ठिबक सिंचन
प्रस्तावना
ठिबक (Drip) सिंचन ही पाणी देण्याची अत्याधुनिक आणि कार्यक्षम पद्धत आहे. या पद्धतीत पाणी थेंब-थेंब स्वरूपात थेट वनस्पतींच्या मुळांजवळ पोहोचवले जाते. हवामानातील बदल, पाण्याची कमतरता आणि शेतीतील वाढता खर्च पाहता ठिबक सिंचन आधुनिक शेतीतील एक महत्त्वपूर्ण उपाय ठरतो. या पद्धतीमुळे पाण्याचा अपव्यय कमी होतो, उत्पादनात वाढ होते आणि शेती अधिक टिकाऊ बनते.
उद्देश
- पाण्याची मोठ्या प्रमाणात बचत करणे.
- पिकांना आवश्यक तेवढेच आणि नियमित पाणी पुरवणे.
- खत पाण्यासोबत थेट मुळांपर्यंत पोहोचवणे.
- तणांची वाढ कमी करणे.
- सिंचनाचा खर्च व मजुरी कमी करणे.
- उत्पादनाचा दर्जा आणि परिमाण वाढवणे.
- उपलब्ध पाण्याचा जास्तीत जास्त कार्यक्षम उपयोग करणे.
साहित्य
- मुख्य पाईप (Main Line Pipe)
- उपनळी / लेटरल पाईप्स
- ठिबक नोजल (Drippers / Emitters)
- फिल्टर (Screen / Sand Filter)
- व्हॉल्व्ह
- फर्टिगेशन टँक / व्हेंचुरी
- पाईप कनेक्टर्स आणि एंड-कॅप्स
- पाण्याचा स्त्रोत (टाकी / विहीर / बोअरवेल)
- प्रेशर गेज आणि रेग्युलेटर
कृती
- सर्वप्रथम शेतातील पिकांच्या रांगांनुसार ठिबक प्रणालीची रचना तयार करावी.
- पाण्याच्या स्त्रोतापासून मुख्य पाईप टाकावा.
- मुख्य पाईपला उपनळ्या जोडाव्यात.
- ठिबक नोजल ठराविक अंतरावर बसवावेत.
- फिल्टर बसवून शेतात स्वच्छ पाणी जाण्याची व्यवस्था करावी.
- संपूर्ण प्रणाली जोडून व्हॉल्व्हद्वारे पाण्याचा दाब तपासावा.
- नोजलमधून पाणी थेंब-थेंब पडत आहे का ते तपासावे.
- फर्टिगेशनसाठी खत टाकी जोडून आवश्यकता असल्यास पाण्यासोबत खत पुरवावे
निरीक्षण
- ठिबक नोजलमधून पाणी समान प्रमाणात पडत आहे.
- पाण्याचा अपव्यय होत नाही आणि माती ओलसर राहते.
- पिकांची वाढ सुसंगत व निरोगी होते.
- तणांची वाढ खूपच कमी आढळते.
- खतांचा परिणाम अधिक चांगला दिसून येतो.
- पाण्याचा दाब संतुलित ठेवला तर संपूर्ण शेतात एकसमान सिंचन होते.
निष्कर्ष
ठिबक सिंचन ही पाण्याची बचत करणारी, उत्पादन वाढवणारी आणि खर्च कमी करणारी अत्यंत उपयुक्त पद्धत आहे. यात पाणी थेट मुळांपर्यंत देण्यात येते म्हणून पिकांना आवश्यक तेवढीच आर्द्रता मिळते. आधुनिक शेतीमध्ये ठिबक सिंचनाचा अवलंब केल्यास कमी पाण्यात जास्त उत्पादन घेणे शक्य होते. त्यामुळे ही पद्धत शेतकऱ्यांसाठी आर्थिकदृष्ट्या आणि पर्यावरणदृष्ट्या फायदेशीर ठरते.
