शेळीपालन
. कुकुट पालन
.
. * कोंबड्यांचा जाती संकरित व गावठी
. कोंबड्याची अंडी मास व पिल्लांच्या उत्पादनासाठी पाळल्या जातात या व्यवसायातून अधिक उत्पादन मिळवण्यासाठी योग्य जातीच्या कोंबड्यांची निवड करून व्यवसाय करावा.
. कोंबड्यांच्या देशी जाती :
. १) गिरीराज
. २) वनराज
. ३) कावेरी
. ४) सह्याद्री / सातपुडा
. * अंडी व मास उत्पादनासाठी ही कोंबडी पाळली जाते
. १) कलिंगा ब्राऊन
. २) कडकनाथ
गोट फार्मिंग
.
शेळी मेंढी पाळण्याचे महत्व आपल्या देशात पाळीव प्राण्यांचा विचार करता शेळ्या मेंढ्या यांच्यापासून मिळणारा रोजगार विशेषता दुर्बळ घटकांकरिता मोठ्या प्रमाणात उपलब्ध होतो शेळीला गरिबांची गाय म्हणून संबोधले जाते. शेळी मेंढ्यांच्या कातडीचा उपयोग चर्म उद्योगांमध्ये मोठ्या प्रमाणात केला जातो. मेंढ्यांपासून लोकर आणि मास मिळते यापासून मिळणारे केस लोकर विणकाम व्यवसायात वापरले जाते. शेळ्या मेंढ्यांपासून मिळणारे खत हे गाई म्हशीच्या खतापेक्षा सरस असून त्यामध्ये नेहमीच्या खतांपेक्षा दुप्पट नत्र पोटॅश असतो.
शेळ्यांच्या जाती
. देशी जाती #
. १) उस्मानाबादी २) संगमनेरी ३) जमनापारी ४) शिरोही
#विदेशी जाती
१) सानेन २) आफ्रिकन बोअर ३) अल्पाइन ४) अंगोरा ५) टोगेनबर्ग
मेंढ्यांच्या जाती
. मेंढ्यांच्या देशी जाती
. १) दख्खनी २) नेल्लोर ३) बन्नूर ४) माडग्याळ
. विदेशी जाती
. १) मेरीनो २) रेम्ब्युलेट३) डोर सेट ४) कारकूल
. शेळ्यांचे प्रजनन
. शेळ्यांचे प्रजनन कालावधी
. वयात येण्याचा काळ- १) सरासरी ७ ते १० महिने
. २) प्रथम प्रथम गाभण राहण्याचे वय .
३) प्रथम गाभण राहण्याचे वय 14 ते 20 महिने
४) प्रथम गाभण राहतानाचे शरीराचे वजन 22 ते 24 किलो
५) गाभण काळ 145 ते 150 दिवस
. ६) दोन वेतातील अंतर सात ते नऊ महिने
.
पीक लागवडीचा खर्च काढणे
माती परीक्षण
. माती परीक्षण म्हणजे काय?
माती परीक्षण म्हणजे जमिनीतील अंगभूत रसायने आणि जैविकांचे विश्लेषण करणे होय.
. -माती परीक्षणामध्ये जमिनीची पिकांना निरनिराळे अन्नद्रव्ये पुरवठा करण्याची क्षमता म्हणजेच सुपीकता आणि आरोग्य तपासले जाते.
. -माती परीक्षणामध्ये मातीतील घटकांचे प्रमाण कळते त्यानुसार कोणत्या पिकासाठी ती उपयुक्त आहे आणि कोणत्या घटकाची कमतरता आहे हे समजते.
. माती परीक्षण का?
. १) मातीतील अन्नद्रव्यांचे प्रमाण किती?
२) जमीन आम्लधर्मी की विमलधर्मी आहे
. ३) संतुलित खतांचा वापर आणि खताची बचत
. ४) अन्नद्रव्यांचा समतोल राखणे
. ५) जमिनीची सुपीकता राखणे
. मातीचा नमुना केव्हा घ्यावा?
. १) जमिनीतील अन्नद्रव्यांचे प्रमाण किती
. २) जमीन आम्लधर्मी की विमलधर्मी आहे
. ३) संतुलित खतांचा वापर आणि खताचे बचत
. ४) अन्नद्रव्यांचा समतोल राखणे
. ५) जमिनीची सुपीकता राखणे
. मातीचा नमुना केव्हा घ्यावा
. मातीचा नमुना पीक काढणे नंतर आणि हे नांगरणीच्या आधी घ्यावा
. खते टाकल्यानंतर मातीचा नमुना घेऊ नये
पिकांमधील दोन ओळींच्या मधील माती घ्यावी
. मातीचे नमुने कसे घ्यावेत
. सर्वात आधी नमुना घेण्याच्या जागा निश्चित कराव्यात
. सदरच्या ठिकाणी इंग्लिश व्ही आकाराचा 20 सेंटीमीटर खोलीच्या खड्डा घ्यावा त्या खड्ड्यातील माती बाहेर काढावी
. सर्व खड्यांमधून माती एकत्र करून त्याचे समान चार भाग करावे
. समोरील दोन बाजूची माती काढून टाकावी आणि पुन्हा मातीचे चार भाग करावे अशी कृती 0.5 kg माती होईपर्यंत करत राहावे
. वरील माती ओली असेल तर ती सावलीत वाळवावी
. माती परीक्षणाचे फायदे
. माती परीक्षण केल्याने जमिनीतील अन्नद्रव्ये आणि जमिनीचे दोष समजतात आणि त्याप्रमाणे नियोजन करता येते
. जमीन आम्लधारी किंवा विमलधारी हे समजते त्यानुसार पिकाची निवड आणि खतांचे नियोजन करता येते
. जमीन सुधारण्यासाठी उपाययोजना करता येतात
. खतांचा संतुलित वापर होऊन खतांना येणारा खर्च कमी करता येते
. जमिनीची सुपीकता टिकवून ठेवता येते आणि उत्पादन क्षमता वाढवता येते
पिकांवरील रोग व कीड ओळखणे
पिकाचे नाव:- पेरू
लक्षणे:-१) गडद राखडी ते काळे बुरशी फळांवर दिसते.
२) पानांवर फांद्यांवर आणि खोड्यांवर प्रभाव दिसतो
३) पाने मरून गळतात.
प्राण्यांची गर्भधारणा
प्राण्यांची गर्भधारणा:
प्राण्यांची गर्भधारणा म्हणजे काय?
गर्भधारणा म्हणजे नर आणि मादीच्या प्रजनन प्रक्रियेनंतर मादीच्या गर्भाशयात भ्रूणाची वाढ होण्याची प्रक्रिया. ही प्रक्रिया प्रजातींनुसार वेगवेगळी असते आणि ती प्राणी प्रकार, वय, आहार, वंशीय वैशिष्ट्यांवर अवलंबून असते.मुख्य प्राण्यांमध्ये गर्भधारणेचा कालावधी
गर्भधारणेची लक्षणे
१. सुरुवातीची लक्षणे:उष्णावस्थेचा (Heat cycle) अभाव.अन्न खाण्याची आवड वाढते.शांत व स्थिर वर्तन.स्तनाग्र थोडेसे मोठे होणे.
२. मध्यकालीन लक्षणे:वजन वाढणे.पोटाचा आकार हळूहळू वाढणे.दुग्धप्रवाह सुरू होणे (विशेषतः गायी आणि म्हशींमध्ये).
३. उशिराची लक्षणे:गर्भ हालचाली जाणवणे.पोट खालच्या दिशेने झुकलेले दिसणे.जनावर आरामशीर राहण्याचा प्रयत्न करते.
गर्भधारणेचे निदान कसे करावे?
१. शारीरिक निरीक्षण:गर्भधारणेची लक्षणे पाहून प्रज्ञात वेळेत अंदाज करता येतो.
२. पॅलपेशन (हाताळणी):अनुभवी पशुवैद्य गर्भाशय palpate करून गर्भाची पुष्टी करतात.
३. अल्ट्रासोनोग्राफी:गर्भधारणेची खात्री करण्यासाठी आधुनिक आणि सुरक्षित पद्धत.
४. रक्त व लघवी तपासणी
बीज प्रक्रिया
.. बीज प्रक्रिया म्हणजे बीजोपचार किंवा बियाण्यांची योग्य प्रकारे प्रक्रिया करणे. यामध्ये पेरणीपूर्ती बियाण्यांवर केलेल्या विविध उपचारांचा समावेश होतो. ही प्रक्रिया बियाण्यांमध्ये रोगजंतूंचा नाश करून त्यांना उगवण्यासाठी सशक्त बनवते. बियाण्यांना विशिष्ट रासायनांनी,जैविक घटकांनी आणि उकळलेल्या पाण्याने प्रक्रिया केली जाते. ज्यामुळे त्यांचे उगवण क्षमतेचे प्रमाण वाढते आणि पीक चांगले येते..
रासायनिक बीज प्रक्रिया :-.
रासायनिक बीज प्रक्रिया म्हणजे पेरणीपूर्वी येड्यांवर रासायनिक पदार्थांनी. या प्रक्रियेत बियाण्यांवर विशिष्ट रसायनांचे लेप दिले जाते, जेणेकरून त्यांचे संरक्षण होईल आणि त्यांची उगवण क्षमता वाढेल. रासायनिक बीज प्रक्रियेमुळे बियाणांचे बुरशी, बॅक्टेरिया आणि किडींपासून संरक्षण होते. उदाहरणार्थ = कार्बो-डायझीम, थायराम किंवा मॅन्कोझेब यांसारखी रसायने बियाण्यांना लागणारे रोगजंतू नष्ट करून त्यांचे संरक्षण करतात. ज्यामुळे उगवलेले पिक अधिक सशक्त होते..
आम्ही केलेली बीज प्रक्रिया पुढील प्रमाणे :-पहिल्यांदा छोटा बटाट्यांना उन्हात पसरवून ठेवले. व दुसरीकडे एक लिटर पाण्यामध्ये दोन चमचे कार्बो-डायझिंग टाकले. मग या तयार झालेल्या रसायनाला बटाट्यांवर फवारले. मग बटाट्यांना उलटे करून त्यांच्या मागच्या बाजूवरही हे रसायन फवारले. या रसायनामुळे बटाट्यांना बुरशी लागणार नाही किंवा त्यांच्यावर कीड लागणार नाही. व त्यांना वाढीसाठी मदत करेल.
पॉलिहाऊस शेतीचा अभ्यास करणे
पॉलिहाऊस शेती:
शेतीचा आधुनिक उपायपॉलिहाऊस शेती ही शेतीतील आधुनिक तंत्रज्ञानावर आधारित पद्धत आहे, जी नियंत्रित वातावरणात केली जाते. या पद्धतीमुळे पीक उत्पादन वाढते, दर्जा सुधारतो आणि हवामान बदलांचा परिणाम कमी होतो. या ब्लॉगमध्ये आपण पॉलिहाऊस शेतीचा अभ्यास कसा करावा, त्याचे फायदे, मर्यादा आणि व्यवस्थापन याबद्दल सविस्तर माहिती घेऊ.—
पॉलिहाऊस शेती म्हणजे काय?
पॉलिहाऊस (Polyhouse) म्हणजे प्लास्टिक किंवा ट्रान्सपेरंट मटेरियलने आच्छादलेली रचना, ज्यात तापमान, आर्द्रता, प्रकाश आणि हवामान नियंत्रित केले जाते. याचा उपयोग पिकांच्या वाढीसाठी योग्य वातावरण निर्माण करण्यासाठी होतो.—
पॉलिहाऊस शेतीचे फायदे
1. उच्च उत्पादन: पारंपरिक शेतीच्या तुलनेत 2-3 पट अधिक उत्पादन.
2. पीक संरक्षण: कीड, रोग, पाऊस, वारा यांपासून संरक्षण.
3. आजारमुक्त उत्पादन: नियंत्रित वातावरणामुळे दर्जेदार व रोगमुक्त फळे व भाजीपाला मिळतो.
4. वर्षभर उत्पादन: हंगामाबाहेरही पीक घेता येते.
5. पाण्याची बचत: ठिबक सिंचनामुळे पाण्याचा कार्यक्षम वापर होतो.
6. सेंद्रिय शेतीसाठी उपयुक्त: सेंद्रिय पद्धतीने उत्पादन घेण्यास सोयीस्कर.—
पॉलिहाऊस शेतीचा अभ्यास कसा करावा?
१. पॉलिहाऊसची रचना आणि प्रकारसिंगल स्पॅन पॉलिहाऊस: लहान क्षेत्रांसाठी.मल्टी स्पॅन पॉलिहाऊस: मोठ्या क्षेत्रासाठी.नेट हाऊस: हवेचा प्रवाह राखत सूर्यप्रकाश नियंत्रित करणारी रचना.रचनेची उंची, रुंदी आणि हवामान नियंत्रक उपकरणांचा अभ्यास करा.
२. योग्य पीक निवडपॉलिहाऊस शेतीसाठी मुख्यतः भाजीपाला, फळे आणि फुलपिके घेतली जातात.उदाहरण:भाजीपाला: टोमॅटो, काकडी, मिरचीफळपिके: स्ट्रॉबेरी, डाळिंबफुलपिके: जास्वंद, गुलाब, झेंडू
३. हवामान नियंत्रणाचे अध्ययनतापमान: 20-25°Cआर्द्रता: 50-70%पॉलिहाऊसमध्ये तापमान आणि आर्द्रता मोजण्यासाठी सेन्सर्स आणि अॅटोमेटिक उपकरणांचा वापर करा.
४. पाणी व्यवस्थापनठिबक सिंचन पद्धतीने पाण्याचा पुरवठा करा.खत मिसळलेले पाणी (फर्टिगेशन) पिकांच्या मुळांपर्यंत पोहोचवा.
५. कीड व रोग व्यवस्थापनजैविक कीटकनाशकांचा वापर करा.पॉलिहाऊसचे दरवाजे आणि खिडक्या कीटकजाळ्यांनी झाकलेले ठेवा.रोग आणि किडींवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी नियमित निरीक्षण करा.—
पॉलिहाऊस शेती सुरू करताना विचारात घेण्याचे मुद्दे
१. भांडवली गुंतवणूकपॉलिहाऊस तयार करणे खर्चिक आहे. खर्चाची पूर्वतयारी करा.सरकारकडून मिळणाऱ्या अनुदानाचा फायदा घ्या.
२. योग्य जागेची निवडचांगला निचरा असलेल्या आणि पाण्याचा पुरवठा असलेल्या ठिकाणी पॉलिहाऊस उभारावे.
३. तंत्रज्ञानाचा वापरअॅटोमेटेड पद्धतीने तापमान, आर्द्रता आणि सिंचन व्यवस्थापनासाठी सेन्सर्स व उपकरणे वापरा.
४. बाजारपेठेचा अभ्यासउत्पादन विक्रीसाठी स्थानिक व परदेशी बाजारपेठांचा अभ्यास करा.हंगामाबाहेरच्या पिकांना मागणी जास्त असते.—
पॉलिहाऊस शेतीच्या मर्यादा
1. उच्च प्रारंभिक खर्च: पॉलिहाऊस उभारणी व देखभाल खर्चिक आहे.
2. तांत्रिक कौशल्य: नियंत्रित वातावरण व्यवस्थापनासाठी प्रशिक्षण आवश्यक.
3. वीज व उपकरणे: वीज पुरवठा आवश्यक असून उपकरणांची नियमित देखभाल करावी लागते.—सरकारकडून मिळणारे अनुदान व योजनाकेंद्र व राज्य सरकारकडून पॉलिहाऊस उभारणीसाठी 50-90% पर्यंत अनुदान दिले जाते.
प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना, राष्ट्रीय बागायती अभियान (NHM) यामधून आर्थिक मदत उपलब्ध आहे.उत्पन्न व फायदेपॉलिहाऊस शेतीमुळे कमी जागेत जास्त उत्पादन मिळते.हंगामाबाहेर उत्पादन घेऊन अधिक नफा मिळतो.दर्जेदार उत्पादनामुळे परदेशी बाजारपेठेत विक्रीची संधी उपलब्ध होते.
मुरघास तयार करणे
. मुरघास तयार करण्यासाठी लागणारी पिके
१ ज्वारी+हत्ती गवत+मका
. पद्धत चाऱ्याचे दोन ते तीन सेंटीमीटर चे तुकडे
. ।
. चारा
. ।
. मीठ+गुळ
. ।
. चारा
. ।
. मीठ + गुळ
. ।
. चारा
. ।
. हवा बंद
. अडचणी. १ हवाबंद न होणे
. २ बुरशी लागणे
. ३ पीएच न तपासणे
मुरघास च पीएच हा नेहमी 4.7 पेक्षा कमी असावा .
. तयार करण्याच्या पद्धती
. १) 50 केजी बॅग
. २) एक ते तीन टन बॅग
. ३) आणि खड्डा पद्धत
फवारणीचे द्रावण तयार करणे
फवारणीचे द्रावण तयार करणे:
फवारणीचे द्रावण तयार करताना विचारात घ्यावयाचे मुद्दे
१. फवारणीसाठी लागणारे साहित्यफवारणी यंत्र (स्प्रे पंप)शुद्ध पाणीआवश्यक कीडनाशके, बुरशीनाशके किंवा खतांचे प्रकारमोजमापासाठी साधनं (मापन पेला, वजनकाटा)
२. रसायनाची निवडपिकांवरील समस्या ओळखून योग्य रसायन निवडावे.एकाच वेळी दोन किंवा अधिक रसायने मिसळण्याआधी त्यांची सुसंगतता तपासावी.
३. पाण्याचा प्रकार आणि प्रमाणपाण्याचा प्रकार: फवारणीसाठी स्वच्छ, अडथळा नसलेले पाणी वापरा. खूप क्षारयुक्त किंवा कठीण पाणी टाळा.पाणी प्रमाण: स्प्रे पंपाच्या क्षमतेनुसार पाणी मोजून वापरावे.—
फवारणीचे द्रावण तयार करण्याची पद्धत
१. योग्य प्रमाण निश्चित करणेफवारणीच्या रसायनाची शिफारस केलेली मात्रा तपासा (मिली/लिटर किंवा ग्रॅम/लिटर).उदाहरण:क्लोरोपायरीफॉस (कीडनाशक):
2 मिली प्रति लिटर पाणीकार्बेन्डाझिम (बुरशीनाशक):
1 ग्रॅम प्रति लिटर पाणी
२. द्रावण तयार करण्याची प्रक्रिया
1. स्प्रे पंप अर्धा पाणीभरून घ्या.
2. रसायन मोजून थोड्या प्रमाणात पाण्यात मिसळा आणि चांगले ढवळा.
3. तयार द्रावण स्प्रे पंपात ओता.
4. उर्वरित पाणी टाकून पूर्ण द्रावण तयार करा आणि पुन्हा ढवळा.
३. रसायन मिसळताना काळजी घ्यारसायने मिसळताना हातमोजे वापरा.रसायन त्वचेला लागू नये यासाठी योग्य सावधगिरी बाळगा.—
फवारणी करताना महत्त्वाच्या टिप्स
१. फवारणीची योग्य वेळसकाळी किंवा सायंकाळी फवारणी करावी.प्रखर उन्हात किंवा पावसाळी हवामानात फवारणी टाळा.
२. फवारणीचे योग्य तंत्रफवारणी करताना पानांच्या दोन्ही बाजूंवर द्रावण पोहोचेल याची खात्री करा.स्प्रे यंत्राची दाब क्षमता योग्य ठेवा.
३. सुरक्षा नियम पाळाफवारणी करताना हातमोजे, मास्क व संरक्षक कपडे घाला.फवारणी झाल्यानंतर साबणाने हात धुवा.—
सामान्य चुका टाळा
1. रसायनांचे प्रमाण जास्त किंवा कमी करू नका.
2. जास्त प्रभावासाठी अनेक रसायने एकत्र मिसळण्याचे टाळा.
3. फवारणीच्या नंतर उरलेले द्रावण पिकाजवळ किंवा पाण्याच्या स्रोताजवळ टाकू नका.—
दूध काढण्याच्या पद्धती
जनावरांचे दूध काढत असतांना योग्य पद्धतीने दूध व हाताळणे गरजेचे आहे
१) हाताने दूध काढणे
१) मूठ पद्धत – या पद्धतीचा उपयोग प्रामुख्याने गाईचे दूध काढण्यासाठी
वापरली जाते
२) चिमटा पद्धत – हि पद्धत प्रामुख्याने शेळी व मेंढी अशा प्राण्यांचे दूध
काढण्यासाठी वापरली जाते
३) अंगठा पद्धत – हि पद्धत म्हशीचे दूध काढण्यासाठी वापरली जाते
यंत्राच्या साहाय्याने दूध काढणे
१) सोलर चाळीत यंत्र – यामध्ये सौरऊर्जेचा वावर करून दूध यंत्र चालवले जाते
२) इलेकट्रीक मिल्किंग मशीन – हि मशीन घरातील विजेवर चालवले जाते
मशीनने दूध काढण्याचे फायदे
१) वेळ कमी लागतो
२) लेबर चार्ज कमी लागतो
हाताने दूध काढण्याचे फायदे
१) काषेतील दूध पूर्णपणे काढले जाते
२) सडाला ईजा होत नाही
हाताने दूध काढण्याचे तोटे
१) वेळ जास्त जातो
२) लेबर चार्ज जास्त जातो
३) जास्त जनावरांसाठी हि पद्धत वापरली जात नाही
मशीनने दूध काढण्याचे तोटे
१) खर्च जास्त येतो
२) कासेमध्ये दूध शिल्लक राहते त्यामुळे दुध परत
काढावे लागते
३) मशीनमुळे जनावरांना सडांचे आजार होऊ शकते
फळबाग पिकांचा अभ्यास करणे
फळबाग पिकांचा अभ्यास:
1. योग्य पीक निवड: स्थानिक हवामान, जमिनीचा प्रकार व बाजारपेठेनुसार योग्य फळपिकांची निवड करण्यासाठी.
2. उत्पन्न वाढवणे: शास्त्रशुद्ध व्यवस्थापनातून दर्जेदार उत्पादन आणि चांगल्या किमतीत विक्री.
3. संपत्ती निर्मिती: फळबाग लागवड ही दीर्घकालीन गुंतवणूक ठरते.—
फळबाग पिकांच्या अभ्यासातील महत्त्वाचे घटक
१. जमिनीचा प्रकार आणि सुपीकताजमिनीचा pH स्तर 5.5 ते 7.5 दरम्यान असावा.सुपीक, चांगल्या निचऱ्याची व सेंद्रिय पदार्थांनी समृद्ध माती योग्य आहे.जमिनीची तपासणी करून आवश्यकतेनुसार खतांचा पुरवठा करावा.
२. हवामानाचा अभ्यासफळपिकांची निवड करताना तापमान, पाऊस, वारा आणि आर्द्रता यांचा विचार करावा.उदाहरण: आंबा व डाळिंब उष्ण हवामानात चांगले उत्पादन देतात, तर सफरचंद थंड हवामानात फोफावते.
३. पीक निवड व जातींची निवडस्थानिक बाजारपेठेतील मागणी व हवामानाचा विचार करून योग्य फळपिकांची निवड करा.उदाहरण:आंबा: अल्फान्सो, केसरडाळिंब: भगवा, गणेशकेळी: ग्रँड नाइन, रजनीलिंबूवर्गीय फळे: कागदी लिंबू, मोसंबी
४. लागवड पद्धतीअंतर ठेवणे: फळपिकांच्या प्रकारानुसार रोपांमध्ये योग्य अंतर ठेवावे.आंबा: 10×10 मीटरपपई: 1.8×1.8 मीटरडाळिंब: 4×4 मीटरबेड तयार करणे: सेंद्रिय खतांचा भरपूर वापर करून बेड तयार करावा.
५. सिंचन व्यवस्थापनठिबक सिंचन किंवा तुषार सिंचन पद्धतीने पाण्याचा वापर कमी करून उत्पादन वाढवा.
फळबाग व्यवस्थापनातील महत्त्वाचे मुद्दे
१. खत व्यवस्थापनसेंद्रिय व रासायनिक खतांचा योग्य प्रमाणात वापर करा.वाढीच्या टप्प्यांनुसार नत्र, स्फुरद व पालाश यांचे संतुलन राखा.
२. कीड व रोग नियंत्रणनैसर्गिक जैविक उपायांचा अवलंब करा.कीड व रोगांचे लवकर निदान करून प्रतिबंधात्मक उपाय करा.
३. फळांची छाटणी आणि प्रशिक्षणझाडांची योग्य प्रकारे छाटणी व प्रशिक्षण केल्याने उत्पादनात वाढ होते.हवामान व रोपांच्या वाढीचा विचार करून वेळेवर छाटणी करा.
४. फळांचे काढणीपश्चात व्यवस्थापनयोग्य काढणी, वर्गीकरण व पॅकिंग करून फळांचे दीर्घकालीन टिकाव राखा.
उत्पन्न व लाभ
1. स्थिर उत्पन्न: फळबागा एकदा विकसित झाल्यावर दरवर्षी नियमित उत्पन्न देतात.
2. निर्यात संधी: उच्च दर्जाचे उत्पादन देशांतर्गत व परदेशी बाजारपेठेत विक्री करता येते.
3. हरित अर्थव्यवस्था: पर्यावरणपूरक शेतीद्वारे शाश्वत विकास साधता येतो.—
रोपवाटीका तयार करणे
रोपवाटिका तयार करणे:
एक संपूर्ण मार्गदर्शकरोपवाटिका (नर्सरी) म्हणजे रोपांची लागवड व संगोपन करण्यासाठी तयार केलेली जागा. ही एक महत्त्वाची प्रक्रिया आहे, कारण यामुळे दर्जेदार रोपे तयार होतात, जी शेती, बागकाम किंवा वृक्षारोपणासाठी उपयुक्त असतात. या ब्लॉगमध्ये आपण रोपवाटिका तयार करण्याच्या पद्धतींबद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेऊ.–
-रोपवाटिकेचे महत्त्व
1. दर्जेदार रोपे मिळवण्यासाठी उपयुक्त.
2. पिकांची पूर्वलागवड करून वाढीसाठी वेळ वाचतो.
3. रोपांचे योग्य व्यवस्थापन करता येते.
4. विक्रीसाठी उच्च प्रतीची रोपे उपलब्ध होतात.–
-रोपवाटिकेची तयारी
१. योग्य जागेची निवडमाती:
सुपीक, चांगल्या निचऱ्याची व पोषक घटकांनी समृद्ध माती निवडावी.पाणीपुरवठा: पाण्याचा सतत आणि योग्य पुरवठा होणारी जागा असावी.सूर्यप्रकाश: रोपांसाठी आवश्यक तितकाच सूर्यप्रकाश मिळेल, अशा प्रकारची जागा निवडावी.
२. जमिनीची तयारीजमीन नांगरून सपाट करावी.सेंद्रिय खते (गांडूळ खत, शेणखत) टाकून जमिनीची पोषणक्षमता वाढवावी.जमिनीचे योग्य निचरा होईल याची काळजी घ्यावी.
३. बियाण्यांची निवड आणि तयारीस्थानिक हवामानाशी जुळणारी, दर्जेदार व रोगमुक्त बियाणे निवडावे.बियाण्यांना रोपवाढीपूर्वी किटकनाशक किंवा जैविक उपचार करणे गरजेचे आहे.
४. रोपांच्या लागवडीसाठी पद्धतीप्लॅस्टिक ट्रे/पॉट्स: छोट्या ट्रेमध्ये माती व खत मिश्रण भरून त्यात बी पेरावे.
बेड तयार करणे:
जमिनीवर सेंद्रिय खत मिसळून बेड तयार करावे.–
-रोपांची काळजी व व्यवस्थापन
१. पाणी देणेरोपांना पाणी कमी-जास्त न देता नियमानुसार योग्य प्रमाणात द्यावे.ठिबक सिंचन प्रणालीचा वापर करणे उपयुक्त ठरते.
२. खत व्यवस्थापनसेंद्रिय खतांचा उपयोग करावा.आवश्यक असल्यास द्रवरूप खतांचा (फोलिअर स्प्रे) वापर करा.
३. कीड व रोग नियंत्रणनैसर्गिक उपायांचा वापर करा, जसे की नीम अर्क.नियमित निरीक्षण करून लवकर उपाययोजना करावी.—वाढीचा कालावधी आणि रोपांची स्थलांतर प्रक्रियारोपे 4-6 आठवड्यांनंतर स्थलांतरासाठी तयार होतात.स्थलांतर करताना मुळांची हानी होणार नाही याची काळजी घ्या.स्थलांतर केल्यानंतर नियमित पाणी व खत व्यवस्थापन करा.–
-रोपवाटिकेच्या यशस्वीतेसाठी टिप्स
1. दर्जेदार बियाण्यांचा वापर करा.
2. सेंद्रिय खतांचा अधिकाधिक वापर करा.
3. हवामानाच्या बदलांवर लक्ष ठेवा आणि त्यानुसार काळजी घ्या.
4. लागवड तंत्रज्ञान सुधारण्यासाठी सतत नवीन प्रयोग करा.—
रोपवाटिका व्यवसायाचा लाभ
1. मोठ्या प्रमाणावर रोपे विकून उत्पन्न मिळवता येते.
2. बागकाम, शेती व पर्यावरणासाठी मोलाचा वाटा उचलता येतो.
3. शाश्वत शेती व जैवविविधतेसाठी सहाय्यभूत ठरते.—
शेतात येणारे गवत
शेतात आपण कोणत्या पीक घेतलं की त्या शेतात छोटे छोटे आपण बी न टाकले झाड उगवतो त्याला आपण शेतात येणारा गवत म्हणतो .
वैशिष्ट्ये
१) गवताची वाढ खूप लवकर होत असते .
२) गवत मोठे असल्यामुळे गवताची सावली आपल्या पिकांवर पडते त्यामुळे गवताची सावली आपल्या पिकावर पडते त्यामुळे आपल्या पिकाची वाढ योग्य होत नाही.
३) गवत हे कमी पावसात सुद्धा जलद गतीने त्याची वाढ होते.
४) गवत हे सर्व ऋतूमध्ये जिवंत राहतात आणि त्यांचे वाढ होत राहते.
५) आपल्या पिकाचे अन्न गवत शोषून घेतात.
६) यामध्ये काही वनस्पती या औषधी असतात.
. आपल्या शेतात असलेल्या काही गवत खालील प्रमाणे आहेत.
. सुरसुरी , कंबोडिया, गाजर गवत, चेच , करमोडी, दुधी, काळमोड , शिवरा, जूट.
शेळी प्रजनन
शेळ्यांचे प्रजनन:
1. शेळ्यांचे प्रजनन म्हणजे काय?
. यामध्ये नर (बोकड) आणि मादी (बकरी) यांच्या संयोगामुळे गर्भधारणेची प्रक्रिया सुरू होते. शेळ्यांचा प्रजनन व्यवस्थापन योग्य रीत्या केल्यास उच्च गुणवत्तेची उत्पादने मिळवता येतात.
2. शेळ्यांचे प्रजनन चक्रशेळ्यांचे प्रजनन चक्र एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे, ज्यामध्ये बकरी आणि बोकड यांचे संभोग होते. शेळ्यांचे प्रजनन चक्र साधारणतः 18-24 दिवसांचा असतो, आणि त्यात खालील टप्पे असतात:अ. प्योरीयड (Estrus)हे कालावधी म्हणजे बकऱ्या प्रजननाच्या तयारीसाठी असतो. त्यात बकरीला प्रजननाची इच्छा असते. प्योरीयड साधारणतः 24 ते 36 तासांचा असतो.या काळात बकरी सक्रिय असते, बोकडाकडे आकर्षित होते, आणि इतर शारीरिक बदल होतात. हे प्रजननासाठी योग्य वेळ असतो.
ब. ओव्हुलेशन (Ovulation)प्योरीयडच्या अखेरीस बकरीच्या अंडाशयातून अंडाणू बाहेर पडतो (ओव्हुलेशन).ओव्हुलेशन केल्यानंतर, बोकडाने बकरीला गर्भवती करण्यासाठी योग्य वेळ साधला पाहिजे.
क. गर्भधारणा (Pregnancy)गर्भधारणा हा प्रजनन चक्राचा महत्त्वपूर्ण भाग आहे. योग्य वेळेस संभोग झाल्यानंतर, बकरी गर्भवती होते.शेळ्यांची गर्भधारणेची कालावधी साधारणतः 150 दिवसांची असते. गर्भधारणेदरम्यान बकरीला योग्य आहार, देखभाल आणि आराम आवश्यक आहे.
ड. कन्या जन्म गर्भधारणेच्या 150 व्या दिवशी बकरीला बाळ होतो, ज्याला “कन्या” किंवा “पोर” म्हणतात. यानंतर बकरीची दुग्ध उत्पादन क्षमता वाढते, आणि दूध उत्पादन सुरू होते.
3. शेळ्यांचे प्रजनन व्यवस्थापनशेळ्यांचे प्रजनन व्यवस्थापन कसे करावे याबद्दल काही महत्त्वाची टिप्स:
अ. जोड़ी निवड उच्च दर्जाचे बोकड आणि बकरी निवडणे महत्त्वाचे आहे. उत्तम उत्पादन क्षमता असलेले बोकड आणि बकर्या एकत्र आणणे आवश्यक आहे.प्रजननासाठी बोकडाची जात, आकार, आणि दूध उत्पादन क्षमता देखील महत्त्वाची असतात.
ब. प्रजनन तंत्रज्ञानसिंक्रोनायझेशन: काही शेतकरी सिंक्रोनायझेशन वापरतात. यामध्ये, बकर्यांचा प्योरीयड एकाच वेळी सुरू करण्याचा प्रयत्न केला जातो, ज्यामुळे बोकडाचे सामूहिक प्रजनन कार्य सोपे होते.
आर्टिफिशियल इन्शेमिनेशन (AI):
आर्टिफिशियल इन्शेमिनेशन हा एक प्रगत तंत्रज्ञान आहे, ज्यामुळे उत्तम गुणसूत्र असलेल्या बोकडाचे शुक्राणू बकरीला दिले जातात. या पद्धतीने प्रजनन क्षमता सुधारता येते.
क. प्रजनन तपासणीबकऱ्यांची प्रजनन क्षमता तपासणे आवश्यक आहे. यासाठी, पशुवैद्यकीय तज्ञ किंवा प्रजनन तज्ञाच्या मदतीने तपासणी केली पाहिजे.गर्भवती असलेल्या बकऱ्या नियमितपणे तपासून त्यांचे आरोग्य आणि प्रजनन क्षमता सुनिश्चित केली पाहिजे.
ड. आहार आणि पोषणप्रजननासाठी बकर्यांना उत्तम पोषण आवश्यक आहे. त्यांना आवश्यक पोषणतत्त्वे, प्रथिने, खनिज, आणि व्हिटॅमिन्स दिले जातात.प्रजनन कालावधीत, बकर्यांना अधिक ऊर्जा आणि पोषण दिले जाते, ज्यामुळे त्यांची गर्भधारणेची क्षमता सुधारते.
ई. आश्रय आणि स्वच्छताप्रजननासाठी योग्य वातावरण तयार करणे अत्यंत आवश्यक आहे. शेळ्या जेथे ठेवल्या जातात त्या स्थळाचे तापमान, हवेचा प्रवाह, आणि स्वच्छता लक्षात घेतली पाहिजे.स्वच्छतेचा अभाव असल्यास, रोगांची जोखीम वाढू शकते, ज्यामुळे प्रजननावर प्रतिकूल प्रभाव पडू शकतो.
4. प्रजननासाठी योग्य वेळप्रजननासाठी योग्य वेळ म्हणजे “प्योरीयड” किंवा “heat period” असतो. या वेळी बकरीचा प्रजनन उत्साही असतो. यावेळी, बोकडासोबत संयोग केल्यास गर्भधारणेची शक्यता अधिक असते.5. शेळ्यांची प्रजननाची सामान्य समस्या
1. आंदोलन किंवा प्योरीयडच्या त्रासामुळे गाभन होण्यास अडचण:बकर्या चांगले आणि सक्रिय होण्यासाठी आहारावर योग्य नियंत्रण ठेवणे आवश्यक आहे. गंधाचा आभाव किंवा इतर कारणांमुळे ही अडचण होऊ शकते.
2. अत्यधिक गाभन किंवा एकाच वेळी एकापेक्षा जास्त बाळांचा जन्म:काही वेळा बकर्या जास्त वेळ गाभवती राहतात किंवा एकाच वेळी जास्त बाळ जन्म देतात. यावर योग्य तपासणी आणि देखभाल आवश्यक आहे.
3. प्रजननाच्या बाबतीत असमानता:काही बकर्यांना प्रजननाच्या प्रक्रियेतील असमानता येते, ज्यामुळे गर्भधारणेच्या समस्यांचा सामना करावा लागू शकतो.
शेळीचे FCR काढणे
शेळीचे एफसीआर (Feed Conversion Ratio) काढणे: एक संपूर्ण मार्गदर्शनएफसीआर (Feed Conversion Ratio) हा एक महत्त्वाचा पॅरामीटर आहे जो पशुधनाच्या पोषण व्यवस्थापनात वापरला जातो.
एफसीआर याचे इंग्रजीतून थेट भाषांतर “आहार रूपांतरण गुणोत्तर” असे केले जाऊ शकते. साधारणपणे, हे पशू किंवा कोंबड्यांच्या आहाराचे वजन आणि त्यापासून मिळालेल्या उत्पादनाचे वजन यामध्ये गुणोत्तर दर्शवते.
शेळ्यांच्या आहाराची कार्यक्षमता किंवा एफसीआर काढण्याचा महत्वाचा उद्देश म्हणजे शेळ्यांना किती आहार दिला आणि त्यातून मिळालेल्या उत्पादनाच्या तुलनेत किती प्रभावी आहार आहे हे जाणून घेणे. हे एफसीआर पशुधन व्यवस्थापनाच्या दृष्टिकोनातून खूप उपयुक्त असते, विशेषतः शेळीपालन करत असताना.
एफसीआर म्हणजे काय?
एफसीआर (Feed Conversion Ratio) एक गुणोत्तर आहे जे पशू किंवा शेळीच्या आहाराच्या कार्यक्षमता मोजते. साधारणपणे, एफसीआर काढण्यासाठी, तुम्ही दिलेल्या आहाराचे वजन (किलोमध्ये) उत्पादनाच्या वजनास (किलोमध्ये) विभागता. एफसीआर जितका कमी असेल, तितके चांगले, कारण कमी आहारात अधिक उत्पादन मिळवता येते.एफसीआर काढण्यासाठी साधारण सूत्र आहे:
एफसीआर काढण्याची पद्धतशेळीचे एफसीआर काढण्यासाठी तुम्हाला खालील पद्धती वापरता येतील:
1. शेळीला दिलेला आहार:एका शेळीला एका विशिष्ट कालावधीत (उदा. एक महिना) दिला गेलेला सर्व आहार मोजा. ह्या आहाराचा एकूण वजन काढा.आहारात समाविष्ट असलेले सर्व घटक (उदाहरणार्थ, गहू, मका, खते, प्रथिने, आणि इतर पोषणतत्त्वे) यांचा समावेश करा.
2. शेळीच्या उत्पादनाचे मोजमाप:उत्पादन म्हणजे त्याचा दूध उत्पादन (किलोमध्ये) किंवा वजन वाढ (किलोमध्ये) किंवा इतर उत्पादन (जसे की बकऱ्यांचे प्रमाण) असू शकते.शेळीच्या उत्पादनाचे वजन मोजा, उदाहरणार्थ, दूध उत्पादनाचे प्रमाण (लिटरमध्ये) किंवा वजन वाढ (किलोमध्ये) एक महिन्याच्या कालावधीत मोजा.
3. एफसीआर काढा:आता, दिलेल्या आहाराचे वजन (किलोमध्ये) शेळीने निर्माण केलेल्या उत्पादनाचे वजन (किलो किंवा लिटरमध्ये) यावर विभागा.उदाहरणार्थ, जर तुमच्याकडे 10 किलो आहार आहे आणि शेळीने 2 किलो दूध उत्पादन केले आहे, तर एफसीआर असे काढता येईल:\text{एफसीआर} = \frac{10 \text{ किलो आहार}}{2 \text{ किलो दूध}} = 5एफसीआर चांगला कसा राखावा?एफसीआर कसा चांगला राखता येईल हे जाणून घेणे महत्वाचे आहे. हे काही टिप्स दिल्या आहेत ज्या एफसीआर सुधारण्यास मदत करू शकतात:
1. पोषक तत्वांचा समतोल: आहारामध्ये प्रथिनं, कार्बोहायड्रेट्स, वसा, आणि फायबर्स यांचा समतोल असावा लागतो. शेळीला सर्व पोषणतत्त्वे योग्य प्रमाणात दिली जात असतील तर एफसीआर सुधारला जाऊ शकतो.
2. आहाराचे प्रमाण: शेळीला अधिक किंवा कमी आहार दिला जात असेल, तर त्याच्या आहाराने उत्पादनावर परिणाम होईल. आहाराच्या योग्य प्रमाणावर लक्ष ठेवा.
3. स्वच्छता आणि आरोग्य: शेळ्या आरोग्यपूर्ण असल्या तर त्यांचा एफसीआर चांगला राहतो. योग्य लसीकरण, रोगप्रतिकारक उपाय, आणि स्वच्छतेचा देखभाल करणे आवश्यक आहे.
4. वातावरण: शेळ्या आरामदायक आणि सुरक्षित वातावरणात असाव्यात. हवेचा प्रवाह, आद्रता, आणि तापमान यांचा शेळ्यांच्या उत्पादनावर थेट प्रभाव पडतो.
5. वजन वाढीचा ट्रॅक: शेळ्या वेगाने वजन वाढवणाऱ्या प्रजाती असाव्यात आणि त्यांचा पोषण आहार त्यांच्या वजन वाढीला प्रोत्साहन देणारा असावा लागतो.
एफसीआर वरचा परिणामएफसीआर वर अनेक घटक प्रभाव टाकतात:
1. शेळीची जात: काही जाती जास्त एफसीआर कार्यक्षम असतात.
2. आहाराचे प्रकार: उच्च दर्जाच्या आहारामुळे एफसीआर कमी होऊ शकतो.
3. पाणी आणि इतर घटक: पाणी आणि अन्य पोषणतत्त्वे जसे लघुवजनी खते, मिनरल्स, आणि व्हिटॅमिन्स यांचा योग्य उपयोग एफसीआरवर चांगला परिणाम करतो.
स्प्रेइंग पंप
स्प्रेइंग पंप: एक आवश्यक औजारआजकाल अनेक प्रकारच्या कामांसाठी स्प्रेइंग पंप वापरला जातो. या पंपाचा उपयोग मुख्यतः बागकाम, रासायनिक अॅप्लिकेशन, आणि पेंटिंगसाठी केला जातो. स्प्रेइंग पंप वापरून मोठ्या क्षेत्रावर समान प्रमाणात आणि प्रभावीपणे पदार्थ लावता येतात.
चला, जाणून घेऊया स्प्रेइंग पंपाच्या प्रकारांबद्दल, त्याचे वापर, आणि फायदे.
स्प्रेइंग पंपाचे प्रकार
1. हॅण्ड स्प्रेइंग पंप: हॅण्ड स्प्रेइंग पंप छोटे असतात आणि हे हाताने ऑपरेट केले जातात. या पंपांचा उपयोग छोट्या बागांमध्ये, घरांच्या ओढणी आणि पाण्याच्या फवारणीसाठी केला जातो. ह्यामुळे लहान कामं सहज केली जाऊ शकतात.
2. बॅटरी चालित स्प्रेइंग पंप: या पंपामध्ये बॅटरी वापरली जाते, ज्यामुळे वापरकर्ता थोड्या अधिक सुलभतेने काम करू शकतो. बॅटरी चालित स्प्रेइंग पंप मोठ्या बागांमध्ये किंवा फार्मिंग क्षेत्रात वापरण्यासाठी उपयुक्त असतात.
3. पंप चालित स्प्रेइंग पंप: यामध्ये एक पंप असतो जो द्रव्य सुसंगततेने फवारण्याचे कार्य करतो. हे जास्त क्षमता असलेले पंप्स असतात आणि मोठ्या प्रकल्पांमध्ये यांचा वापर होतो, जसे की कृषी क्षेत्र, औद्योगिक उपयोग इत्यादी.
स्प्रेइंग पंपाचे फायदे
1. समान वितरण: स्प्रेइंग पंप पदार्थ समान प्रमाणात आणि समान रीतीने फवारतो, ज्यामुळे अधिक प्रभावीपणे काम केले जाते.
2. कमी वेळेत कार्य: पंपाच्या मदतीने मोठ्या क्षेत्रावर पटकन काम करता येते. म्हणजेच वेळेची बचत होते.
3. स्वच्छता: स्प्रेइंग पंप वापरल्याने कोणत्याही पदार्थाचे, रासायनिक किंवा पाणी, वापरकर्त्यावर न पडता सहजपणे पसरवता येते, ज्यामुळे काम अधिक स्वच्छतेने होते.
4. आर्थिक उपयोग: स्प्रेइंग पंपाचा उपयोग अनेक कार्यांमध्ये केला जाऊ शकतो, त्यामुळे त्याची दीर्घकालीन बचत होऊ शकते.स्प्रेइंग पंपाचा वापर कसा करावा?1. पंपाची तयारी: पंप वापरण्यापूर्वी त्याची सर्व तपासणी करा. पंप व्यवस्थित काम करत आहे का, पाणी किंवा रासायनिक पदार्थ व्यवस्थित येत आहेत का याची खात्री करा.
2. सुरक्षा: जर रासायनिक पदार्थांचा वापर करत असाल, तर सुरक्षेचे विशेष लक्ष द्या. हॅन्डलिंग करताना सुरक्षा गॉगल्स, ग्लोव्हस, आणि मास्क घाला.
3. सतत साफसफाई: वापर केल्यानंतर पंपाची साफसफाई करणे आवश्यक आहे. जेणेकरून पंपची कार्यक्षमता कायम राहील आणि तो लवकर खराब होणार नाही.
दुधातील भेसळ
दुधामध्ये कॅल्शियम ,विटामिन ,फॅट ,कर्बोहायड्रेट अशा गोष्टी असतात.
दुधामध्ये मिक्स केल्या जाणाऱ्या गोष्टी:
१) दुधामध्ये पाणी टाकून दुधाची कॉन्टिटी वाढवली जाते.
२) मिलेराईन केमिकल आहे जे प्रोटीन लेव्हल वाढवण्यासाठी वापरले जाते.
३) फॉर्म्युलाईन याचा वापर दुधाची लाईफ वाढवण्यासाठी केला जातो.
प्राण्यांना ओळखण्याच्या पद्धती
आपल्या गोठ्यामध्ये अधिक गाई व त्यांचा रंग एकसारखा असल्यास आपल्याला गाईला ओळखण्यासाठी अडचण येते म्हणून आपण पुढील प्रमाणे पद्धती वापरून वापरू शकतो.
१) टॅग
२) टॅटू
३) स्टॅम्प
प्राण्यांना आठ जात असतात कायमच्या दाताच्या पहिली जोडी वयाच्या 18 ते 15 महिन्यात येते दुसरी जोडी वीस ते पंचवीस महिन्यात येते तिसरी जोडी 24 ते 31 महिन्यात येते आणि तीन वर्षाची शेळी झाली तर तिला सर्व दात आलेली असतात.
