21.भाजीपाला लावणी
उद्देश:
ताज्या आणि उत्तम गुणवत्ता असलेल्या भाज्यांची लागवड करणे आहे. यामुळे घरगुती वापरासाठी ताज्या भाज्या मिळवणे आणि शेतकऱ्यांना उत्पादनाची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी मार्गदर्शन मिळवणे . यामध्ये पपई, कोबी, टमाटर, मिरची, झेंडू इत्यादी भाज्या आणि फुलांची लागवड करणे.
साहित्य:
1. नर्सरी रोपे (कोबी, टमाटर, मिरची, झेंडू, पपई)
2. बुरशीनाशक (रोपांची रोगप्रतिकारक क्षमता वाढवण्यासाठी)
3. वाफेतील पाणी (वाफेद्वारे मातीला योग्य ओलावा मिळवणे)
4. खत (उत्कृष्ट वाढीसाठी आवश्यक पोषण)
5. सुरक्षात्मक साधने (तणनाशक, किटकनाशक)
कृती:
1. रोपांची निवड: नर्सरीमधून सर्वोत्तम गुणवत्तेची रोपे (कोबी, टमाटर, मिरची, झेंडू, पपई) घेऊन आणली.
2. बुरशीनाशकात बुडवणे: रोपांचे निरोगी वाढीसाठी बुरशीनाशक मध्ये बुडवले, जेणेकरून त्यांना रोगांचा सामना करता येईल आणि त्यांची रोग प्रतिकारशक्ती वाढेल.
3. वाफेतील पाणी भरणे: वाफेमध्ये पाणी भरून मातीला आणि रोपांना आवश्यक ओलावा दिला. यामुळे रोपांना वाढीसाठी चांगला आधार मिळतो.
4. लागवड: नंतर, तुम्ही योग्य अंतरावर आणि योग्य प्रकारे रोपे लावली, जेणेकरून त्या चांगल्या प्रकारे वाढू शकतील.
5. पाणी आणि खत: रोपांच्या योग्य वाढीसाठी नियमितपणे पाणी देणे आणि आवश्यक खते वापरणे.
निष्कर्ष:
नर्सरी मधील रोपे आणून योग्य प्रक्रिया केली आहे. बुरशीनाशकात बुडवणे आणि वाफेतील पाणी देणे हे योग्य पद्धती आहेत ज्यामुळे रोपांची निरोगी वाढ होईल. झाडांची लागवड शेतकऱ्यांसाठी एक उत्तम उदाहरण ठरू शकते. भाज्यांच्या आणि फुलांच्या योग्य देखभालीमुळे ताज्या आणि उत्तम उत्पादनांची उपलब्धता होईल. यामुळे घरगुती वापरासाठी पोषणतत्त्वयुक्त भाज्यांचा पुरवठा होईल, तसेच इतर शेतकऱ्यांना देखील यावर आधारित अधिक माहिती मिळेल.
20. किड नियंत्रण
उद्देश:
किड नियंत्रण म्हणजे पिकांवरील किडींच्या प्रभावी व्यवस्थापनासाठी घेतलेली विविध उपाययोजना. किडींचा पिकांवर असलेला प्रभाव मोठा असू शकतो, ज्यामुळे उत्पादन कमी होऊ शकते. त्यामुळे किड नियंत्रणाची महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे. किड नियंत्रणासाठी विविध पद्धती वापरल्या जातात.
किड नियंत्रणाचे मुख्य प्रकार:
1. जैविक नियंत्रण (Biological Control):या पद्धतीत नैतिक शत्रूंना (Natural Enemies) वापरले जाते. उदाहरणार्थ, पिकांवरील कीटकांचे शिकार करणारे कीटक, पक्षी, किंवा बॅक्टेरिया यांचा वापर केला जातो.उदाहरण: लादीबग (Ladybug) हा कीटक माशीच्या अळीला खातो. याचा वापर केला जातो.
2. रासायनिक नियंत्रण (Chemical Control):रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर केला जातो. यामध्ये विविध कीटकनाशक (Insecticides) वापरून किडींचे नियंत्रण केले जाते.हे नियंत्रण जलद परिणाम देत असले तरी, ते पर्यावरणासाठी हानिकारक होऊ शकतात आणि कधी कधी पीकांना नुकसान होऊ शकते.
3. भौतिक आणि यांत्रिक नियंत्रण (Physical and Mechanical Control):यामध्ये भौतिक पद्धती वापरल्या जातात, जसे की किडींच्या तणावाचा सामना करणारे जाळे, कीटकद्वारांची अडथळा निर्माण करणारी संरचना, किंवा पिकांच्या भोवतालच्या जमिनीत विविध यांत्रिक उपाय लागू करणे.उदाहरणार्थ, जाळे किंवा कवचांचे संरक्षण.
4. संवेदनशीलता आधारित नियंत्रण (Cultural Control):या पद्धतीमध्ये पिकांच्या वळणांचे नियोजन, पिकांची निवड, वेलण व कुंडली पद्धती आणि ताण कमी करण्यासाठी विविध पद्धती वापरल्या जातात.उदाहरण: पिकांमध्ये विविधता राखणे किंवा पिकांच्या लागवडीचा वेळ बदलणे.
5. संवेदनशील कीटकांचे निरीक्षण (Monitoring):किडींच्या लोकसंख्येचे निरीक्षण केले जाते. यामुळे किडींचा प्रसार आणि त्यांच्या संख्येचा अंदाज घेतला जातो.यामुळे योग्य वेळी नियंत्रण काऱ्याची आवश्यकता ओळखली जाते.
6. प्राकृतिक कीटकनाशक (Natural Insecticides):जैविक कीटकनाशकांचा वापर केला जातो, जसे की निम्बोला तेल, टमाट्याच्या पानांचा अर्क, लसूण आणि मिरे यांचे मिश्रण. हे पर्यावरणासाठी सुरक्षित असतात आणि किडींच्या नियंत्रणासाठी प्रभावी ठरतात.
7. पेरिमिटर नियंत्रणे (Perimeter Control):पॉलिहाऊस किंवा ग्रीनहाऊससाठी, बाह्य किडींच्या प्रवेशासाठी जाळे आणि पॅडच्या वापराने नियंत्रण ठेवता येते.किडींच्या प्रभावामुळे होणारे नुकसान:किडी पिकांवर अंडी घालतात किंवा ते अळ्या किंवा लार्वा बनवतात, जे पिकांचे नुकसान करतात.काही किडी मुळांवर, कोंबांवर किंवा पानांवर आक्रमण करतात, ज्यामुळे पिकांचे पोषण कमी होऊ शकते.किडी संसर्ग पिकांमध्ये रोग प्रसार करतात, ज्यामुळे पिकांचे आरोग्य बिघडू शकते.
निष्कर्ष:
किड नियंत्रणाच्या विविध पद्धतींमध्ये सर्वसमावेशक आणि संतुलित दृष्टिकोन महत्त्वाचा आहे. जैविक आणि पर्यावरणीय सुरक्षित पद्धतींनी किडींचा नियंत्रण करणे ही सर्वोत्तम पद्धत मानली जाते. योग्य निरीक्षण, पद्धतींचा वापर आणि वेळेवर उपाययोजना यामुळे किडींचा प्रभाव कमी केला जाऊ शकतो आणि पीकांचे उत्पादन वाढवता येते.
19. अजोला सुकवणे
उद्देश:
अजोला सुकवणे एक प्रक्रिया आहे जी अजोला (Azolla) या जलजीवशास्त्रातील वनस्पतीला सुकवून त्याचा पोषणतत्त्वांचा उपयोग अधिक प्रभावीपणे करण्यासाठी केली जाते. अजोला एक जलचर वनस्पती आहे, जी जलाशयांमध्ये किंवा तलावांमध्ये पाण्याच्या पृष्ठभागावर उगवते आणि ती जैविक खत आणि पशुखाद्य म्हणून वापरली जाते.
अजोला सुकवण्याचे फायदे:
1. पोषणतत्त्वांचा संरक्षण: अजोला सुकवून त्यामध्ये असलेले पोषणतत्त्व जास्त काळासाठी टिकवता येतात. हे प्रक्रिया विशेषतः अजोला खत किंवा पशुखाद्य म्हणून वापरण्याचे कार्य अधिक प्रभावी करते.
2. संग्रहण सुलभता: ताज्या अजोला पाण्यात साठवले जाऊ शकत नाही, पण सुकवून ते लहान जागेत साठवता येते.
3. पोषक तत्त्वांचे उच्चतम केंद्र: अजोला सुकवल्यानंतर, त्यात असलेल्या प्रथिनां, जीवनसत्त्वां आणि खनिजांच्या घनतेत वाढ होते.
4. वापराचे क्षेत्र: सुकवलेली अजोला अनेक प्रकारे वापरली जाऊ शकते, जसे की पशुखाद्य, जैविक खत किंवा माती सुधारक म्हणून.
अजोला सुकवण्याची प्रक्रिया:
1. संपूर्ण अजोला गोळा करा: ताजे अजोला पाणी व गाळून गोळा करा. पाणी चांगले निचोडा.
2. स्वच्छता: अजोला चांगली स्वच्छ करा. त्यातल्या गाळ, कचरा किंवा इतर कोणत्याही प्रदूषक पदार्थांना काढून टाका.
3. सुकवण्याची पद्धत निवडा:सूर्यप्रकाशात सुकवणे: अजोला पाण्यातून काढून छायेत किंवा सूर्यप्रकाशात पसरवून सुकवता येते. साधारणपणे 2-4 दिवस लागतात.
वातावरणीय सुकवणारा यंत्र (Dehydrator) वापरणे:
एक इलेक्ट्रिक डिहायड्रेटर वापरून अजोला ५०-६० डिग्री सेल्सियस तापमानावर सुकवली जाऊ शकते.ओट्स किंवा भाज्या सुकवण्यासाठीसारखी यांत्रिक सुकवणे: यामध्ये एअर ड्रायर किंवा सुखाणाऱ्या यंत्रांचा वापर करणे.
4. सुकवून तयार झाल्यावर: अजोला पूर्णपणे कोरडी झाल्यावर, त्याला पॅक करून हवा बंद ठिकाणी ठेवून ठेवता येते. यामुळे त्याची पोषणतत्त्वे कायम राहतात आणि योग्य वेळेत वापरता येतात.
निष्कर्ष:
अजोला सुकवणे हे एक उपयुक्त उपाय आहे, विशेषतः अजोला केवळ फसल म्हणून नाही तर खत, पशुखाद्य आणि इतर जैविक उपयोगासाठी वापरण्याच्या उद्देशाने. सुकवलेल्या अजोला नेहमीच पोषणतत्त्वांनी परिपूर्ण आणि दीर्घकाळ टिकणारी असते, जी विशेषतः शेतीत उपयोगी पडते.
18. हायड्रोपोनिक शेती
1. NFT (न्यूट्रिएंट फिल्म टेक्निक)
उद्देश:
NFT पद्धतीचा वापर करून हायड्रोपोनिक शेतीमध्ये पिकांच्या वाढीला प्रोत्साहन देणे आणि त्या पद्धतीच्या कार्यक्षमतेचे मूल्यांकन करणे. यामध्ये पिकांना त्यांच्या आवश्यक पोषणतत्त्वांचा पुरवठा सतत कमी प्रमाणात चालणाऱ्या पाण्याच्या झऱ्यातून केला जातो.
साहित्य:
1. पाण्याचे टाकी आणि नळी: पाणी आणि पोषणतत्त्वांचे मिश्रण वाहून नेणारी प्रणाली.
2. पॉलीथिन किंवा प्लास्टिक नळी: ज्यात पिकांचे मुळ ठेवले जातात.
3. पोषणतत्त्वांचा मिश्रण: पिकांच्या वाढीसाठी आवश्यक खनिज आणि जीवनसत्त्वांचा मिक्स.
4. पंप आणि फिल्टर: पाणी रीसायकल करण्यासाठी आणि पोषणतत्त्वांचे मिश्रण चालवण्यासाठी.
5. पिकांची निवडकता: हायड्रोपोनिक पद्धतींसाठी योग्य असलेल्या पिकांचे प्रकार (जसे की बटाटा, टोमॅटो, भाजीपाला).
कृती:
1. सिस्टमची रचना: पाणी वाहण्यासाठी नळी किंवा पाईपलाइन तयार करा, ज्यामध्ये पिकांचे मुळ ठेवले जातात.
2. पोषणतत्त्वांची तयारी: पाणी आणि आवश्यक खनिजांचा मिश्रण तयार करा. यातील नत्र, फास्फोरस, आणि पोटॅशियम यांचा योग्य प्रमाणात समावेश करा.
3. पंप प्रणाली स्थापित करा: पंपच्या मदतीने पाणी एक ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी पाठवले जाते, जिथे ते पिकांच्या मुळांपर्यंत पोहोचते.
4. पिकांची लागवड: योग्य पिकांची निवडकता करा आणि त्यांना हायड्रोपोनिक पद्धतीमध्ये ठेवा.
5. नियंत्रण: पाणी, पोषणतत्त्वांचे मिश्रण आणि वातावरणीय घटकांवर सतत लक्ष ठेवा.
निष्कर्ष:
NFT पद्धतीने हायड्रोपोनिक शेतीमध्ये जलवर्धन, पोषण आणि संसाधनांचा प्रभावी वापर दाखवला. या पद्धतीमध्ये पिकांना योग्य पोषण आणि आर्द्रता मिळवते, ज्यामुळे त्यांची गुणवत्ता आणि उत्पादन क्षमता सुधारते. जरी प्रारंभिक गुंतवणूक थोडी जास्त असली तरी, या पद्धतीने जल आणि पोषणतत्त्वांची कार्यक्षमता सुधारली, आणि पर्यावरणावर कमी दबाव आला.
2. वॉटर कल्चर (Water Culture)
उद्देश:
वॉटर कल्चर पद्धतीने पिकांचे मुळ पाण्यात ठेवून त्यांच्या वाढीला उत्तेजन देणे आणि हायड्रोपोनिक शेतीतील यशस्विता आणि कार्यक्षमता तपासणे.
साहित्य:
1. पाण्याचा टाकी: पिकांच्या मुळांसाठी पाण्याचे टाकी किंवा कंटेनर.
2. पोषणतत्त्वांचे मिश्रण: पिकांची योग्य वाढ सुनिश्चित करण्यासाठी पाणी आणि पोषणतत्त्वांचे मिश्रण.
3. सपोर्ट सिस्टम: पिकांना स्थिर ठेवण्यासाठी नेट किंवा वायर.
4. एअर पंप: पिकांच्या मुळांना आवश्यक ऑक्सिजन पुरवण्यासाठी एअर पंपचा वापर.
5. पिकांची निवडकता: योग्य पिकांचा वापर, जसे की लेट्यूस, भाजीपाला इत्यादी.
कृती:
1. पाणी आणि पोषणतत्त्वांची तयारी: पाणी आणि आवश्यक पोषणतत्त्वांचा मिश्रण तयार करा, ज्यात पिकांच्या वाढीला मदत करणारे खनिज आणि जीवनसत्त्वे असतात.
2. पिकांचे मुळ पाण्यात ठेवा: पिकांचे मुळ एका कंटेनरमध्ये पाण्यात डुबवा.
3. एअर पंपचा वापर करा: पिकांच्या मुळांमध्ये ऑक्सिजन पोचवण्यासाठी एअर पंप वापरा.
4. नियमित निरीक्षण: पाणी आणि पोषणतत्त्वांचे संतुलन तपासून आवश्यक ते बदल करा.
5. पिकांची निगराणी करा: पिकांच्या वाढीवर लक्ष ठेवा आणि त्यांना आवश्यक असलेली देखभाल प्रदान करा.
निष्कर्ष:
वॉटर कल्चर पद्धतीने हायड्रोपोनिक शेतीमध्ये जलवर्धन, पोषण आणि वाढीच्या कार्यक्षमतेमध्ये सुधारणा घडवली आहे. पिकांना ताजे पाणी आणि आवश्यक पोषण मिळवून त्यांची गुणवत्ताही वाढवते. या पद्धतीने मातीच्या कमी वापरामुळे पर्यावरणावर कमी दबाव पडतो, पण प्रारंभिक गुंतवणूक आवश्यक असते. तसेच, योग्य देखभाल आणि निरीक्षण आवश्यक आहे.
17. पॉलिहाऊस
उद्देश:–
पॅड-फॅन पॉलिहाऊस (Pad-Fan Polyhouse) एक अत्याधुनिक कूलिंग प्रणाली असलेली ग्रीनहाऊस आहे, जी विशेषतः पिकांच्या योग्य वाढीसाठी तापमान नियंत्रित करण्याच्या उद्देशाने तयार केली जाते.
1. पॅड (Pad):
पॅड एक प्रकारचा विशेष फिल्टर असतो, जो एक रचनात्मक पाण्याच्या झडेल्या फाइबर किंवा कॉर्नेर सामग्रीपासून बनवलेला असतो. या पॅडमध्ये पाणी ओतले जाते, आणि जेव्हा हवा या पॅडमधून गेला जातो, तेव्हा पाणी वाफ होऊन हवा थंड होते. या प्रक्रिया कारणे वातावरणाचे तापमान कमी होते.पॅड अनेकवेळा पॉलिहाऊसच्या दक्षिण किंवा पश्चिम भिंतींवर लावले जातात.
2. फॅन (Fan):
फॅन हवेचे सक्रीय शोषण करते आणि थंड हवा पॅडमधून आत पॉलिहाऊस मध्ये आणते. हे फॅन पॅडच्या विपरीत बाजूस असतात आणि उच्च गतीने हवा खेचण्याचे कार्य करतात.पॅडपासून हवेतील ओलावा आणि थंड हवा खेचली जाते, जे पॉलिहाऊसच्या तापमानात लक्षणीय घट करते.
कार्यप्रणाली:
1. बाहेरील हवा थंड असते, त्यामुळे पॅडमध्ये पाणी ओतले जाते.
2. फॅन हवेची पंपिंग सुरू करते आणि पॅडमध्ये ठेवलेल्या पाण्याच्या ओलाव्यातून हवा जात असते.
3. या प्रक्रिया दरम्यान, पाणी वाफ होऊन हवा थंड होते, आणि ती थंड हवा पॉलिहाऊसच्या आतल्या भागात सोडली जाते.
4. यामुळे पॉलिहाऊसच्या आत योग्य तापमान आणि आर्द्रता राखली जाते, ज्यामुळे पिकांची उत्तम वाढ होऊ शकते.
फायदे:
तापमान नियंत्रण: पॉलिहाऊसच्या आत तापमान नियंत्रित राहते, जे पिकांच्या वाढीला मदत करते.
ऊर्जा बचत: पारंपारिक कूलिंग सिस्टीम्सच्या तुलनेत यामध्ये ऊर्जा कमी वापरली जाते.
उत्पादन व गुणवत्ता सुधारणा: योग्य तापमान आणि आर्द्रता राखल्यामुळे पीकांची गुणवत्ता आणि उत्पादन क्षमता वाढते.
पाण्याचा प्रभावी वापर: पॅडमध्ये वापरण्याचे पाणी एका प्रकारे पुनर्चक्रित होऊ शकते.
निष्कर्ष:
पॅड-फॅन पॉलिहाऊस हा एक प्रभावी आणि ऊर्जा बचत करणारा उपाय आहे, ज्याद्वारे ग्रीनहाऊस वातावरणाच्या तापमानावर नियंत्रण ठेवता येते, आणि यामुळे पिकांना आवश्यक असलेले आदर्श पर्यावरण मिळते.
16. सेंद्रिय खत तयार करणे
कृती:
1. सुरुवातीला सात बाय तीन फूट उंचीचे एक पक्के भेट तयार करा भेटच्या तळाला कोबा करून घ्या तसेच ताला साठी एक इंचाचा पीव्हीसी पाईप झाला. यातून गांडूळ पाणी Ve rmiwash जमा करता येते किंवा प्लॅस्टिक कॅरेटचा बेड म्हणून वापर करा.
2. सुरुवातीला बेडच्या तळाला शेतातील भुसा नारळाच्या शेंड्या पांचट दसकटे Fodder इचा थर घ्या व त्यावर पुरेसे पाणी घाला
3. नंतर कुजलेल्या शेणाचा थर देऊन त्यावर तीन ते चार किलो गांडूळ सोडा व पुन्हा कुजलेल्या शेणाचा थर द्या व पाणी टाका प्लास्टिक कॅरेट साठी अडीचशे ग्रॅम गांडूळ वापरा
4. नंतर शेण व शेतातील पाला पाचवा भुसा, भाजीपाला यांचे विशेष याचा थर द्या व त्यावर पुरेशी पाणी टाका
5. बेडला दररोज महिनाभर पाणी द्या. बेडवर सावली करा किंवा झाडाच्या सावली खाली भेट असल तरी चालेल.
6. एक महिन्यामध्ये एका बेड मधून चार क्विंटल गांडूळ खत तयार होते या गांडूळ खताचा रंग कासट मातीसारखा असतो.
15.H2S कीट तयार करणे
उद्देश:–
पाण्यामधील जीव जंतू आहेत का नाही ते चेक करणे
साहित्य:–
H2 S किट,
कृती :–
1. किट बनवताना पहिल्यांदा सर्व यामधील साहित्य घालावे जसे की अप्रॉन मास्क
2 पहिल्यांदा H2S किट ला लागणारे सर्व कंपोनंट्स वजन करून घेतले .
3. वजन केलेले साहित्य एका बिकर मध्ये घेतले.
4. नंतर डिस्टिल वॉटर सर्व वजन केलेले साहित्य त्याच्यामध्ये टाकले.
5. मेडिया सॅनिटायझर साठी ओव्हन मध्ये ठेवून दिले त्याला 120 टेंपरेचर पर्यंत 1 day ओहन मध्ये ठेवले. जसे की ग्लास चिमटा
6. आपली मीडिया तयार झाल्यानंतर टेबल वरती घेतला व तो युरियाच्या संपर्कामध्ये दोन मिनिटे ठेवून दिला.
7. टिशू पेपर कट करून घेतले होते ते त्या लिक्विड मिश्रणामध्ये टाकले. व त्याचा रोल करून ठेवला.
8. सर्व रोल झाल्यानंतर ते ओव्हन मध्ये हीटिंग साठी ठेवून दिले. कोरडे झाल्यानंतर त्यांना बाहेर काढले
9. किट तयार झाल्यानंतर त्याची बॉटल घेतली व त्याच्यामध्ये एक एक टाकून दिला व झाकण लावून घेतले असे प्रकारे H2S कीट तयार झाले
निष्कर्ष:–
H2S किट तयार करताना त्याची कशी प्रोसेस आहे हे बघितली. व त्याच्यामध्ये काय काय वापरले जाते हे बघितले.
14. टिशू कल्चर लॅब
उद्देश:–
केळीच्या झाडाचे पाठीशी करून नवीन रोप तयार करणे लॅबमध्ये.
साहित्य :–
वजन काटा, organic concentration, inorganic salt, असे खालील तक्त्याप्रमाणे घेतले
१०X स्टॉक बनवण्यासाठी, १ लिटर बीकरमध्ये ५०० मिली डिस्टिल्ड वॉटर घ्या, प्रत्येक मीठाचे वजन करा, (एक एक करून) घाला आणि वर सूचीबद्ध केल्याप्रमाणे उतरत्या क्रमाने प्रत्येक मीठ विरघळत रहा (चुंबकीय स्टिरर किंवा मॅन्युअल स्वरलने विरघळवा), आणि शेवटी डिस्टिल्ड वॉटरने १००० मिली पर्यंत आकारमान तयार करा.
२०X स्टॉक बनवण्यासाठी, १ लिटर बीकरमध्ये २५० मिली डिस्टिल्ड वॉटर घ्या, प्रत्येक मीठाचे वजन करा, (एक एक करून) घाला आणि वर सूचीबद्ध केल्याप्रमाणे उतरत्या क्रमाने प्रत्येक मीठ विरघळत रहा (चुंबकीय स्टिरर किंवा मॅन्युअल स्वरलने विरघळवा), आणि शेवटी डिस्टिल्ड वॉटरने ५०० मिली पर्यंत आकारमान तयार करा.
| Macro elements | he | stock volume 500 ml |
| Inorganic salt | Organic concentration as per table | amount of salts after multiplying organic concentration by 10 time to 20 times |
| NH4NO3 | 1650 mg/l | 16.5 g |
| KNO3 | 1900 mg/l | 19.0 g |
| KH2PO4 | 170 mg/l | 1.7 g |
| MgSo4.7H2O | 370 mg/l | 3.7 g |
| CaCl2.2H2O (MW 147 g) | 440 mg/l | 4.4 g OR |
| CaCl2 (fused)(MW 110.98) | 440 mg/l | 3.3 g |
13. जमिनीच्या मोजमाप करणे
उद्देश:–
जमिनीचे मोजमाप केले तर आपल्याला कळते की आपल्याला किती झाडे लावता येतील . व आपल्याला जमीन पण करते किती आहेत
साहित्य:–
मीटर टेप, वही पेन, कॅलकुलेटर, मोबाईल (Gps ॲप वापरून पण आपण मोजू शकतो)
कृती:-
1. पहिल्यांदा मीटर टेपने जमीन मोजून घेतले. त्याच्यानंतर चारी बाजूंची आकृती काढून तिथे मापन लिहिले.
2. कॅल्क्युलेटर चा वापर करून जमिनीचा फुटाचे स्क्वेअर फुट मध्ये क्षेत्रफळ काढले व जमिनीचा गुंठा मोजायचा सूत्राने क्षेत्रफळ काढले
3. त्याच्या नुसार ती जमीन तीन गुंठे भरली.
निष्कर्ष:
जागेची मोजणी अचूकपणे करणे महत्त्वाचे आहे, कारण यामुळे स्थान, माप आणि क्षेत्रफळांची नेमकी माहिती मिळते. याचा उपयोग शेत लागवडीसाठी सोयीस्कर ठरते.
12. अंडे उबवणे
उद्देश:
अंड्यामधून पिल्ले बाहेर काढण्यासाठी त्यांना योग्य तापमान, आर्द्रता आणि वेळेवर उबवले जाते. हे प्रक्रिया इन्क्युबेटरच्या मदतीने केली जाते, ज्यामुळे अंड्यातून पिल्लांची सुरक्षित व वेळेवर पिल्ले तयार होतात
साहित्य:–
अंडे ,इन्क्युबेटर, मापण्यासाठी थर्मोमीटर ,आर्द्रता मापण्यासाठी Humidity मीटर , पाणी (आर्द्रता राखण्यासाठी), कुलर
कृती:–
1. पहिल्यांदा इन्क्युबेटर रूम साफ करून घेतले व डेटॉलने व्यवस्थित पुसून घेतले.
2. अंड्यांचे ट्रे हे धुवून घेतले व व्यवस्थित ठेवून दिले. सुकल्यानंतर त्याच्यामध्ये अंडे व्यवस्थित त्याच्या आकारानुसर नीट ठेवले.
3. इन्क्युबेटर मधील तापमान आणि आद्रता सेट करून घेतले व मशीन चालू केले. व ते ऑटोमॅटिक रोटेट होते का नाही ते बघितले.
4. मशीन 1तासाला रेकॉर्ड लिहून ठेवला . हे 21 दिवस सतत चालू ठेवले.18 दिवसानंतर त्यामध्ये पिल्ले तयार झाली आहेत का नाही ते टॉर्च च्या साह्याने बघितले व जे खराब अंडे आहेत त्यांना बाहेर काढून घेतले व पिल्लं ज्यामध्ये तयार झाले आहेत त्यांना ट्रेमध्ये खाली ठेवून दिले.
5.अंड्यातून बाहेर येणाऱ्या पिल्लांची थोड्या वेळासाठी उब व ताजेतवाने वातावरणात ठेवली. पिल्लांना जास्त तापमान किंवा थंड हवामानामुळे त्रास होऊ शकतो.
निष्कर्ष:इन्क्युबेटरमध्ये अंड्यांना योग्य तापमान, आर्द्रता आणि काळजी दिल्यास पिल्लांची सुरक्षित हॅचिंग प्रक्रिया होत असते. इन्क्युबेटर ही पद्धत अंड्यांपासून पिल्ले मिळवण्याची एक उत्तम व विश्वासार्ह प्रक्रिया आहे.
निष्कर्ष:
इन्क्युबेटरमध्ये अंड्यांना योग्य तापमान, आर्द्रता आणि काळजी दिल्यास पिल्लांची सुरक्षित हॅचिंग प्रक्रिया होत असते. इन्क्युबेटर ही पद्धत अंड्यांपासून पिल्ले मिळवण्याची एक उत्तम प्रक्रिया आहे.
11.सिंचनाचे प्रकार
उद्दिष्टे:-
पिकांना आवश्यक असलेली पाणी पुरवठा करणे, ज्यामुळे उत्पादनक्षमतेत वाढ आणि शेतकरीचा उत्पन्न वाढवणे.
साहित्य:
पंप (पाणी काढण्यासाठी),पाइपलाइन (पाणी पिकांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी),नळी, निसर्ग स्रोत (नदी, तलाव, धरणे)जल संचय प्रणाली (पाणी जमा करण्यासाठी)
सिंचनाचे प्रकार:
वृष्टी सिंचन (Rainfed Irrigation): पावसाच्या पाण्याचा उपयोग.
तुषार सिंचन (Sprinkler Irrigation): पाणी जास्त प्रमाणात फवारणीच्या स्वरूपात पिकांवर पसरवले जाते.
पद्धतशील सिंचन (Flood Irrigation): मातीतील खड्ड्यात पाणी सोडून शेताच्या पृष्ठभागावर पाणी पसरवणे.
ठिबक सिंचन (Drip Irrigation):
पिकांच्या मुळांपर्यंत थेट पाणी पोहोचवणारी तंत्रज्ञान.
कृती:
1.योग्य आणि वेळेवर सिंचन सुरू करणे.पाण्याचा वापर नियंत्रित करण्यासाठी विविध तंत्रांचा वापर.पाणी कमी असलेल्या क्षेत्रात ड्रिप सिंचन किंवा फवारा पद्धतीचा वापर करणे. त्यामधील एक पद्धत आम्ही करून बघितले ती म्हणजे ठिबक सिंचन
2. पहिल्यांदा नवीन गोळा केली व टाकी घेतली त्याला छिद्र पाडले व एक कॉक बसवला. व नळी पसरवून घेतली. जिथे झाडाच्या ठिकाणी ड्रीप बसून घेतले
निष्कर्ष:
सिंचनाचे योग्य प्रकार निवडल्यास उत्पादन वाढवता येते, पिकांची वाढ सुधारते, तसेच संसाधनांचा अपव्यय टाळता येतो. यामुळे शेतकऱ्यांना जलसंपत्ती बचत करून जास्त लाभ मिळवता येतो.
10. जमिनीची मशागत करणे.
उद्देश:–
शेतीची गुणवत्ता सुधारणं, मातीच्या पोषणतत्त्वांची वाढ आणि पिकांचे योग्य वाढीचे वातावरण तयार करणे आहे. योग्य मशागत व रोप लागवडीच्या पद्धतीने उत्पादनाचा दर्जा आणि प्रमाण दोन्ही वाढवता येतात.
साहित्य:-
कुदळ, ट्रॅक्टर, दाताळ.
कृती: –
1. पहिल्यांदा जमीन ट्रॅक्टरने नांगरून घेतली. ट्रॅक्टर नांगरून झाल्यानंतर त्याच्यावरती रोटर फिरवून घेतला व जमीन सपाट करून घेतले. रोटर फिरवल्यानंतर त्याच्या जमिनीचे वाफे करून घेतले. व पाण्याचा पाठ पण करून घेतला.
निष्कर्ष: जमिनीची मशागत ही शेतीसाठी आवश्यक प्रक्रिया आहे. यामुळे शेताची उत्पादनक्षमता वाढते आणि पिकांच्या उत्तम वाढीस मदत होते. तसेच, शेताची माती आणि त्यात वाढणारे पीक अधिक सजीव आणि टिकाऊ होतात.
9. माती परीक्षण
उद्देश:
मातीची गुणवत्ता तपासणे: मातीमध्ये कोणते पोषणतत्त्व आहेत, आणि त्यातील संभाव्य कमतरता ओळखणे.
शेतीच्या उत्पादन क्षमतेचा आढावा: मातीची pH पातळी, नत्र, फॉस्फोरस, किटकनाशकांचा स्तर आणि इतर पोषणतत्त्व तपासून त्याची शेतीसाठी योग्यतता समजून घेणे.
सर्वोत्कृष्ट पिकासाठी योग्य खतांची निवड: मातीच्या घटकांनुसार पिकांसाठी आवश्यक असलेले खत व औषधे निवडणे.मातीची प्रदूषणाची स्थिती तपासणे: जलद हानिकारक घटक, अशुद्धता किंवा किटकनाशकांच्या प्रमाणाची तपासणी करणे.
साहित्य:
मातीचे नमुने: शेतातील विविध ठिकाणांहून मातीचे नमुने एकत्रित करणे.माती परीक्षण किट: pH, नत्र, फॉस्फोरस, कॅल्शियम इत्यादी घटक तपासण्यासाठी विशिष्ट किट्स.पाणी: माती तपासणीमध्ये आवश्यक असलेले.शास्त्रीय उपकरणे: प्रयोगशाळेतील गॅस क्रोमॅटोग्राफी, फ्लेम फोटोमेट्री इत्यादी उपकरणे.गणना पत्रिका: मातीतील परिणाम लिहून ठेवण्यासाठी
कृती:-
1. पहिल्यांदा शेतामध्ये जाऊन मातीचे नमुने घेऊन आलो
2. मातीचे नमुने घेऊन आल्यानंतर त्यांचे चार भाग करून दोन भाग क्रॉस मध्ये काढून टाकले. व सर्व माती व्यवस्थित मिक्स केली
3. नमुने घेतल्यानंतर थोडी माती चाळून घेतली. व टेस्टिंग ला सुरुवात केली.
4. पहिल्यांदा मोठी टेस्ट बॉटल घेतली. व त्याच्यामध्ये माती टाकून घेतले. व केमिकल टाकले. त्याच्यानंतर स्थिर माती झाल्यानंतर.
5. लहान टेस्ट बॉटल घेतली व ड्रॉपरच्या साईडने त्याच्यामध्ये की पहिल्या टेस्ट मधली टेस्टिंग केली होती ते शुद्ध केमिकल टाकले.
6. चेक करण्यासाठी सत्त्या तक्ता वर बघितले. माती टेस्टिंग साठी त्याच्यामध्ये दिलेले पुस्तक त्याच्याप्रमाणे माती टेस्टिंग केली
रिझल्ट :-
| सेंद्रिय कर्ब OC | 1.0 |
| पालाश K | अत्यंत भरपूर (9 थेंब Titareshan केलं) |
| स्पुंदन P | 28 अत्यंत उत्तम |
| नत्र N | 280 कमी |
8. कुकुट पालन
उद्देश:–
कुकुट पालनाचे मुख्य उद्देश म्हणजे अंडे व मांस उत्पादनासाठी कोंबड्यांची पालन केली जाते. यामुळे शेतकऱ्यांना अतिरिक्त उत्पन्न मिळवता येते, तसेच कुकुट पालनाने पोषणासंबंधी महत्त्वाचे योगदान दिले जाते. कुकुट पालन व्यवसायाने शेतकऱ्यांचे आर्थिक स्थिती सुधारू शकते.
साहित्य:–
कुकुट प्रजाती: अंडे उत्पादनासाठी आणि मांस उत्पादनासाठी योग्य कुकुट प्रजातीची निवड (उदाहरणार्थ: लेयर कुकुट, ब्रॉयलर कुकुट).आश्रय आणि घर: कुकुटासाठी सुरक्षित आणि स्वच्छ घर किंवा कुकुट शेड (वायू प्रसारण, तापमान नियंत्रण, आणि सुरक्षेसाठी).पाणी व अन्न: उच्च प्रतीचे पोषणतत्त्व असलेले कुकुट आहार (आहार मिश्रण, दाणे, पाणी, कॅल्शियम सप्लिमेंट).संसाधने: अंडे काढण्यासाठी कंटेनर, कुकुट पिळण्यासाठी साधन, तापमान नियंत्रण यंत्रणा.आरोग्य व सुरक्षा साहित्य: कुकुटाच्या आरोग्यासाठी औषधे, कीटकनाशक, बॅक्टीरियायुक्त संसर्गासाठ
कोंबडी पालन कशासाठी करतात :
- अंडी उत्पादन: कोंबड्यांपासून अंडी मिळवणे हे एक प्रमुख कारण आहे. अंडी हा प्रोटीनचा महत्त्वाचा स्रोत असतो.
- मांस उत्पादन: कोंबडी मांस देखील लोकप्रिय आहे आणि विविध पदार्थांमध्ये त्याचा वापर होतो.
- आर्थिक लाभ: कोंबडी पालन हे आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर असू शकते, कारण कोंबड्यांची वाढीची गती आणि उत्पादनाचा दर चांगला असतो.
- कृषी कचरा व्यवस्थापन: कोंबड्यांच्या खाद्याशी संबंधित उर्वरित कचरा इतर प्रकारे पुनर्निर्मित होऊ शकतो.
7.बकरी यांच्या वजनावरून खाद्य
उद्देश: –
बकऱ्यांना वजनावरून खाद्य देणे
साहित्य:–
पाटी, वजन काटा, मुरघास,
कृती:–
1. पहिल्यांदा शेळ्यांचे त्यांचे वजन करून घेतले.
2. शेळ्यांच्या वजनानुसार कॅल्क्युलेशन करून त्यांना किती चारा टाकावा लागेल हे काढले.
3. वजन काटा घेऊन त्याच्यामध्ये चारा वजन करून घेतला व शेळ्यांना नेवून टाकला.
6. शेळी पालनाचे प्रकार
शेळीपालनाचे प्रकार
- दुग्ध उत्पादनासाठी शेळीपालन:
या प्रकारात शेळ्या मुख्यत: दूध उत्पादनासाठी पाळल्या जातात. या प्रकारात दुग्ध शेतकीमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या वाणांची निवड महत्त्वाची आहे, ज्यामुळे जास्त दूध मिळू शकते. खास दुग्ध उत्पादक शेळ्या, जसे की Saanen, Jamunapari, आणि Beetal, यांचा वापर केला जातो.
- मांस उत्पादनासाठी शेळीपालन:
या प्रकारात शेळ्या मांस उत्पादनासाठी पाळल्या जातात. मांसाची गुणवत्ता आणि वधकरणासाठी निवडलेली शेळी जात महत्त्वाची ठरते. काही लोकप्रिय मांस उत्पादनासाठी योग्य असलेल्या जातीत Boer आणि Black Bengal यांचा समावेश आहे.
- विविध उद्देशासाठी (Mixed-purpose) शेळीपालन:
यामध्ये शेळ्या दूध, मांस आणि लोकर या सर्वांचा उत्पादनासाठी पाळल्या जातात. हे एक सामान्य शेळीपालनाचे प्रकार आहे, ज्यामध्ये शेळ्या सर्व प्रकारांमध्ये चांगली कार्यक्षम असतात. उदाहरणार्थ, Deccani आणि Osmanabadi हे वाण हे एक मिश्र उद्देश असलेल्या शेळ्या म्हणून ओळखले जातात.
- कातडी उत्पादनासाठी शेळीपालन:
काही शेळीपालक कातडी उत्पादनासाठी शेळ्या पाळतात. त्यासाठी विशेषतः कातडीचे दर्जा आणि रेशमी कातडी निर्माण करणारी शेळ्या निवडल्या जातात. Kashmiri आणि Angora शेळ्या कातडी उत्पादनासाठी पाळल्या जातात.
- पक्षी किंवा विविध उपयोगासाठी शेळीपालन:
या प्रकारात शेळ्या त्यांच्या विविध प्रकारांनी वापरल्या जातात, जसे की त्यांच्या अंडी, लोकर आणि इतर विविध उत्पादने.
5. रासायनिक खते
उद्देश:–
रासायनिक खतांचा उपयोग पिकांच्या वाढीला उत्तेजन देण्यासाठी आणि मातीतील पोषणतत्त्वांची कमतरता भरून काढण्यासाठी केला जातो. याचा मुख्य उद्देश म्हणजे पिकांची उत्पादकता वाढवणे, चांगला पोषण पुरवठा करणे आणि शेतकऱ्यांना अधिक उत्पादन मिळवून देणे.
साहित्य:–
रासायनिक खते : रासायनिक खतं (Chemical Fertilizers) हे शेतीमध्ये पिकांच्या उत्पादनासाठी योग्य पोषण मिळवण्यासाठी वापरणारे कृत्रिम पदार्थ असतात. हे खतं मुख्यतः नत्र (Nitrogen), फास्फोरस (Phosphorus), आणि पोटॅशियम (Potassium) यांसारख्या महत्त्वपूर्ण अन्नद्रव्यांचे स्रोत असतात. रासायनिक खतांचा वापर पिकांच्या उत्पादनात लवकर परिणाम साधतो, परंतु त्यांचा अविवेकपूर्ण वापर मृदेत विषारी पदार्थांची वाढ करू शकतो.
रासायनिक खतांची नावे:-
- युरिया (Urea)
- डायमोनियम फॉस्फेट (DAP)
- सिंगल सुपर फॉस्फेट (SSP)
- पोटॅशियम क्लोराईड (MOP)
- अमोनियम नायट्रेट (Ammonium Nitrate)
- सुपरफॉस्फेट (Triple Super Phosphate – TSP)
- अमोनियम सल्फेट (Ammonium Sulphate)
- पोटॅशियम सल्फेट (Potassium Sulphate – SOP)
- नत्र फास्फेट (Nitro Phosphate)
- जिंक सल्फेट (Zinc Sulphate)
निष्कर्ष:–
रासायनिक खतांचा योग्य वापर पिकांच्या वाढीसाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे. हे पिकांना आवश्यक पोषणतत्त्वे वेळेवर आणि योग्य प्रमाणात मिळवून देतात.अत्यधिक किंवा चुकीचे खत वापरल्यास पर्यावरणीय हानी होऊ शकते, म्हणून योग्य प्रमाणात आणि तज्ञांच्या मार्गदर्शनाखालीच खते वापरणे आवश्यक आहे.रासायनिक खते शेतकऱ्यांसाठी उत्पादन वाढवण्यासाठी फायदेशीर असतात, परंतु ते पर्यावरणीय दृष्टिकोनातून संतुलित पद्धतीने वापरणे गरजेचे आहे.जैविक किंवा समाकलित पद्धतींसोबत रासायनिक खते वापरणे अधिक चांगले आणि टिकाऊ असू शकते.
4. प्राण्यांचे तापमान मोजणे
उद्देश:–
प्राण्यांचे शरीराचे तापमान मोजण्याचा मुख्य उद्देश म्हणजे त्यांच्या आरोग्य स्थितीचा अंदाज घेणे. प्राण्यांचे तापमान तपासून त्यांना कोणत्या प्रकारचा आजार किंवा संक्रमण आहे का हे ओळखता येते. हे उपाय प्राण्यांची काळजी घेणाऱ्यांसाठी, विशेषत: पशुवैद्यकांसाठी महत्त्वाचे असतात.
साहित्य:–
थर्मोमिटर: प्राण्यांचे तापमान मोजण्यासाठी विशिष्ट पशुवैद्यकीय थर्मोमिटर.
गायांचे तापमान किती असले पाहिजे :
गायांचे शरीर तापमान सामान्यतः 101°F ते 102.5°F (38.3°C ते 39.2°C) दरम्यान असते.
गायांच्या शरीर तापमानाबाबत महत्त्वाचे मुद्दे:
100°F (37.7°C) च्या खाली गेल्यास गाईला हायपोथर्मिया होऊ शकतो.
103°F (39.4°C) पेक्षा जास्त असल्यास ताप (फिव्हर) मानले जाते.
105°F (40.5°C) पेक्षा जास्त तापमान गंभीर असून त्वरित उपचार आवश्यक असतात.
गायींची तापमान मोजण्यासाठी
निष्कर्ष:–
प्राण्यांचे तापमान मोजल्याने त्यांच्या आरोग्य स्थितीचा योग्य अंदाज घेता येतो.उच्च किंवा कमी तापमानामुळे प्राण्याच्या शरीरात सूक्ष्म किंवा गंभीर रोगाची स्थिती लक्षात येऊ शकते.योग्य पद्धतीने तापमान मोजून, वेळेवर उपचार करून, प्राण्यांचे आरोग्य राखता येते.हे प्रोटोकॉल विशेषतः पशुवैद्यक, शेतकरी, आणि प्राणी पालन करणाऱ्यांसाठी उपयुक्त ठरते.
3.कलम करणे
उद्देश:-
कलम घेऊन नवीन झाड तयार केल्यास मूळ झाडाचे सर्व गुणधर्म (जसे की चव, आकार, उत्पादन) कायम ठेवता येतात.
फांद्यांची (स्टेम) कलम
(i) मऊ लाकडी कलम (Softwood Cutting): कोवळ्या आणि नवीन वाढलेल्या फांद्यांपासून केली जाते.
(ii) अर्ध-कडक लाकडी कलम (Semi-Hardwood Cutting): मध्यम परिपक्व फांद्यांवर केली जाते.
(iii) कडक लाकडी कलम (Hardwood Cutting): पूर्ण वाढलेल्या आणि कडक झालेल्या फांद्यांवर केली जाते
निष्कर्ष:-
कलम करण्याच्या पद्धतीने शेती किंवा बागकामात पीकांची गुणवत्ता आणि उत्पादकता वाढवता येते.या पद्धतीने शेतकऱ्यांना त्यांच्या आवडीनुसार वाण तयार करण्याची सुविधा मिळते.कलम केलेली झाडे काही विशिष्ट गुणधर्म कायम ठेवतात, जसे की चव, आकार किंवा रंग.योग्य काळजी घेऊन आणि योग्य पद्धतीने कलम केल्यास झाडे जलदपणे वाढतात आणि उत्तम फळे देतात.
2. फवारणी पीक चा अभ्यास करणे
उद्देश:–
फवारणी पिकांचा अभ्यास म्हणजे पिकांवर फवारणी करण्याच्या पद्धती, वापरल्या जाणाऱ्या रसायनांचे प्रकार, त्यांच्या परिणामकारकता आणि पिकांच्या उत्पादनावर होणाऱ्या प्रभावाचा अभ्यास करणे. हा अभ्यास मुख्यतः कीड व रोग नियंत्रण, पोषण पूरकता आणि उत्पादकता वाढवण्यासाठी केला जातो.
फवारणी पीक अभ्यासाचे घटक
1.फवारणीसाठी योग्य वेळ
रोग किंवा किडींच्या प्रादुर्भावाच्या आधी किंवा प्रारंभिक अवस्थेत
हवामानाचा विचार करून, वारा कमी असताना फवारणी करणे
2.फवारणीसाठी लागणारे घटक
कीटकनाशके (Insecticides)
बुरशीनाशके (Fungicides)
तणनाशके (Herbicides)
पोषणपूरक फवारणी (Micronutrients, Growth regulators)
निष्कर्ष:-
फवारणीच्या योग्य वापरामुळे पीकांचे उत्पादन वाढवू शकते.रोग व कीटक नियंत्रणासाठी फवारणी एक अत्यंत प्रभावी तंत्र आहे, परंतु योग्य प्रमाणात आणि वेळेवर केली जाऊ शकते.रासायनिक फवारणीचा जास्त वापर पर्यावरणावर व मानवांवर नकारात्मक परिणाम करू शकतो, म्हणून जैविक फवारणीचा वापर प्रोत्साहित करणे गरजेचे आहे.शेतकऱ्यांना फवारणीबद्दल योग्य मार्गदर्शन देणे आवश्यक आहे.
1.बीज प्रक्रिया
उद्देश: –
बीजाचे प्रकार, त्यांची विविधता, वाणींचे विविध प्रकार, बीजांचा उगवण आणि संबंधित प्रक्रिया यांचा अभ्यास करणे आहे. यामध्ये, आपण बीजांच्या योग्य आणि शास्त्रीय प्रक्रिया वापरून त्यांचा उत्तम वापर कसा करावा हे शिकणार आहोत.
साहित्य:-
1. बीजे (रानटी झाडांचे, गुलमोहर इ.)2. पाणी 3. नळी किंवा पॉट्स 4. पोत/माती 5. कोकोपीठ 6. पाणी फवारणीच्या बाटल्या 7. डायरी किंवा रेकॉर्ड ठेवण्यासाठी कागद
कृती:-
1. पहिल्यांदा माळरानावरून टेकडीवरून बिया गोळा करायला गेलो होतो तिथे झाडावरून शेंगा खाली पाडून बिया गोळा केल्या.
2. झाडाच्या बिया गोळा केल्यानंतर त्या पॉलीऑस मध्ये घेऊन आलो व तिथे सर्व शेंगांमधील बीज काढून घेतले.
3. बीज काढल्यानंतर कोकोपीट याच्याने वीज लावायचे ट्रे भरून घेतले. ट्रे भरल्यानंतर त्याच्यामध्ये बीज टाकून दिले व वरून परत कोकोपीट टाकले
4. ट्रे भरल्यानंतर ते एका जागेवर जमवून त्याच्या वरती पाणी शिंपडले.
निष्कर्ष:–
बीज प्रक्रिया पद्धतींचा योग्य वापर केल्यास बीजांची उगवण आणि वाढ उत्तम होऊ शकते. तापमान, पाणी, आणि आर्द्रता यांचे योग्य संतुलन महत्त्वाचे असते. बियांच्या प्रकारानुसार प्रक्रियेतील थोडेफार बदल असू शकतात.
