ठीबाक सिंचन
मी विज्ञान आश्रम मधली विदहयार्थी आहे आम्ही ठीबाक सिंचन प्रकल्प तयार केला आहे
उद्देश ; ठीबाक सिंचनाचे मुख्य उदेश पानी आणि खताचा पिकांची भविपणे वापर करणे आणि पाण्याची बचत करणे पिकांची लवकर वाढ होणे आणि उत्पादन वाढण्या साथी आणि पानी देम देम मुडच्या भगत पोहचून नसह्पोंभावं कमी करणे आणि पिकणा गर्जे नुसार पानी देणे हा त्याचा उद्देश आहे .
सर्वे ; ठीबाक सिंचन ह्या प्रकल्प साथी आम्ही पहिले जागा बघितली व त्या नंतर ते जागा मोजून घेतली मग लागणारे साहित्य आणले मग त्या नंतर पाइप मोजून घेतला मग ज्या पाण्याचा थेंब पिकाच्या मूड पर्यंत थेंब थेंबाने पुरावा करते ज्या ज्या मुदे पाण्याची बचत होते
साहित्य ; पाइप , drippers , filters , valves , fertilizer , tanks, याचा संवेश असतो ही साहित्य पानी आणि पोशाक तत्वाची बचत करण्यासाठी वापरले जाते .
ठिबक सिंचनाची कृती (पद्धत) सोप्या आणि स्पष्ट भाषेत खाली दिली आहे.
ही पद्धत कोणत्याही पिकासाठी वापरता येते – जसे की डाळी, भाजीपाला, फळबाग, ऊस, डाळिंब, द्राक्षे इ.
ठिबक सिंचनाची कृती (स्टेप–बाय–स्टेप)
१) जमीन आणि पाणी स्त्रोत पाहणी
सिंचनासाठी उपलब्ध पाण्याचा स्त्रोत ठरवा (कूपनलिका/विहीर/तलाव).
जमिनीचा उतार, मृद्गुणधर्म (काळी, हलकी माती) यानुसार लाईनचे नियोजन करा.
२) मुख्य लाईन (Main Line) बसवणे
पाण्याच्या स्त्रोतापासून मुख्य पाइप (63mm/75mm/90mm इ.) जमिनीवर किंवा थोडा खोदून बसवतात.
मुख्य लाईनवर फिल्टर युनिट (सँड फिल्टर + स्क्रीन/डिस्क फिल्टर) लावतात.
फिल्टरमुळे ठिबक लाईन चोक होणे कमी होते.
३) सब-मेन आणि लेटरल लाईन बसवणे
मुख्य लाईनपासून सब-मेन (32mm/40mm) पाइप धाववतात.
सब-मेन पासून दोन्ही बाजूला पिकांच्या रांगांप्रमाणे लेटरल पाइप (16mm) टाकतात.
लेटरलवर 30 cm / 40 cm / 60 cm अंतरावर ठिबक (ड्रिप) एमिटर / ड्रिप हेड असतात.
४) दाब नियंत्रण (Pressure Regulation)
पाण्याचा दाब योग्य 1–1.5 kg/cm² रहावा यासाठी
प्रेशर गेज
प्रेशर रेग्युलेटर
व्हॉल्व्ह बसवतात.
जास्त दाब असेल तर ठिबक फवारेल आणि सिंचन समसमान होणार नाही.
५) ठिबक प्रणाली तपासणी
पाणी सोडण्यापूर्वी सर्व लाईन जोडणी घट्ट आहेत का ते पाहा.
प्रथम 5 मिनिटे पाणी “फ्लश” करा — म्हणजे लाईनमधील धूळ, गाळ बाहेर निघतो.
नंतर प्रत्येक लेटरलच्या शेवटीचा एंड-कॅप बंद करा.
६) प्रत्यक्ष सिंचन सुरू करणे
पिकाच्या पाण्याच्या गरजेनुसार ठिबक वेळ ठरवा.
भाजीपाला: दररोज 30–60 मिनिटे
फळबाग (झाडांची मोठी वान): 2–3 तास
ऊस / केळी: 1–2 तास
पिकाच्या वाढीप्रमाणे वेळ व डोस बदलतो.
७) खत व्यवस्थापन (फर्टिगेशन)
ठिबक प्रणालीतून द्रवरूप किंवा पाण्यात विरघळणारी खते देण्यासाठी व्हेंच्युरी / फर्टिगेशन युनिट बसवतात.
यामुळे खतांचा अपव्यय कमी होतो आणि पिकांना तत्काळ पोषण मिळते.
८) देखभाल (Maintenance)
आठवड्यातून एकदा फिल्टर स्वच्छ धुवा.
महिन्यातून एकदा लेटरल पाइप फ्लश करा.
जर पाणी खारट / गढूळ असेल तर अॅसिड फ्लशिंग (तज्ञांच्या मार्गदर्शनानुसार) करा.
तुटलेली लेटरल किंवा ड्रिप हेड लगेच बदलून घ्या.
ठिबक सिंचनाचे फायदे
पाण्याची 40–60% बचत
पिकांमध्ये रोग कमी
खतांची 30–40% बचत
उत्पादनात वाढ
तणांचे प्रमाण कमी
हवं असेल तर मी तुला ठिबक सिंचनाचा आकृतीसह प्लॅन, खर्च अंदाज, किंवा विशिष्ट पिकासाठी (उदा. डाळिंब, द्राक्ष, ऊस, भाजीपाला) ठिबक वेळापत्रकही देऊ शकते.
ठिबक सिंचन निरिक्षण
. मुख्य लाईन आणि सब-मेनचे निरीक्षण
पाइपमध्ये गळती, क्रॅक, किंवा ब्लॉकज आहे का हे तपासा.
प्रेशर गेज योग्य दाब दर्शवत आहे का हे पाहा.
मुख्य वाल्व नीट काम करतात का हे तपासा.
३. लॅटरल (बारीक पाइप) चे निरीक्षण
वाकणे, वळणे, चिरा, उंदीरामुळे झालेली हानी तपासा.
जमिनीखालील किंवा जमिनीवरच्या भागात गळती आढळली का हे पाहा.
प्रत्येक नोजलमधून पाणी समान प्रमाणात येते का?
काही नोजल बंद आहेत का? – सुया किंवा पाण्याने स्वच्छ करा.
जास्त किंवा कमी प्रवाह असलेले नोजल बदलून टाका.
५. पाण्याची गुणवत्ता तपासणे
पाण्यात गाळ, लोखंड, मीठ किंवा शेवाळ आहे का?
TDS जास्त असल्यास नोजल बंद होण्याची शक्यता वाढते.
आवश्यक असल्यास ऍसिड ट्रिटमेंट करा (तज्ञांच्या मार्गदर्शनाखाली).
घटक तपासायचे काय
मुख्य पाइप गळती, दाब, क्रॅक
फिल्टर स्वच्छता, DP
लॅटरल गळती, नुकसान
नोजल ब्लॉकेज, प्रवाह
पाणी स्वच्छता, गाळ
टाइमर ऑटोमेशन कार्यरत आहे का
ठिबक (ड्रिप) सिंचन – निष्कर्ष
ठिबक सिंचन आधुनिक कृषि की एक अत्यंत प्रभावी और जल-संचयी तकनीक है, जो पौधों की जड़ों तक नियंत्रित मात्रा में पानी पहुँचाती है। इससे जल की 40–70% तक बचत होती है, पौधों की वृद्धि बेहतर होती है, उत्पादन बढ़ता है तथा खरपतवार और रोगों का फैलाव कम होता है। यह विशेष रूप से उन क्षेत्रों के लिए लाभकारी है जहाँ पानी की उपलब्धता सीमित है। समग्र रूप से, ठिबक सिंचन टिकाऊ, किफायती और वैज्ञानिक खेती की दिशा में एक महत्वपूर्ण कदम है, जो अधिक उपज और संसाधनों के संरक्षण दोनों में सहायक है।
