गृह आणि आरोग्य

1. पाव

आज मी तुम्हाला पाव कसे बनवायचे याबद्दल माहिती देणार आहे.

पाव बनवण्यासाठी आपल्याला मैदा, मीठ, यीस्ट, साखर, ब्रेडइम्पृवर, तेल, ह्या गोष्टी लागतील.

सर्वात पहिल्यांदा मैदा चाळायचा व त्यात मीठ टाकून मिक्स करायचे. आता एका बाउल मध्ये यीस्ट, साखर व ब्रेडइम्पृवर घ्यायचे त्यात कोमट पाणी टाकायचे व चांगले मिक्स करायचे. हे मिश्रण जरा वेळ ठेवायचे, त्यात बुडबुडे आले की ते मिश्रण मैद्यात टाकून व अजून पाण्याच्या मदतीने मैद्याचे पीठ चांगले माळायचे. आता हे पिठ एका डब्यात किंवा पातेल्यात ठेवायचे. दोन तासांनी पीठ बघायचे ते चांगले फुगलेले असेल (फरमेंटेशन मुले). आत्ता पीठाचे गोळे बनवायचे, या गोळ्यांना किचनओठ्यावर ठेऊन गोलगोल फिरवायचे ज्याने चांगल्या पावासारखा आकार येईल. आता तयार झालेल्या पावांना ओव्हनमध्ये २८० सेल्सिएस वर सात मिनिट ठेवायचे. आता पावांना बाहेर काढून त्यावर तेल लावायचे. आता तुमचे पाव तयार झालेत.

आम्ही ४० ते 50 लोकांसाठी पाव केलेले एकूण १५० पाव बनले.

आम्ही बनवलेल्या पावांची कॉस्टिंग :-

मी पाव बनवत असतानाचा फोटो :-

2. मोरिंगा चिक्की आणि लाडू

आज मी तुम्हाला मोरिंगा चिक्की कशी बनवायची हे सांगणार आहे.

मोरिंगा चिक्की बनवण्यासाठी शेंगदाणे, साखर, तेल, मोरिंगा पावडर, जवस, तीळ, या गोष्टी लागतील.

सर्वात पहिल्यांदा तीळ, शेंगदाणे, जवस भाजायचे आणि मिक्सर मध्ये छोटे करून घ्यायचे पण जास्त पण कमी नाही करायचे. आता शेंगदाण्याचे कुट, तिळाचे कुट, जवसचे कुट व मोरिंगा पावडर मिक्स करायचे. चांगले मिक्स करण्यासाठी मिक्सरचा वापर करावा. आता जेवढे आपण शेंदाण्याचे व मोरिंगाचे कुट घेऊ तेवढाच गुळ घ्यायचा आणि त्याला एका कढईत गरम करण्यासाठी ठेवायचे. एकदा गुळाचा पाक झाला की त्यात जेवढा गुळ घेतला तेवढेच मिश्रण घ्यायचे आणि चांगले मिक्स करायचे. आता हे मिश्रण चिक्की बनवण्याच्या साच्यात टाकायचे व या मिश्रणाला लाटून चिक्कीच्या आकारात कापायचे.

नेहमी आपण जेव्हा चिक्की बनवतो तेव्हा थोडे मिश्रण साच्यात नीट बसवत असताना साच्याच्या बाहेर येते. आता यामिश्र्नाला चिक्की बनवून झाल्यावर गोळा करायचे. त्याच्या तोडे गरम केलेले तूप टाकायचे आणि या मिश्रणाला लाडूचा आकार द्यायचा.

3. नानकटाई

आज मी तुम्हाला नानकटाई कशी बनवायचे हे सांगणार आहे.

नानकटाई बनवण्यासाठी आपल्याला मैदा, पिठी साखर, डालडा ( मिठाईची ), फ्लेवर या गोष्टी लागतील.

पहिल्यांदा डालडा हा गरम करून पूर्ण वितळवायचा. आता या डालड्याला एका परातीत टाकायचे व यात आधी पिठी साखर टाकून चांगे मिक्स करायचे, आता यात तुम्हाला आवडेल तो फ्लेवर टाकायचा. आता या मिश्रणाला चांगले मिक्स करायचे. आता यान हळूहळू मैदा टाकायचा आणि चांगले मिक्स करायचे. आता हे मिश्रण थंड होण्याच्या आत याला गोल किंवा लांबड्या आयताच आकार द्यायचा. आता ह्या नानकटाई ला ओव्हन मध्ये २८० सेल्सिअस ला १५ मिनिटे गरम करायचे अधून मधून नानकटाई जळालेली नाही आहे ना याची खात्री करून घ्यावी.

नानकटाई costing :-

आम्ही केलेली नानकटाई :-

4. शेंगदाना चिक्की

आज मी तुम्हाला शेंगदाण्याची चिक्की कशी बनवायची ते सांगणार आहे.

शेंगदाण्याची चिक्की बनवण्यासाठी शेंगदाने, साखर व तेल, या गोष्टी लागतील.

पहिल्यांदा शेंगदाणे भाजून घ्यायचे, मग त्यांची साले काढायची आणि त्यांना वातीच्या मदतीने चेचायचे. आता एका कढईत साखरेचे पाक बनवायचे. आता या पाकासाठी तुम्ही जेवढी साखर घेतलेली तेवढेच कुटलेले शेंगदाणे घ्यायचे आणि पाकात टाकायचे आता हे चांगले मिक्स करायचे. आता साच्याला तेल लावून ठेवायचे आणि साच्यात लगेच मिश्रण काढायचे आणि चिक्कीचा आकार द्यायचा.

5. पपई Candy

आज मी तुम्हाला पपई Candy कशी बनवायची ते सांगणार आहे.

पपई Candy बनवण्यासाठी कच्ची पपई, फ्लेवर, साखर, essence, या गोष्टी लागतील.

पहिल्यांदा पपईला छोट्या चौकोनी आकारात कापायचे. आता साखर घ्यायची ती पाण्यात टाकायची, तुमच्या कापलेल्या सर्व पपई पाण्यात बुडतील एवढे पाणी घ्यायचे, एकदा साखर पाण्यात विरघळली की त्यात कापलेली पपई टाकायची. साखरेच्या पाण्यात पपई चांगली उकळवायची. आता या पपईला एका पातेल्यात काढायचे आणि पातेल्यात तुम्हच्या आवडीचे फ्लेवर व essence टाकायचे आणि एक दिवस ते पातेल झाकून ठेवायचे पुढच्या दिवशी पातेल्यातील पपई काढायची आणि जरा सुकवायची, राहिलेल्या पातेल्यातील पाणी फेकायचे नाही कारण त्यात तुम्ही अजून पपई Candy बनवू शकतात.

पपई Candy Costing :-

मी केलेली पपई Candy :-

6. पिझ्झा

आज मी तुम्हाला पिझ्झा बनवायला शिकवणार आहे.

पिझ्झा बनवण्यासाठी मैदा, साखर, ब्रेडइम्पृवर, मीठ, यीस्ट, ढोबळी मिरची, कांदा, चीज, सॉस, बटर, या गोष्टी लागतील.

पहिल्यांदा आपण जसा पाव बनवतो तसा मैदा माळून एक तास फरमेंटेशनसाठी ठेवायचे. फरमेंटेशन होई पर्यंत कांदा, ढोबळी मिरची कापून घ्यायची, जर अजून गोष्टी पिझ्झावर टाकायच्या असतील तर त्यापण कापून ठेवायच्यात. आता मळलेला मैदा काढायचा आणि त्याला गोलाकार किंवा चौकोनी आकार द्यायचा. आता तयार झालेल्या बेसला काट्याच्या चमच्याच्या मदतीने होल पडायचे. त्यावर वितळवलेले बटर लावायचे, आता यावर सॉस लावायचा. आता यावर आपल्या भाज्या टाकायच्या, ओरीगेनो व चिली फ्लेक्स टाकायचे, शेवटी वरतून चीज टाकायचे. आता या पिझ्झा ला ओव्हनमध्ये २८० सेल्सिअस वर १५ मिनटे ठेवायचे. अधून मधून बेस जाळणार नाही याची खात्री करून घ्यायची.

पिझ्झा Costing :-

आम्ही केलेला पिझ्झा :-

7. ORS जलसंजीवनी

• ORS म्हणजे (Oral Rehydration salt)

प्र.१] वेगवेगळे आजार कशा मार्फत होतात ?

१) दुषित पाणी = सर्दी, खोकला,कावीळ, जुलाब, उल्टी, कॉलरा इ.

२) दुषित हवा = स्वाईन फ्लू , सर्दी, खोकला, T.B. ,कोरोन इ.

३) दुषित अन्न = फूड पोईजनिंग, जुलाब, उल्टी, पोट दुखी, पित्त इ.

1. सर्दी, जुलाब, उल्टी, तापमुळे शरीरातील पाणी कमी होते.
2. उन्हाळ्यात सुद्धा शरीराचे पाणी कमी होते.
3. शरीरातील पाण्याचे प्रमाण साधारण ७५% असते.

• शरीरातील पाणी कमी असल्यास दिसणारी लक्षणे :-

1. अशक्तपणा जाणवणे
2. त्वचा निस्तेज होणे
3. घश्यात कोरड पडणे
4. रक्तदाब कमी होणे
5. भूक मंदावणे शरीराची
6. उर्जा कमी होते

प्र.२] ORS कोणकोणत्या आजारात प्यावे ?

1. उन्हाळ्यात = चक्कर
2. जुलाब = अशक्तपणा
3. उल्टी
4. ताप

• ORS पिण्याचे प्रमाण = प्रत्येक आर्ध्या तासात 100ml प्यावे.

• व्यायाम करणाऱ्या व्यक्तीचे सुद्धा शरीरातील पाण्याचे प्रमाण कमी होते. यामुळे व्यायाम करणाऱ्या व्यक्तीने फळांचा रस किंवा सरबत जास्तीत जास्त प्यावे.

प्र.३] उल्टी, जुलाब, ताप या आजारात काय खावे ?

• हलके अन्न, मुग दाळ खिचडी, रसाळ फळे, नारळ, पाणी, फळांचे सरबत, ORS प्यावे.

8. Blood Group ( रक्तगट )

• रक्त गटाचे मुख्य प्रकार = A, B, AB, O

प्र.१] रक्तगट माहिती असणे का गरजेचे आहे ?

1. रक्तदान करताना.
2. अपघात झाल्यास ऑपरेशन वेळेस
3. महिलांना डिलव्हरीच्या वेळेस

प्र.२] रक्तगटाचा शोध कोणी व केव्हा लावला ?

1. रक्तगटाचा शोध १९००-१९०२ मध्ये कार्ललॅन्ड स्टिनर या शास्त्रांण्याने लावला.

• आपल्या रक्तात असणाऱ्या एन्टीजेनवर आपल्या रक्ताचा गत ठरतो.
• आपल्या रक्तात A गटाचे एन्टीजेन असल्यास आपल्या रक्ताचा गट A असतो.
• आपल्या रक्तात कोणत्याही प्रकारचे एन्टीजेन नसते तेव्हा आपला रक्तगट O असतो.
• रक्तात असणारे घटक पुढील प्रमाणे :-

1. प्लाईमा = ६०%
2. तांबड्या (लाल) पेशी + पांढऱ्या पेशी + प्लेटलेटस्

• आपल्या रक्तात एकाच प्रकारचे एन्टीजेन व एन्टीबॉन्ड नसतात.
• एन्टीबॉन्ड म्हणजे प्रक्रिया निर्माण करणारा.
• एन्टीजेन म्हणजे परकीय पदार्थ.
• प्लाईमा = रक्तातील पात्तळ सिरम
• कार्ललॅन्ड स्टिनर आणि एस. विनर यांनी मिळून १९४० मध्ये Rh फॅक्टरचा शोध लावला.
• O रक्तगटाला रक्तदाता असे म्हणतात.
• AB रक्तगटाला रक्तग्राही असे म्हणतात.
• ORh नेगेटीव रक्तगट हा दुर्मिळ रक्तगट असतो.
• रक्तगट किट = ( A anti, B anti and D anti ) स्पिरीट
• साधने = काचपट्टी, लेन्स, हॅन्डग्लोव्हज, लॅब एपरॉन, कापूस

9. Blood Pressure ( रक्तदाब )

प्र.१] रक्तदाब म्हणजे काय ?

शरीरातील शुद्ध रक्त जेव्हा धमन्यांमार्फत शरीरात वाहिले जाते, तेव्हा धामन्यावर जो दाब निर्माण होतो त्याला रक्तदाब असे म्हणतात.

प्र.२] शरीरात रक्त कशा मार्फत वाहते ?

शिरा व धमनी ( Veins and Arteries )

प्र.३] आपल्या शरीरात शुद्ध आणि अशुद्ध रक्त असते का ?

आपल्या शरीरात शुद्ध व अशुद्ध रक्त असते.

• शिरा = शुद्ध रक्त वाहतात.
• धमनी = अशुद्ध रक्त वाहतात.
• ज्या रक्तात O२ असते, ते रक्त शुद्ध असते.
• रक्तदाबाचे नॉर्मल प्रमाण = १२०/८० mm/hg
• रक्तदाब दोन प्रकारे मोजले जाते :-

1. उच्च रक्तदाब ( High B.P.)
2. कमी रक्तदाब ( Low B.P.)

• रक्तदाब तपासण्यासाठी वापरले जाणारे यंत्र :-

1. स्फिग्नामॅनोमिटर पारा असलेले पारंपरिक यंत्र
2. इलेक्ट्रीकल स्फिग्नामॅनोमिटर
3. क्लिनिकल स्फिग्नामॅनोमिटर ( कप सह एनॉईड )

प्र.४] उच्च रक्तदाब म्हणजे काय ?

नॉर्मल प्रमाण १२०-८० mm/hg या प्रमाणापेक्षा जास्त रक्तदाबाचे प्रमाण शरीरात वाढणे. ४०-९० mm/hg या प्रमाणापेक्षा अधिक रक्तदाबाला उच्च रक्तदाब असे म्हणतात.

• उच्च रक्त दाबाची कारणे :-

शरीरात स्निग्ध पदार्थ वाढल्यास रक्त प्रवाहाला अडथळा निर्माण होतो आणि रक्ताचा दाब वाढतो. याला रक्तदाबाचा विकार असे म्हणतात.

प्र.५] उच्च रक्तदाब होण्यास कोणत्या गोष्टी कारणीभूत ठरतात ?

1. अतिमानसिक तणाव
2. अनुवांशिक
3. व्यायामाचा आभाव
4. आहारात जंक फूड / फस्त फूडच समावेश

• उच्च रक्तदाबाचे दुष्परिणाम :-

1. वाढलेल्या रक्तदाबामुळे अर्धांग वायूचा विकार सुद्धा होऊ शकतो.
2. उच्च रक्तदाबामुळे मेंदूच्या रक्त वाहिन्या फुटतात.

• उच्च रक्तदाबावर उपाय :-

1. डॉक्टरच्या सल्ल्यानुसार औषध उपचार कराव.
2. आहारात स्निग्ध पदार्थ कमी खावे.
3. आहारात मीठ कमी खावे.
4. नियमित व्यायाम करणे.

प्र.६] कमी रक्तदाब म्हणजे काय ?

शरीरातील नॉर्मल रक्तदाबाच्या प्रमाणापेक्षा कमी रक्तदाबाचे प्रमाण कमी होते.

प्र.७] रक्तदाब कशामुळे कमी होते ?

ताणतणाव किंवा रिकाम्या पोटी अधिक कष्टाचे काम केल्यामुळे रक्तदाब कमी होते.

प्र.८] कमी रक्तदाबाची लक्षणे :-

1. अश्यक्तपणा येणे
2. त्वचा थंड पडणे.
3. डोके जड होणे.
4. डोळ्यांसमोर अंधारी येणे.
5. बेशुद्ध होणे.

• कमी रक्तदाबावरील घरगुती उपाय :-

1. आहारामध्ये मिठाचे प्रमाण वाढवणे.
2. ORS चे सेवन करावे व्यायाम करणे.
3. व्यायाम करणे.

10. कॅलरीज

प्र.१] कॅलरीज म्हणजे काय ?

1. आपण जे अन्न खातो त्यातून जि उर्जा शरीराला मिळते ती उर्जा म्हणजे कॅलरीज.
2. उर्जा मोजण्याचे एकक म्हणजे कॅलरीज होय. कॅलरीज kg, gm, kcal मध्ये मोजली जातात.
3. उदा.) १ लीटर पाण्याचे तापमान ३७ सेल्सिअस आहे. तर या पाण्याचे तापमान ३८ सेल्सिअस ला तापवण्यासाठी लागणारी उर्जा म्हणजे कॅलरीज होय.

• अन्नाचे मुख्य कार्य :-

1. विविध क्रियांवर नियंत्रण ठेवणे.
2. रोग प्रतिकार शक्ती वाढवणे.
3. शरीराची झीज भरून काढणे.

प्र.२] शरीराला उर्जा कशातून मिळते ?

1. कर्बोदके ( Cabohydret ) (६५%) = वेगवेगळे धान्ये, गोड पदार्थ, फळे
2. प्रथिने ( protein ) (१०%) = दुध, मासे, अंडी, मोड आलेली कडधान्ये, आंबलेली पदार्थ.
3. स्निग्ध ( Fat ) (२५%) = तेल, तूप, लोणी, चरबी, साय,

• शरीराला उर्जा देणारे पदार्थ :-

1. धान्य व कंदमुळे = भरपूर कर्बोदके व काही पोषक तत्वे.
2. साखर व गुळ = कर्बोदके
3. तेल व तूप = स्निग्ध पदार्थ

• शरीराची झीज भरून काढणारे पदार्थ :-

1. सर्व मांसाहार व दुग्धजन्य पदार्थ = प्रथिने, जीवनसत्त्वे, क्षार
2. सर्व डाळी कडधान्ये व तेल बिया = प्रोटीन, तंतुमय व स्निग्ध पदार्थ

• शरीराच्या वेगवेगळ्या क्रियांवरती नियंत्रण ठेवणे व रोग प्रतिकार शक्ती वाढवणारे पदार्थ :-

1. पालेभाज्या, आंबट फळ, लाल/ नारंगी/ पिवळ्या भाज्या व फळे = अ, ब, क, जीवनसत्त्वे तंतुमय पदार्थ व कर्बोदके.

• मानवी शरीराची कॅलरी मोजण्यासाठी कोणत्या गोष्टी माहित असल्या पाहिजेत.

1. लिंग
2. वय
3. वजन
4. उंची

१] १५ ते १८ वयोगटाच्या मुला मुलींना = २००० kcal प्रती दिवस

२] १८ ते २१ वयोगटाच्या मुला मुलींना = २२०० kcal प्रती दिवस

३] २१ ते पुढील वयोगटातील पुरुष व स्त्री = २२०० ते २४०० kcal प्रती दिवस

कॅलरीज मोजण्याचे सूत्र :-

पुरुष = ( १३.७५ * WT ) + ( ५ * HT ) – ( ६.०७६ * Age ) + ६६

स्त्री = ( ९.५६ * WT ) + ( १.८५ * HT ) – ( ४.६८ * Age ) + ६६५

11. व्ययक्तिक आरोग्य