शेती व पशुपालन

१ प्रात्यक्षिक: आझोलाचा बेड तयार करणे

साहित्य : फावडा,हतोडी,लोखंड,पाईप,बेड,बादली इ.

कृती : १) जागा लेवल मध्ये केली.

२) चांगल बेड घेतलं.

३) बेडच्याबाजूल सरी ठोकले.

४) त्या बेड मध्ये पाणी भरलं.त्या मध्ये ७किलो माती चाळून टाकली.व शेणखत टाकले.

५) त्या नंतर १/२किलो आझोला टाकला.

३) बेडच्याबाजूल सरी ठोकले.

अझोला हलवताना

२ वनस्पती ऊती संवर्धन म्हणजे :

रोपटयातील अथवा झाडातील काही महत्वपूर्ण पेशी टिकवण्यासाठी अथवा त्या वाढविणयासाठी विविध तंत्रज्ञानाचा वापर केलाम्हणतातल्यासाठी लागणारी साहित्य:कात्रीसुरीपेट्री डीशपरीक्षाणलीमीडियाUV लाईटझाडाची महत्वपूर्ण पेशी फायदे :१) या मध्ये आपण कोणत्याही पेशीपासून नवीन रोप तयार करून शकतो २)गुणधर्म चांगले असलेल्या मातृवृक्षाच्या डोळ्यापासून हव्या त्या जातिवंत रोपाची लागवड करु शकतो .३) संपूर्णतःनिरोगी रोपे मोठ्या प्रमाणात मिळू शकतात. ४) बियाणे वापरण्याची आवश्यक नसल्याने वर्षभर रोपांची निर्मिती करू शकतो.

३ शेळ्या विषयी माहितीउत्पादनाच्या जाती नाव :-

उस्मानाबादी मुळस्थान :- लातूर, तुळजापूर, उस्मानाबाद रंग :- काळा वजन :- नर :- 50 kg मादी :- 40 kg जुळे देण्याची क्षमता :- 60 ते 80 %वैशिष्ट्य :- 1) चविष्ट मटणासाठी प्रसिद्ध 2) रोग प्रतिकार शक्ती उत्तमसंगमनेरी मुळस्थान :- संगमनेर अहमदनगर जिल्हा रंग :- पांढरा किंवा दुसऱ्या रंगाचे शरीराचे वजन :- नर :- 50 kg मादी :- 40 kg जुळे देण्याची क्षमता :- 25% वैशिष्ट्य :- 1) ) चविष्ट मटणासाठी प्रसिद्ध 2) रोग प्रतिकार शक्ती उत्तमशिरोही मुळस्थान :- राज्यस्थान गुजरात रंग :- तपकीरि व त्यावर हलक्या रंगाचे ठिपके वजन :- नर 80 ते 100 kg व मादी :- 50 ते 80 kg

आई गोट फार्म व्हिजिट

४ कंपोस्ट खत

कंपोस्ट खत तयार करणे100 किलो पालापाचोळापाला पाचोळा व कचरा जमिनीवर पसरून 18 उंचीचा बेड तयार करून घ्यावासंपूर्ण बेड वर पालापाचोळा किंवा कचरा जास्त असल्यास स्लरी घ्यावीस्लरी शिंपल्यानंतर त्यावर १० kg युरिया टाकावासंपूर्ण बेडवर प्रयोगशाळेतील २० लिटर जिवाणूचे कल्चर एकसारखे टाकावेआता संपूर्ण बेडवर पाणी एक सारखे मारावे खूप जास्तही पाणी मारू नयेसाहित्य : पाचट, पालापाचोळा , शेण, पाणी , प्लास्टिकची, शीटकृती सर्वप्रथम 30 गुणिले 90 चा बेड तयार केलापाचट व पाला पाचोळ्या यांचा एक थर केला व त्यावर शेणाची स्लरी शिंपडलीव परत पाच आठवा पाला पाचोळा यांचा थर 18 इंच देऊन त्यावर शेणाची स्लरी शिंपडलीसंपूर्ण बेडवर सारखे पाणी शिंपडले व गोंदपाटाने झाकून ठेवले

कंपोस्ट खत बनवलेला

५ शेळ्याचे / गाईचे तापमान मोजणेमानव

३७°C ९८°Fगाय 38°C-39°C , १००.४°Fशेळी 38.5°C ते 39.5°C ,

102°Fमेंढी ३८.५°C – ३९.५°C

,जर °c चे रूपांतर °f मध्ये करताना°f = °C × ९÷५+३२३७°C × ९÷५ + ३२= ९८.६°Fजर

°F चे रूपांतर °C मधे करताना°C = ५÷९ ×(° f-३२)= ५÷९×(९८.६-३२)= ३७°C

• गाय च तापमान मोजताना

६ तुती झाडांची झाटणी

1 तुती झाडांची झाटणी केली

2 तूतिच्या खोडा वरती दोन डोळे ठेवून खोड झ्याटले

3 विविटांचा चौकोन तयार करून त्यात माती व खते टाकली 50 टक्के माती व 50 टक्के खते

4 Trideram पावडर मातीत मिक्स केली

5 त्यात तुतीची खोडे लावली

वनस्पती प्रसादाच्या पद्धती

1 खोड डोळे पद्धती

2 पान

तुती झाडांची झाटणी केली2 तूतिच्या खोडा वरती दोन डोळे ठेवून खोड झ्याटले3 विविटांचा चौकोन तयार करून त्यात माती व खते टाकली 50 टक्के माती व 50 टक्के खते4 Trideram पावडर मातीत मिक्स केली5 त्यात तुतीची खोडे लावलीवनस्पती प्रसादाच्या पद्धती1 खोड डोळे पद्धती2 पान3 कलम करणे

तुती ची छाटणी व लागवड करताना

७ हत्ती गवत लागवड

फावडी व खोरेच्या साह्याने तीन फुटावर सरी सोडून घेतली

त्यानंतर हत्ती गवताचा डोळा दीड फुटावर लावून घेतला

पाणी सोडले

हत्ती गवत बेड तयार करताना

८ Mobile appPlantix.

(प्लांटटिक्स)कृती : हे ॲप आपल्याला वगवेगळे पिका विषय माहिती देतेत्यावर उपाय सांगते,व त्यावर कोणती कृती करावी हे देखील सांगतेउदा : झाड कोळीPlantix

मोबाईल अँप

९ गायची स्वच्छता कशी करायची

पहिली चांगल्या पाण्याने कास व्यवस्थित धुवून घ्यायची

नंतर कपड्याच्या साह्याने सड पुसून घ्यायचे

दूधकाढल्यानंतर पोटॅशियम परमिटनेस कास परत धुवून घ्यायचीघ

नंतर स्वच्छ भांड्यात दूध काढून घ्याय

गाय ची स्वच्छता कशी कराची

१० मांस उत्पादनाच्या जाती नाव :-

उस्मानाबादी मुळस्थान :- लातूर, तुळजापूर, उस्मानाबाद रंग :- काळा वजन :- नर :- 50 kg मादी :- 40 kg जुळे देण्याची क्षमता :- 60 ते 80 %वैशिष्ट्य :- 1) चविष्ट मटणासाठी प्रसिद्ध 2) रोग प्रतिका

नाव :- संगमनेरी मुळस्थान :- संगमनेर अहमदनगर जिल्हा रंग :- पांढरा किंवा दुसऱ्या रंगाचे शरीराचे वजन :- नर :- 50 kg मादी :- 40 kg जुळे देण्याची क्षमता :- 25% वैशिष्ट्य :- 1) ) चविष्ट मटणासाठी प्रसिद्ध 2) रोग प्रतिकार शक्ती उत्तम

जुळे देण्याची क्षमता :- 40% वैशिष्ट्य :- 1) बंदिस्त शेळीपालन साठी उपयुक्त. 1) बकरी ईद साठी मोठी मागणी

नाव :- आफ्रिकन बोअर मुळस्थान :- दक्षिण आफ्रिका रंग :- मानेवर टपकिरी रंग व पूर्ण शरीर पांढरे वजन :- 100 kg ते 130 kg मादी 70 ते 90 kg जुळे देण्याची क्षमता :- 90% वैशिष्ट्य :- 1) बंदिस्त शेळीपालन साठी उपयुक्त 2) खाद्य व्यवस्थित असल्यास रोज 200 ते 250 gm वजन वाढ

नाव: – सनेन मुळस्थान :- स्विझर्लंडरंग :- पंधरा वजन :- नर 80 kg ते मादी 65 kg जुळे देण्याची क्षमता :- 1) बंदिस्त शेळीपालन साठी उपयुक्त.

2)जगात सर्वात जास्त दूध देणारी शेळी

मास उत्पादन शेळ्यांची माहिती घेतली

११ बीज प्रक्रिया

बीज प्रक्रिया: पेरणीपूर्वी बियांणवर कली जाणारी प्रक्रिया म्हणजेबीज प्रक्रिया

बीज प्रक्रिया चे तीन पद्धत

१) भौतिक पद्धत उदा: तांदुळाची बी पाण्यामध्ये अर्धा तास भिजवले जातातराख चोळणे : राख जैविक कीटकनाशकाचे काम करतातएक किलो बियांना साधारणता अर्धा तास राख चोळावी बिया अर्धा तास उन्हात सुखावावी नंतर पेरणी करावे

२) रासायनिक पद्धत : १ किलो ज्वारीच्या बियांनादहा किलो गंधक (सल्फर) पावडर चोळणे

३) जैविक पद्धत : बीज प्रक्रियेसाठी जैविक घटकांचा वापर करणे

उदा ट्रायकोडर्मा (trichoderma) , PSB , nicoriza.

बीज प्रक्रियेचे फायदे :

उदा: बीच अर्धा तास पाण्यात भिजवले जाते बी नरम होतेबुरशीजन्य रोग कमी होतो खर्च कमी औषधची बचत होते

१२ वनस्पती ऊती संवर्धन म्हणजे :-

रोपट्यातील किंवा झाडातील काही महत्त्वपूर्ण पेशी टिकविण्यासाठी किंवा त्या वाढविण्यासाठी विविध तंञज्ञानांचा वापर केला जातो. त्याला ‘प्लांट टीशु कळचर’ असे म्हणतातत्यासाठी लागणार साहित्य :-
१) कात्री
२) सुरी
३) पेट्री डिश
४) परीक्षाणली
५) मीडिया
६) uv लाईट
७) झाडाची महत्त्वपूर्ण पेशी ई.फायदे :-
१) या मध्ये आपण कोणत्याही पेशी पासून नवीन रोप तयार करू शकतो.
२) गुणधर्म चांगले असलेल्या मातृवृक्षाच्या डोळ्यापासून हव्या त्या जातिवंत रोपाची लागवड करू शकतो.
३) संपूर्णतः निरोगि रोपे मोट्या प्रमाणात मिळू शकतात
४) बियाणे वापरण्याची आवश्यकता नसल्याने वर्षभर रोपांची निर्मिती करू शकतो.

१३ प्रात्यक्षिक :- पीक लागवडीसाठी जमीन तयार करणे

साहित्य : टिकाव खोरे , फावडे दातोळ व बादली इ

कृती1 जागेची स्वच्छता केली

2 टिकावाच्या साह्याने जमीन मोकळी केली व जमिनीसपाट केली

3 दगड प्लास्टिक तन वेगळे केले

4 फवड्या च्या साह्याने वाफे तयार केले

5 भोपळ्याची रोपे हमी मीकभोपळ्याची रोपे हायमिक ऍसिड मध्ये बुडून घेतली

6 वाफ्यामध्ये पाणी सोडलं

7 प्रत्येक रोप 2 फुटावर लावलं

मेथी पीक लावगड करताना

१४ FCR म्हणजे काय Feed Conversion Ratio (FCR)

(FCR) चे सूत्र FCR = दिलेले खाद्य / वाढलेले वजन
उदा : आजचे एका कोंडयाचे वजन =१२००gm आहे
७ दिवसा आधी चे वजन ७००ग्राम होते
कोंड्यंना दिलेले खाद्य ३०० किलो
एकूण पोल्टरी मधले ३०० कोंबड्या आहे
FCR = दिलेले खाद्य / वाढलेले वजन
३००/१.२०० kg
एका कोंबडी चे वजन १.२ kg

= १२००-७००
= ५००
कोंबडी चे वजन वाढ
= ३००* ५००
= १५००००
=१५०००० / १००० = १५० gm
= ३०० / १५० = २
FCR =२

१५ प्रॅक्टिकल – फळ लागवड

साहित्य – १) मिटर टेप , चुना , लाइन दोरी , खोरे , टिकाव , फावडे , शेणखत , रोपे .

कृती – १) सर्वप्रथम जागेचे मोजमाप केले .

२) लाइन दोरी व चुन्याच्या सहाय्याने आखून घेतले .

३) १.५ / १.५ या अंतरावर खड्डे घेतले .

४) नंतर शेणखत टाकून रोपे लावली .

५ ) ही फळलागवड आम्ही चौरस पद्धतीने केली .

केळी ची लावगड करताना

१६ ड्रिपर टी जॉइंडर

साहित्य – ड्रिपर टी जॉइंडर. इ.

कृती – १) ठिबक सिंचनाची काळजी व देखभाल साठी पंपांच्या पुढे एक वॉटर मीटर पाणी मोजण्याचे प्रेशर गेज दाबमापक यंत्र बसवावे.

२) पाण्याचा प्रवाह किंवा पाण्याचा दाब आवश्यकतेपेक्षा कमी किंवा जास्त झाल्यास पंप तपासून त्याची दुरुस्ती करावी.

३) दर दोन दिवसांनी पंपांच्या आवाज त्यांचे तापमान व गळती तपासाव.

४) गाळण्याची देखभाल व पाणी घालण्यासाठी गरजेनुसार वेगवेगळ्या प्रकारच्या गाळण्या वापरल्या जातात.

५) वाळूची गाळणी किंवा जाडीच्या गाडीने पाईप लाईन उपनद्या तोट्या किंवा ड्रीपर्स याविषयी माहिती घेतली.

ड्रिपर टी जॉइंडर करताना

१७ माती परीक्षण

# माती परीक्षण म्हणजे शेतजमिनीतील अंगभूत रसायने व जैविकांचे विश्लेषण होय. याद्वारे शेतात कोणते पीक घ्यावे हे नक्की करता येते.

माती परीक्षणाचे फायदे :

1)मातीतील अन्न द्रव्यांचे प्रमाण समजते.

2)खतांचा वापर संतुलित होतो.

3)जमीन सुधारण्याच्या उपाय योजना करता येतात.

माती परीक्षण का करावे :

1)मातीतील अन्नद्रव्यांचे प्रमाण समजण्यासाठी.

2)जमिनीची सुपीकता टिकवणे.

3)अन्न द्रव्यांचा समतोल राखण्यासाठी.

मातीचा नमूना कहवा घ्यावा :

1)पीक काढल्यानंतर व नांगरणी च्या आधी घ्यावा.

2)खते टाकायच्या आधी.

आम्ही पोलिहाऊस चे माती परीक्षण केले :

PH (सामू) :7.7

N (नायट्रोजन) :140

P (फोसपरस) :35

K (पोट्याशीयम ) :325

OC (ऑर्गनिक कार्बन ) :0.4

EC :60

Soil testing

18 नर्सरी तंत्रज्ञान

नर्सरी म्हणजे काय

असे ठिकाण ज्या ठिकाणी निरोगी आणि उच्च दर्जाची लागवड केली जाते तसेच त्यामध्ये फळे भाजीपाला रोपांची निर्मिती केली जाते व काळजीपूर्वक ती रोपे वाढवली जातात आणि ती रोपे लागवड योग्य केली जातात 15 ते 45 दिवसांमध्ये ही रोपे लागवडी योग्य केली जातात तसेच त्या रोपांना त्या ठिकाणी त्या रोपांची लागवड केली जाते याला नर्सरी म्हणतात.

महत्व = रोप जास्त रोगांना बळी पडत नाहीत.

रोपवाटिकेमध्ये वाढवली जाणारी रोपे कोणती.

फुले,फळझाडे,भाजीपाला, शो ची झाडे, वनस्पती.

नर्सरी चे फायदे

1) रोपांच्या गुणवत्तेची खात्री नेहमी रोपवाटिकेमध्ये करता येते.

2) रोपवाटिकेमध्ये उच्च दर्जाची रोपे तयार करता येतात.

3) रोपवाटिकेमध्ये वेगवेगळे कलम करून उच्च दर्जाची फळबाग पिके वाढवता येतात.

4) कमी जागी जास्त रुपये निर्मिती करू शकतो.

19 गाय चे दूध काढणे

1)गाईची स्वच्छता

1 गाईची बसायची जागा स्वच्छ असावी व दुधाची

2 वेळ बदलू नये.

(2) दुध काढणारा माणूस

= हातपाय स्वच्छ

= व्यसन नसावे

=दुधाची किटली, बादली, माप स्वच्छ असावं.

दुध काढण्याचे प्रकार

1) हाताने

2) मशीनच्या सहाय्याने

( गाई गोठ्याची स्वच्छता )

गाईचा गोठा का साफ ठेवावा

1) गाईचा गोठा साफ नसेल तर गाईला वेगवेगळे आजार होतात त्यामुळे दुध उत्पादणात कमतरता येते व गाईच्या औषधाचा खर्च वाढतो.

2)गोठा साफ ठेवण्याचे फायदे

गोठा साफ असल्यावर गाईल आजार होतं नाहीत गाई निरोगी राहतात व दुध चांगल देतात व कासेचे आजार होत नाहीत.

3) गाईच्या कासेला होणारे आजार व लक्षणे.

दगडी यात गाईची कास कडक होते.

मस्टडी गाईची कास सुजते.

गाय च दूध काढताना

20 पॉलीहाऊस

पॉलीहाऊस हा हरितगृहाचा एक प्रकार आहे जो एका विशिष्ट प्रकारच्या पॉलिथिन शीटने झाकलेला असतो. या वातावरणात नियंत्रित हवामानात अंशतः किंवा पूर्णपणे पिकांची लागवड करता येते. पॉलीहाऊस आज GI स्टील फ्रेमने बांधले जातात आणि प्लास्टिकने झाकलेले असतात जे अॅल्युमिनियम ग्रिपर्सद्वारे फ्रेमला सुरक्षित केले जाते. कव्हर उच्च-गुणवत्तेच्या पांढर्या प्लास्टिक फिल्मचे बनलेले आहे. झाडांना पाणी देण्यासाठी बहुतेक ठिबक सिंचन प्रणाली पॉलिहाऊसमध्ये स्थापित केल्या जातात.दुसर्‍या मार्गाने सांगायचे तर, पॉलिथिन किंवा शीटने झाकलेली घरे आहेत ज्याचा वापर आधुनिक शेती करण्यासाठी केला जाऊ शकतो, जसे की पीक घेणे. वातावरणाशी जुळवून घेत वर्षभर विविध प्रकारच्या भाज्या या निवासस्थानी पिकवल्या जातात. पाली हाऊस बाह्य परिसराने प्रभावित होत नाही.

शेडनेट हाऊस, ग्रीन हाऊस आणि नेट हाऊस ही पॉलिहाऊसची आणखी काही नावे आहेत. वास्तविक, पॉलीहाऊस शेती ही एक आधुनिक शेती पद्धत आहे जी आपल्याला हानिकारक कीटकनाशके आणि इतर रसायनांचा वापर टाळून उच्च पौष्टिक मूल्यांसह उच्च उत्पादन मिळवू देते.

पॉलिहाऊस फॉगर लावताना

21 ठिबक सिंचनाची देखभाल व काळजी

ड्रीपर बसल्यानंतर सर्व ड्रीपर पाणी येते की नाही हे तपासून घ्यावे
पाईप मधून पाणी येत नसल्यास पाईप पाण्याने स्वच्छ धुऊन घेणे ड्रीपर काढून परत बसवणे
पंपाची देखभाल :
मीटर पाणी मोजणी यंत्र प्रेशर गॅस यंत्र बसवावे पाण्याचा प्रवाह किंवा पाण्याचा गाव गरजेपेक्षा कमी जास्त असल्यास पंप तपासून त्याची दुरुस्त करावी पंपाचा आवाज त्याचे तापमान प्रती तपासावे
गळणीचे फिल्टर
पाणी घालण्यासाठी वेगवेगळ्या प्रकारच्या वापरल्या जातात तो त्यांच्या प्रकारे उपलब्ध पाण्याची प्रति यावरून काढण्याचा प्रकार ठरवला जातो
१) वाळूची गाणी
२) जाळीची गाळणी
३) पाईप लाईन
४) आम्ल प्रक्रिया
५)तोट्या ड्रीपर्स