कॅपेसिटर खराब झाला असेल: फॅनचा कॅपेसिटर बदलावा. (सामान्यतः 2.5µF – 4µF कॅपेसिटर असतो).
• बुशिंग आणि बेअरिंग गंजले असतील: ऑइलिंग करून पाहा किंवा खराब झाल्यास नवीन बसवा.

आवश्यक साहित्य:

• फॅनचे पार्ट्स (मोटर, ब्लेड्स, कॅपेसिटर, रॉड, केनोपी, शेकल, रेग्युलेटर, स्क्रू)
• स्क्रू ड्रायव्हर
• स्पॅनर
• प्लायर
• मल्टीमीटर (इलेक्ट्रिकल चेकिंगसाठी)

9. विज बिल

1. विज बिल कसे मोजले जाते?

विज बिल तुमच्या वीज वापरावर (Units – kWh) आणि दरावर (Tariff) अवलंबून असते.

फॉर्म्युला: Total Bill=Units (kWh)×Rate (₹ per kWh)+Fixed Charges+Taxes\text{Total Bill} = \text{Units (kWh)} \times \text{Rate (₹ per kWh)} + \text{Fixed Charges} + \text{Taxes}Total Bill=Units (kWh)×Rate (₹ per kWh)+Fixed Charges+Taxes

2. युनिट कसे मोजायचे?

युनिट (kWh) = (लोड x तास) ÷ 1000
उदा. 100W चा बल्ब जर 10 तास चालला तर – (100W×10तास)÷1000=1युनिट(100W × 10 तास) ÷ 1000 = 1 युनिट(100W×10तास)÷1000=1युनिट

10. बॅटरी पाणी टाकने

1. बॅटरीमध्ये कोणते पाणी टाकावे?

• डिस्टिल्ड वॉटर (Distilled Water) वापरावे.
• नळाचे किंवा मिनरल वॉटर टाकू नये, कारण त्यातील खनिजे आणि अशुद्धी बॅटरीचे सेल्स खराब करू शकतात.

2. पाणी टाकण्याची योग्य वेळ:

• बॅटरीच्या वॉटर लेव्हल इंडिकेटर तपासा.
• पाणी कमी झाल्यास लगेच भरा, पण जास्त भरू नका.
• सामान्यतः महिन्यातून एकदा पाणी तपासावे.

11. एसी जनरेटर आणि मोटर

प्रॅक्टिकल – DC जनरेटर आणि DC मोटरचा अभ्यास

उद्दिष्ट (Objective):

DC जनरेटर आणि DC मोटर यांचे बांधकाम (construction), कार्यपद्धती (working), आणि वापर यांचा अभ्यास करणे.

---

साहित्य (Apparatus Required):

• DC जनरेटर / DC मोटर युनिट
• व्होल्टमीटर
• अमीटर
• रिओस्टॅट (लोड)
• स्विच
• वायर / कनेक्शन वायर
• टॅकोमीटर (RPM मोजण्यासाठी)

---

A) DC जनरेटर प्रॅक्टिकल:

कृती (Procedure):

1. जनरेटरच्या टरमिनल्सना व्होल्टमीटर आणि अमीटर जोडावे.
2. जनरेटरला मोटरने किंवा हाताने फिरवावे.
3. वेग वाढवून वेगवेगळ्या आरपीएमला व्होल्टेज आणि करंट वाचावे.
4. लोड बदलून निरीक्षण घ्यावे.

निरीक्षण (Observation):

RPM	व्होल्टेज (V)	करंट (A)
500	10.5V	1.2A
1000	12.3V	2.0A

12. बायोगॅस

बायोगॅस ब्लॉकची रचना

1. उद्दिष्ट (Objective):

• जैविक कचऱ्यापासून बायोगॅस तयार करणे.
• स्वच्छ इंधनाचे महत्त्व समजून घेणे.
• शेती आणि ग्रामीण भागात त्याचा उपयोग.

---

2. साहित्य (Materials Required):

• बायोगॅस प्लांट (डोम/फिक्स डोम टाईप किंवा फ्लोटिंग ड्रम)
• गाळ/गोबर/ओला जैव कचरा
• इनलेट व आउटलेट टाकी
• गॅस साठवणूक टाकी व पाइपलाइन
• एक साधा चूल किंवा बर्नर

---

3. प्रक्रिया (Process):

1. कच्चा माल गोळा करणे: गोबर, अन्नाचा कचरा, शेण, शेती कचरा.
2. मिक्सिंग: पाण्यात मिसळून गाळ तयार करणे.
3. इनलेटद्वारे भरवणे: तयार स्लरी इनलेट टाकीतून टाकणे.
4. जैविक विघटन (Anaerobic Digestion): प्लांटमध्ये वायू निर्मिती (मुख्यतः मीथेन).
5. गॅस साठवणे व वापर: तयार बायोगॅस चुली, जनरेटर किंवा गाडी इंधनासाठी वापरणे.
6. स्लरीचा वापर: उरलेली खतासारखी स्लरी शेतीसाठी वापरणे.

13. मल्टीमीटर

आज मी तुम्हाला मल्टीमीटर बद्दल माहिती देणार आहे. यामध्ये मल्टीमीटर कसे दिसते व त्याचे कार्य काय याबद्दल मी तुम्हाला सांगणार आहे.

मल्टीमीटर चा फोटो पुढील प्रमाणे :-

मल्टीमीटर त्याच्या नावातच या यंत्राचा अर्थ आहे. म्हणजे या यंत्राने आपण अनेक एकक मोजू शकतो. उदाहरणार्थ एसी, डीसी, वोल्टेज, ओहम इ. त्याचे अनेक उपयोग तर आहेतच पण ह्याला सोबत नेणे खूप सोपेही असते त्यामुळे इलेक्ट्रिकल मधले सर्वात उपयोगी यंत्र आहे.

.

14. बोर्ड भरणे

. आज तुम्हाला इलेक्ट्रिकल बोर्ड बद्दल माहिती देणार आहे. यामध्ये आपण तो कसा भरावा, त्याचा फायदा काय आणि त्याची एकूण किंमत किती येते याबद्दल मी तुम्हाला सांगणार आहे.

. आपण दोन स्विच व दोन क्लब वाल्या बोर्ड चे उदाहरण बघणार आहोत. इलेक्ट्रिकल बोर्ड भरत असताना एक गोष्ट महत्त्वाची असते ती म्हणजे कंपनी वाले कधी पण बोटचे किंवा लक किंवा स्विच चे स्क्रू फक्त चार किंवा दोनच देतात जास्तीचे देत नाहीत त्यामुळे त्यांना हरवू नये. सर्वात पहिल्यांदा बघून घ्यायचे आपल्याला किती प्लग व किती बसवायचे आहे. त्यानुसार बोर्ड मध्ये तशा जागा असतात. काही जागा या स्वीच साठी असता व प्लक साठी जागा करायची असेल तर स्विचसाठी जागा असते, तर त्याला फक्त थोडे मोठे करायचं असते ते आपण इलेक्ट्रिकल नाही ने करू शकतो. आता स्विच व प्लग आपापल्या जागेवर लावायचे. या गोष्टी लावून झाल्यावर एक लक्षात घ्यायचं ते म्हणजे आपल्याला तीन वायर या बाहेर काढायच्या असतात. अर्थिंन, न्यूट्रल, फेज. तुम्ही सुरुवात कुठल्याही वायरपासनं करू शकतात.

. बोर्ड भरणे सोपे जावे म्हणून पुढील फोटोची मदत घ्या.

फोटोमध्ये दाखवल्याप्रमाणे अर्थिंन वायर ही दोन्ही प्लगला जोडून बाहेर काढावी. त्यानंतर न्यूट्रल बाहेरही दोन्ही प्लगला जोडून बाहेर काढावी. त्यानंतर दोन्ही स्विचच्या वरच्या किंवा खालच्या बाजूने फेज वायर जोडून बाहेर काढावी. लक्षात ठेवा की जर तुम्ही ती वायर वरतून जोडत असाल तर दुसऱ्या सूचला पण ती वरतूनच द्यावी. आता दोन्ही प्लग व स्विचला फेसज च्या वायरने जोडावे. आता बोर्डचा मागचा भाग त्याला लावावे ज्याने तुमचा बोर्ड पूर्णतः तयार होईल.

. या बोर्डचा फायदा म्हणजे तुम्ही या बोर्डला अजून लांब वायर लावून बनू शकता. याच्याने एखादा पॉईंट जर लांब असेल तर तो तुम्हाला जवळ करता येईल.

. आता आपण एका बोटचा खर्च किती येतो याबद्दल बघू.

. 1. 2 स्विच = 40रू.

. 2. 2 प्लग = 60रू.

. 3. बोर्ड = 40रू.

. 4. तीनही वायर ची किंमत = 30रू.

. एकूण बोर्ड ची किंमत = 170रू.

. आम्ही बनवलेल्या बोर्ड चे फोटो :-

15. एकसर जोडणी

आज मी तुम्हाला एक सर जोडणी बद्दल माहिती देणार आहे. यामध्ये एकसर जोडणी कशी करतात, तिचा उपयोग काय व ती कुठे वापरली जाते याबद्दल मी तुम्हाला सांगणार आहे.

. एकसर जोडणीची आकृती पुढील प्रमाणे :-

एकसर जोडणीचे कनेक्शन करताना सर्व बल्ब एकाच प्रतलात जोडले जातात. ज्यामुळे एक बल्ब जरी खराब झाला तरी सर्व कनेक्शन ब्रेक होऊ शकते. त्यामुळे याला घरांमध्ये खूप कमी वापरले जाते. उदाहरणार्थ घरातील जळणाऱ्या लाईटस् .

16. समांतर जोडणी

. आज मी तुम्हाला समांतर जोडणी बद्दलची माहिती देणार आहे. ही जोडणी कशी करतात, या जोडणीचा उपयोग काय आहे व ही जोडणी सर्वात जास्त कुठे वापरली जाते याबद्दल आपण जाणून घेणार आहोत.

समांतर जोडणी ची आकृती पुढीलप्रमाणे :-

. आकृतीत दाखवल्याप्रमाणे ही जोडणी करताना प्रत्येक बल्पला एकत्र न जोडता वेगवेगळे जोडतात. यामुळे सर्व बल्पांना तेवढाच करण पोचतो जेवढा तिकडे दिलेला असतो. उदाहरणार्थ 230v असेल तर बाकीच्या सर्व बलपांना पण 230v जाणार. या जोडणीचे वैशिष्ट्य म्हणजे जरी एका बल्बचे कनेक्शन खराब झाले तरी बाकीचे बल्प चालूच राहतात सर्किट ब्रेक होत नाही. म्हणून या जोडणीचा वापर मुख्यतः घरांमध्ये केला जातो.

. आम्ही केलेल्या समांतर जोडणीच्या प्रात्यक्षिकाचे फोटो पुढील प्रमाणे.

एकाच प्रतलात जोडले जातात. ज्यामुळे एक बल्ब जरी खराब झाला तरी सर्व कनेक्शन ब्रेक होऊ शकते. त्यामुळे याला घरांमध्ये खूप कमी वापरले जाते. उदाहरणार्थ घरातील जळणाऱ्या लाईटस् .

17. बायोगॅस

आजी तुम्हाला बायोगॅस बद्दल काही माहित सांगणार आहे. ज्यामध्ये आपण बायोगॅसची आकृती पाहणार आहोत. बायोगॅसचा उपयोग सांगणार आहे.

. बायोगॅस आकृती

आकृतीत दाखविल्याप्रमाणे ओला कचरा mixing tank मध्ये टाकायचा त्याच बरोबर थोडे पाणी ही टाकायचे. कचरा टाकल्यावर तो खालच्या टाकीत जातो ज्यात सूक्ष्मजीव असतात. जे त्या कचऱ्याचे रूपांतर गॅसमध्ये करतात. ज्याला आपण बायोगॅस म्हणतो. हा गॅस आतल्या तरंगत राहतो. या वायूला बाहेर काढण्यासाठी वरती एक पाय दिला जातो ज्याला चालू केल्यावर आपल्याला गॅस उपलब्ध होतो. पण सगळ्यात कचऱ्याचे रूपांतर होत नाही. तर या राहिलेल्या कचऱ्याचा वापर आपण शेतात खत म्हणून करू शकतो.

. हा बाळासाहेब नैसर्गिक असतो. या गॅस मध्ये 60% मिथेन वायू असतो व बाकीचे 40% कार्बनडायऑक्साईड असते. ज्यामुळे या वायूचा त्रास निसर्गाला होत नाही.

. आम्ही बायोगॅस तयार करत असताना चे फोटो.

18. 3D प्रिंटर

. मी आज तुम्हाला 3D प्रिंटर बद्दल सांगणार आहे. यामध्ये आपण design कशी करावी व 3D प्रिंटर कस चालू कसा करावा ते सांगणार आहे.

. Tinkercard हा एक design करण्यासाठी वापरला जातो. यामध्ये आपण कोणत्याही प्रकारचे design बनवू शकतो. उदाहरणार्थ लोगो, key-chain, छोटी मूर्ती, वेगवेगळ्या सोभक वस्तू इ.

Tinkercard app पुढीप्रमाणे:-

नंतर त्या design ला त्या app मध्ये save करावे आणि त्या save केलेल्या design ला संगणकावर add करावे. मग slicer नावाच्या app मध्ये थोडे edit करावे. आता ही design pendrive मध्ये copy paste करावी. त्या pendrive la 3D प्रिंटर machian ला जोडला की मग machian ला सुरू करण्याची command द्यायची. आणि मग तेथे तुम्हाला किती वेळ लागेल व किती material वापरले जाईल ते दिसेल. मग तुमचे design तुम्हाला मिळेल.

मी केलेली design पुढीप्रमाणे :-