शेती व पशुपालन

प्रात्यक्षिक १ : प्राण्यांचे वजन काढणे .

उद्देश : प्राण्यांचे वजन काढणे .

कृती : गाईचा छातीचा घेरा सेंटीमीटर मध्ये मोजून घेणे . व गाईच्या शिंगापासून ते माकड हाडापर्यंत मोजून घेणे . त्यानंतर छातीच्या घेऱ्याला अ माणले . आणि शिंगापासून ते माकड हाडापर्यंतच्या लांबीला ब माणले आणि १०४१० ने भाग दिला .

निरीक्षण :- गाईचे वजन : गेोरी

छातीचा घेरा – १८०

शिंगापासून ते माकड हाडापर्यंतची लांबी – १९७

तर गाईचे वजन ६१३ आल .

सोनम

छातीचा घेरा – १९३

शिंगापासून ते माकड हाडापर्यंतची लांबी – 197

तर गाईचे वजन 687 आल .

प्रात्यक्षिक 2 : गाईचे दात मोजणे .

उद्देश : गाईचे दात मोजणे . त्यावरून आपण त्यांचे वय माहिती करुन घेवू शकतो .

• जनावरांच्या दाताचे वर्गीकरण

1. समोरील पटाशीचे दात
2. बाजूचे सुळे दात
3. समोरील दाढा आणि मागील दाढा

• गाईचे दात :

1. दुधाचे दात आठ पटाशीचे व समोरील वारा दाढा असे एकूण वीस दात असतात .
2. दुधाचे दात पंधरा ते अठरा महिन्यापर्यंत असतात .
3. कायमचे पक्के 32 दात असतात .
4. दोन ते अडीच वर्षामध्ये दोन पक्के परशीचे दात येतात .
5. तीन ते साडेतीन वर्षात चार परशीचे दात येतात .
6. 4 ते 5 व वर्षात सहा पक्के परशीचे दात येतात .
7. 5 ते 6 वर्षात आठ पक्के पराशीचे दात येतात .
8. 6 ते 7 वर्षात पूर्ण पक्के दात येतात .
9. बारा वर्षाच्या पुढे दाताची झीज येतात यावरून वय अवघड जाते .

प्रात्यक्षिक : 3. शेळीचे खाद्य काढणे .

उद्देश : शेळीचे वजन 35 आहे तर तिला खाद्य किती दयावे .

• चारा बदल करतानाची काळजी .

1. चाऱ्यातील बदल हा अचानकपणे करू नये .
2. नवीन चारा चालू करताना 20 ते 25 टक्के नवीन व तड टक्के जूना चारा या प्रमाणे चाऱ्याचे प्रमाण हळू हळू वाढवत जावे .

• शेळ्याना द्यावयाचे आहाराचे हिरवा चारा व सुका चारा आणि खुराक असे तीन मुख्य प्रकारात वर्गीकरण केले जाते .एकूण आहारात ड्रास म्याटर हा खूप महत्वाचा असतो .

प्रात्यक्षिक : 4 . पानाची रचना

प्रात्यक्षिक : किड आणि रोग असलेले पानाचे नमुने गोळा करणे .

साहित्य : कटर , पिशवी , वही , पेन , झाडाची पान

निरीक्षण : 1. पेरू – हॉल पडले आहेत . म्हणजे ते किडीने खाल्ल असेल लोकरी मावा आलेला आहे . बुरशी सारखा दिसतो .

2. भेंडी – देड तसेच आहेत पण पान खलेली आहेत . पूर्ण जाळी सारखी झाली आहे .

3. टोमेटों – किडीने आतून खालेल आहे . पान पिवळ झालेल आहे . कडा जळलेल्या आहेत .

4. गवार – हॉल पडलेले आहेत पानाच्या कडा जळलेल्या आहेत रस शोषणाऱ्या किडिमूळे

5. मिरची – पान काळ पडलेल दिसत लीफ कन्ट व्हायरस झालेला आहे .

6. वांग – वांग्याच्या पानाला खूप बुरसी लागली आहे . पिवळ झालेल आहे .

7. चिंच – चिंचच्या पानाला बुरसी आली आहे पानाला डाग पडलेले आहेत .

8. काकडी – काकडीच पान कडेला जळलेल सारख आहे . पानाला जाळी तयार झाली आहे . पिवळ पडलेल आहे .

प्रात्यक्षिक : 5. बिजप्रक्रिया करणे .

उद्देश : बिजप्रक्रिया करणे (जैविक )

साहित्य : पाणी , मग , मिरची रोपे ड्रायकोडरमा

कृती : एक लीटर पाणी घेतल त्यात ड्रायकोडरमा 4 ml टाकला व त्या पाण्यात मिरचीचे रोपे थोड्यावेळ ठेवली आणि मग 2-2 फुटावर लावली .

काळजी : 1. हँड ग्लवज

2. सेपटीबुट

3. रोप तुटली नाही पाहिजे यांची काळजी घेतली पाहिजे .

प्रात्यक्षिक : 6. पिकाला पाणी देण्याच्या पद्धती .

उद्देश : पिकाला पाणी देण्याच्या विविध पद्धतीबाबत माहिती करुन घेणे .

• पिकाला पाणी देण्याच्या विविध पद्धती .

1. प्रवाही जलसिंचन ( flow irrigation ) जेव्हा जास्तीत जास्त उंच भागावरून पाणी कमी उंचीच्या भागाकडे प्रवाह स्वरूपात वाहून आणले जाते . व शेतीला दिले जाते .

उदा . नाला कळवा चारी

2. उपस जलसिंचन ( lift irrigation ) हयात पाणी सखल खोल भागाकडून पंपाने उपसले जाते .

• शेतातील पिकापर्यंत पाणी वितरित करण्याच्या पद्धती –

a ) पारंपरिक / पृष्ठीय जलसिंचन पद्धत (tradional / surface gation )

b ) आधुनिक जलसिंचन पद्धत (modern irrgation )

a ) पारंपरिक जलसिंचन – जेव्हा पिकाना प्रवाहाच्या स्वरूपात पानी दिले जाते . त्यास पृष्ठीय जलसिंचन म्हणतात . या प्रकारात पाटाने मोकळे पानी वाफ्यात दिले जाते .

b ) आधुनिक जलसिंचन

a ) तुषार सिंचन

b ) ठिबक सिंचन

प्रात्यक्षिक : 7. वनस्पती प्रसाराच्या पद्धती .

• उद्देश : वनस्पती प्रसाराच्या विविध पद्धतीबाबत माहिती घेणे .

साहित्य : शी कटर biade कलम चिकट टेप / प्लॅस्टिकची पिशवी , सुतळ

• रोपे तयार करण्याच्या विविध पद्धती .

1. बी – सिडलिंक ट्रे .

उदा . काकडी , मिरची

2. खिड – खोड कट करून लावल्यावर उगवणारी झाडे .

उदा . तुती , जास्वंद

3. पान लावल्यावर त्यातून फुटणारी झाडे .

उदा . ब्रम्हकमळ , पानफूटी

4. मुळ गवत

5. झाडाणा कलम करणे – झाडाणा कलम करून त्यातून नवीन झाडांची निर्मिती करणे .

प्रात्यक्षिक क्र . 8. तणनियंत्रण व तणनियंत्रणाच्या विविध पद्धती .

• उद्देश : आपल्या पिकातील तणनियंत्रण पद्धतीविषयी माहिती करून घेणे .

• तणामुळे होणारे नुकसान – 1) पिकाची वाढ कमी होते

2) पिकासोबत स्पर्धा करते . (अण्ण , सूर्यप्रकाश , पाणी )

3) आपल्या पिकाची जागा व्यापते . त्यामुळे पिकाला सूर्यप्रकाशाची कमतरता जाणवते .

4) काही तण आपल्या शरीराला / प्राण्यांसाठी हानिकारक असतात .

5) आपण तननियंत्रासाठी केमिकल कंट्रोल केल्यामुळे पिकाला ताण येतो . maganese blockage होतो

• तननियंत्रणाचे प्रमुख तीन मार्ग आहेत . 1. यांत्रिक 2. जैविक 3. रासायनिक याचीच आणखी वेगल्याप्रकारे विभागणी केली जाते त्यात – 1. तणे उगवण्यापूर्वी 2. उगवल्यानंतर

• तणे उगवण्यापूर्वीची / वाढ रोखण्याचे उपाय –

1. जास्त वेगाने वाढणारे पिकाचे ताण निवडणे .
2. खते टाकताना ती जवळ पडतील . मधील रिकाम्या जागेत पडणार नाहीत , याची काळजी घेणे .
3. पाणी व्यवस्थापन पिकाची वाढ जोरदार होईल असे ठेवणे .
4. पिकाची योग्य फेरपालट करणे .
5. पिकाची योग्य संख्या ठेवणे .
6. प्रमाणित बियनांचा वापर करणे .

प्रात्यक्षिक क्र . 9. दुधातिल भेसळ ओळखणे .

उद्देश : आपल्या दुधात पाण्याची भेसळ आहे . की नाही हे ओळखणे भेसलयउक्त व शुद्द दुधाची ओळख करणे .

आवश्यक साहित्य- दूध 20 me, पाणी 10 me

कृती- आपल्याला ज्या दुधाची तपासणी करायची आहे त्या दोन्ही नमुन्यांचे थेंब आपल्या घट्ट मुठीवर किंवा काचेच्या पट्टीवर ठेवा आणि ओघळू द्या. भेसडीचे दूध ओघळल्यानंतर अर्धा पारदर्शक पायरी सोडते .

• उपयोग-१. विक्री त्याने दुधात पाणी वापरून भेसल केलेली आहे की नाही हे ओळखता येते

2. भेसळ युक्त दूध व शुद्ध दुधाची ओलख

आयोडीन टेस्ट

कृती-1.

तपासणी करायला दुधात आयोडीन टाकले असता ते जर निळ्या रंगाची झाले तर ते भेसळयुक्त आहे असे समजावे

2.दूध आपल्या दोन्ही हाताने चोळल्यानंतर जर तेलकट झाले तर ते भेसलयुक्त आहे असे समजावे

3.दूध उकडून आटल्यानंतर त्यात जर गाठी तयार झाल्या तर ते दूध भेसळयुक्त आहे असे समजावे

प्रात्यक्षित क्र. 10 प्राण्यांना ओळखण्याच्या पद्धती

उद्देश : आपल्या गटातील प्राण्यांना ओळखण्यासाठी त्यांचे रेकॉर्ड होण्यासाठी विविध पद्धतीचा अभ्यास करणे

प्राण्यांना ओळखण्याचे विविध पद्धती

1.गोंदणे

साहित् – गोंदण्याची साई

यामध्ये गाईंच्या असा भागावर बांधले जाते जो लवकर आपल्या डोळ्यांना दिसेल त्या भागावर गोंदवल्यावर स्पष्ट ओळखले जातील अशा भागावर गोंदली जातेजाते

प्याच मारणे

साहित्य- बिल्लाA, B, l गरम करण्यासाठी आग या पद्धतीमध्ये गाईंच्या मांडीवर पिल्ला गरम करून चिकटवला जातो व काढला जातो तो फिरला गाईच्या शरीरावर उमटतो त्यावरून आपण आपल्या गाईची ओळख करू शकतो

टॅग लावणे

साहित्य- टेम्स , टॅग मशीन

यामध्ये टॅग मशीनच्या आधारे गाईंच्या कानावर टॅग लावला जातो त्याग लावताना गाईंच्या शिरांच्या मधल्या जागेत तो मारावा जेणेकरून शिरा फोटो रक्तस्राव होणार नाही

प्रात्यक्षिक क्र. 11. पोल्ट्री मध्ये कोंबड्यांच्या F.C.R( feed conversion ratio).

poultry – F.C.R – Feed conversation ratio

खाद्याचे मासात होणारे रुपांतर

F.C.R मधून आपल्याला कळते की कोंबडीने किती खाद्य खाल्ल्यावर तिचे किती वजन वाढते हे कळते जसे वजन वाढत जाते तस F.C.R वाढत जातो जर आपले खाद्य व्यवस्थापन चांगले असेल तर आपल्या फॉर्मचा एफसीआर हे चांगला येतो F.C.R जेव्हा कमी येतो तेवढे आपले व्यवस्थापन योग्य आहे हे समजावे F.C.R हा फक्त व्यवस्थापनच नाही तर आपल्या खात्याची गुणवत्ता पक्षांची गुणवत्ता यावर देखील अवलंबून असते

F.C.R चे सूत्र

F.C.R= वाढलेले वजन मिलालेले उत्पन्न भागिले दिलेले खाद्य

प्रात्यक्षिक क्र .12 . पोल्टी व्यवस्थापन व कोबडयाचे खादय व्यवस्थापन.

उद्देश : पोल्ट्री व्यवसायाबाबत माहिती करून घेणे व पोल्ट्री मधील कोंबड्यांचे खाद्य व्यवस्थापन व F.C.R चा अभ्यास करणे.

अंडी उत्पादनाच्या विविध जाती

a) वाईट लिंग हॉर्स -300 ते 325 अंडीउत्पादनक्षमता

80% उत्पादनक्षमता

b) BV 300(व्यंकी) – 35% पेक्षा जास्त अंडी

95% उत्पादनक्षमता

अतिशय काटक जास्त रोग प्रतिकारकशक्ति

C) फोन्स ( Bevnce) – वजनदान

350 पेक्षा जास्त अंडी वर्षाला

अंडे 65 ग्रॅम वजनाचे

85% उत्पादन क्षमता

C) हाय लाईन

मास उत्पादनाच्या जाती

a) बॉयलर 45 दिवसात दोन ग्रॅम वजन

F.C.R=1.6

b)venkob – 42 दिवसात 2kg

मास जास्त किस कमी

f.c.r=1-1.5

c) sun grow – fcr =1-1.6

d) कोक्रेल्-800ते 900 kg वजन मी असताना विक्री

चिकन तंदुरी साठी विक्री

इतर नवीन जाती

1. स्वर्ण धरणा कर्नाटक पशुवैद्यकीय महाविद्यालय शोध

180 ते 190 अंडी वर्ष

2.वनराज -हैदराबाद

160 ते 180 अंडी

3. कडकनाथ- मध्यप्रदेशातील जाबुआ

90

ते 100ं अंडी काल मास

जास्त प्रथिने

ग्रामप्रिया 2003 ते 240 आणि वर्षाला

5. कावेरी – वर्षाला 180ते 200 अंडी

खाद्य व्यवस्थापन

बॉयलर पक्षाचे खाद्य

पक्षाचे वय खाद्य प्रकार

O -7 दिवस प्री -स्टाटर

7-21दिवस। स्टाटर

21-42 दिवस फिनीशर

ब्रुडर – उपविण्याच्या यंत्रातून पिल्ले काळजीपूर्वक बाहेर काढून ज्या ठिकाणी उभे ची व्यवस्था केलेली आहे असा पेटीवचा घरामध्ये नेतात जोपयत पिल्ले ठेवली जातात त्या ठिकानाला ब्रूडर असे म्हणतात यामध्ये विजेचे दिवे कंदिल यांचा वापर केला जातो पिल्ले आपल्या गरजेनुसार दिव्यांच्या जवल व लांब जावून उबेची गरज पूर्ण करतात

प्रात्याशिक क्र. 13. पिकाला लागणारी.

उद्देश:-आपल्या पिकाला लागणाच्या विविध अन्नद्रव्याच्या अभ्यास करणे व त्याचे प्रमाण ठरवणे

. पिकाच्या वाढीसाठी आवश्यक अन्नद्रव्य जाणून घेऊन त्याचा संतुलन पुरवठा केलेला पिकाचे उत्पादनामध्ये चांगली वाढ मिळू शकते त्यासाठी त्याच्या कमतरतेची लक्षणे जाणून नेमकी उपाय योजना करावी पिकाचे रसायन रासायनिक विशेष केले असतात त्यात समोर दहा मूलद्रव्य आढळतात मात्र तरी सर्वच पिकांना वाढीसाठ आवश्यक असतात असेल नाही ज्या अन्यद्रव्याचची कमतरता असल्यास पिकाची वाडीवर परिणाम होतो अशी सतरा मूलद्रव्य महत्त्वाची मानली जातात त्यातील मोठ्या प्रमाणात लागणारी कार्बन हायड्रोजन आणि ऑक्सीजन ही अन्नद्रव्य पिकांना हवा व पाण्यातून मिळतात पर्वती 14 अन्यद्रव्य जमिनीतून मिळत असतात

.) पिक वाढीसाठी आवश्यक का मूलद्रव्य ठरवण्याकरिता महत्त्वाचे तीन बाबी

1) मूलद्रव्याच्या कमतर मुळे पिकाची साईट वाढ आणि उत्पादन वाढ पूर्ण पणे होत नाही.

2) प्रत्येक मूलद्रव्याची कमतरतेची लक्षणे ही विशिष्ट प्रकारची असतात.

3) मूलद्रव्यांच्या पिकाच्या वाढी मध्ये घटक अन्नद्रव्य म्हणून प्रत्यक्षपणे सहभाग असला पाहिजे.

पिकाच्या वाढिसाठी लागणारी अन्नद्रव्य आणि त्यांचे स्रोत

1. हवा आणि पाणी यातून पुरवठा होणाऱ्या अन्नद्रव्य : कार्बन , हायड्रोजन, ऑक्सिजन

2. खतामधून पुरवठा होणाऱी अन्नद्रव्य-

a) मुख्य अन्नद्रव्य – नत्र ,स्फुरद ,पालाश ,

,b)दुय्यम अन्नद्रव्य -कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, आणि गंधक

C) सूक्ष्म अन्नद्रव्य- लोह, जस्त, तांबे ,बोरॉन ,क्लोरीन, निकेल इत्यादी.

प्रात्यक्षिक क्रमांक .14 .शेवगा पिकाची शेती.

उद्देश : शेवगा पिकाची लागवडी पासून ते विक्री पर्यंतची सर्व टप्प्यांचा अभ्यास करणे व पिकाविषयी माहिती घेणे.

शेवगा: शेवगा हे अतिशय उपयुक्त झाड आहे शेवगाचे शास्त्रीय नाव मोरिंगा ओली फेरा आहे . या झाडाचे सर्व भाग फळे ,फळे ,पाने ,बिया ,यामध्ये अनेक पोषक घटक असतात शेवग्यामध्ये अनेक प्रकारचे पोस्टर घटक आढळतात .यामध्ये प्रामुख्याने कार्बोदके, चरबी, प्रथिने ,पाणी ,जीवनसत्वे ,कॅल्शियम ,लोह ,मॅग्नेशियम ,मॅगनीज ,फॉस्फरस, पोटॅशियम ,सोडियम इत्यादी घटक असतात .या 90 प्रकारचे मल्टी विटामिन 45 प्रकारचे एटीऑक्साइट गुणधर्म 35 प्रकारचे वेतन कमी करणारे गुणधर्म आणि 17 प्रकारचे अमिनो ऍसिड असतात.

• शेवग्याच्या विविध जाती..- km1,pkm1, pkm2,कोकण, रुचिरा, वसंत,उडिसी,,रुहि , कोईमतूर1, कोईम्बतुर2 इ.
• जमीन व हवामान शेवगाशेवगा कोणत्याही हवामानात वाढू शकतो * शेवग्याची लागवड अत्यंत कायहलक्या ते भारी जमिनीतहलक्या ते भारी जमिनीत करता येते जेथे पावसाचे प्रमाण चांगले आहे असा ठिकाणी डोंगर उतारावरील हलक्या जमिनीमध्ये सुद्धा चांगला येतो
• लागवड पावसाळ्यापूर्वी 60 सेमी लांब रुंद आणि खोल खोदलेल्या खड्ड्यात चांगली माती शेणखत थोडे रासायनिक खत टाकून खड्डा भरून घ्यावा लागवड करताना दोन झाडातील अंतर व ओळीतील अंतर तीन मीटर ठेवावे.

प्रात्यक्षिक क्रमांक 15 रोपे लागवडीची संख्या ठरवणे

• उद्देश :आपल्या प्लॉटवरील मोजमापन चा वापर करून ,त्या प्लॉटवर किती रोपे बसतील यांची संख्या ठरवणे
• साहित्य- मीटर टेप, नायलॉन दोरी ,पक्की टिकाऊ, फावडे इत्यादी * रोपे लागवडीचे संख्या सूत्र

सूत्र = क्षेत्रफल भागिले झाडातील अंतर

तुती रोपांची लागवड करण्यासाठी प्लॉट तयार करणे

किचन मागील प्लॉटची लांबी 56 फूट ,रुंदी 18 फूट,

प्लॉटचे क्षेत्रफळ = लांबी × रुंदी

=56ft×18ft

=1008 59.ft

झाडातील अंतर=2ft×1.ft

तुती रोपांची संख्या= 1008। = 1008= 336

2×1.5। 3

त्या प्लॉटवर एकूण 336 तुतीची रोपे लागतील

प्रात्यक्षिक क्रमांक. 16. शेती विभागातील परिमापकांचा अभ्यास करणे .

उद्देश – शेत जमिनीच्या मदतीचे विविध एकके समजून घेणे व त्यांचा वापर करणे.

1गुंठा =33×33 फुट

1गुठा =1089 चौ . फुट (३३×३३)

1एकर = 40 गुंठे

1एकर =(1089× 40) 43560 59.ft

1हेक्टर =100 गुंठे

1हेक्टर= (1089×100) 108900 59.ft

1गुंठा= 10मी × 10मी

1गुंठा= 100 59.m

1एकर= 4000 59.m (100×40)

1हेक्टर= 100गुंठे

1हेक्टर=(100×100) 10000 59.m

प्रात्यक्षिक क्रमांक 17 .पॉलिहाऊस ची रचना व पॉलिहाऊस मधील शेतीचा अभ्यास करणे.

उद्देश : पॉलिहाऊस ची रचना पॉलिहाऊस मध्ये केली जाणारी शेती त्याचे फायदे व तोटे समजून घेणे.

* पॉलिहाऊस: पॉलिहाऊस हे पॉलिथिन पासून बनवले संरक्षणात्मक छाया घर आहे ज्याचा उपयोग उच्च किमतीच्या कृषी उत्पादनासाठी घेतला जातो हे अर्धवर्तुळाकार चौरस किंवा आकारात वाढवलेले जाऊ शकते त्यामध्ये बसवलेल्या उपकरणांच्या मदतीने त्यातील तापमान आद्रता प्रकाश इत्यादी नियंत्रित केले जातात संरक्षित लागवडीखाली पॉलिहाऊस तंत्रज्ञानाच्या वापर केला जात आहे हवामान नियंत्रण केल्यामुळे वर्षभर आपल्याला उत्पादन घेता येते

रचना -पॉलिहाऊस ची रचना जी एस पाईपापासून बनवलेली असते वरचा भाग प्लास्टिकच्या आसनाने झाकलेला असतो हे पत्रक 200 मायक्रोन जाडी पारदर्शक आणि अल्ट्राव्हायोलेट किरणांच्या पॉलिथिन सीटला प्रतिरोधक आहे एकदा पॉलिहाऊसची रचना झाली की ती 100 वर्ष काम करते.

फुलझाडे आणि भाजीपाला रोपे पॉलिहाऊस पासून जोरदार सूर्यप्रकाशापासून आणि जोरदार पावसापासून संरक्षित करते पॉलिहाऊस मध्ये शेतकरी हंगामातील भाज्या सह झेंडू ,जरबर ,क्राईसेन्स ,कंद इत्यादी फुले पिकवत आहे.

पॉलिहाऊस उभारताना घ्यावयाची काळजी पॉलिहाऊस मधील जमीन पाण्याचा निचरा होणारी असावी पॉलिहाऊस मध्ये पाणी साठवणार नाही याची काळजी घ्यावी पॉलिहाऊस पर्यंत मोठी वाहने जातील असा रस्ता असावा पॉलिहाऊसवर विजेच्या तारा मोठी झाडे नसावी बाजाराच्या मागणीनुसार पिकाची लागवड करावी.

पॉलिहाऊस चे फायदे : 1. पॉलिहाऊस मधील पिकाला नैसर्गिक वादळांमुळे होणारे नुकसानाचा धोका कमी असतो

2. पॉलिहाऊसमुळे पिकांची गुणवत्ता व उत्पादन समता वाढते.

पॉली हाऊस मध्ये वर्षभर उत्पादन घेतले जाऊ शकते .

पॉलिहाऊस मध्ये भाज्यांचे उत्पादन सामान्य शेतीच्या तुलनेत तीन ते चार पट जास्त असते .

पॉलिहाऊस प्रकार – 1.open ventilation

2. manually ventilated

पॉलिहाऊस मध्ये self pollinated crops ची लागवड केली जाते।

प्रात्याशिक क्र 18 पिशव्या तयार करून रोपे लावणे .

साहित्य :-पिशव्या ,माती ,compost खत ,कडुलीमबाचा पाला ,खडी इ .

माती +खत यांचे मिश्रण .

कृती :-

1)सुरुवातीला पिशवीत विटांचे तुकडे टाकले .

2)त्यानंतर माती +खताचे मिश्रण टाकले . व निर्गुडीचा पाला टाकला .

3)तसेच पुन्हा माती +खताचे मिश्रण टाकले . आणी मध्ये खडी टाकली .

4)मग पिशवीत रोपे लाऊन त्यांना पाणी दिले .फवारणीचे द्रावण तयार करून फवारणी करणे .

प्रात्यक्षिक क्र . 19. फवारणी करणे .

साहित्य :-पंप ,मास्क ,हातमोजे ,dragen super ,geibrelic acid ,imichloride etc .

कृती :-

1)सुरुवातीला पंप धुवून घेतले .

2)10 लिटर पाण्यात –

1)dragen super 1 ली -1.5 ml

2)geibrelic acid 1 ली -2 ml

3)imichloride 1 ली -1 ml

3)हे द्रावण पंपाच्या साहाय्याने काकडी व गवार पिकावर फवारले .

काळजी :-

1)फवारणी करताना हवा नसली पाहिजे.

2)मास्क व हातमोजे घालणे बंदणकारक .

3)पाऊस असताना फवारणी करू नये .