FOOD LAB

आवळा प्रकल्प

प्रस्तावन :–

मी DBRT ची विध्यर्थी नी आहे . आम्ही ‘आवळा प्रकल्प ‘ प्रकल्प तयार केला . आधुनिक जीवन्शीली फास्टफूड व जन्गफूड ,आरोग्य साठी उपुक्त पदार्थ आहे .

त्य मुले शरीराची प्रतिकार शक्तीवाढते आणि विविध आजारांपासून संरशन होते . आवळा केसाच्य व पचनसंथा च्य आरोग्य साठी उपुक्त मानली जाते ,

परंतु आवळ्यच्य हंगामा मर्यादित असल्यने तो जास्त काळ टिकण्यसाठी त्य वर प्रक्रिया करणे आवश्क ठरते .

आवली पासून आवळा लोणक ,आवळा कॅन्डी,आवळा सुपारी ,आवळा पावडर इत्यदीआवळ्य चे पदार्थ तयार करून ते वर्ष भर वापरता येते .

उदेश :

१:- आवळ्य तील वितामिनीय सी आणि त्यंचे आरोग्यवरीलफायदे समजून गेने .

२:- आवळा जास्त काळ टिकवण्य साठी करण्यत येणाऱ्य प्रक्रिय.

३:- आवळ्य पासून तयार होणारा पदार्थाचे महत्व समजून गेतले

सर्वे :

जयवंत गीकाजी गायकवाड यांची मुलाखत गेतली . त्य नि आम्हाला आवळ्य बदला माहिती सांगितली कि अ आवळ्य चे दोन प्रकार असतात .

१ राय आवळा ,२ कंठी आवळा आणि आवळा सीजन नुसार येतो अवल्य्चा सीजन मे ते जून असा आहे . आवळ्य चे रोप हे आपली ला २५ ते ५० पत्यंत आपल्यला मिळू शकतो.

साहित्य :

पतीला , चमचा , सिग्डी , मग ,दिश , नमक, काळी ,मिरी, जिरे, मसाले , आवळे ,विनेगर इत्यादी

कृती :

सर्वाथ प्रथम आम्ही आवळे निवडून गेतले . त्या नंतर त्य ला मिठाच्य पाण्यत बीजात गाठले , त्य नंतर त्य ला गरम पाण्यत गीजून ठेवले .

त्य नंतर आवळ्याला मसाला लावून त्यात तेल घालून मुरवत ठेवले ते टिकण्यासाठी व आंबट लागण्यासाठी त्यात विनेगर टाकले .

त्या नन्तर आम्ही त्या पासून आचार तयार केला आणि आवळा सुपारी तयार केली .

त्यातून काय शिकलो

आवळा हा शरीरासाठी खूप उपयोगी असतो .

निरीक्षण

आवळा हा पांगवून ठेवला पाहिजे नाहीतर तो लवकर खराब होतो .

निष्कर्ष

या प्रकल्पातून आवळा हा खूप पोषक आणि बहुगुणी आफळ आहे हे समजले . त्याचा खूप औषधी उपयोग होतो .आवळ्या पासून तयार होणारे पदार्थ आरोग्य आणि आर्थिक दोन्ही दृष्टीकोनातून फायदेशीर आहे म्हणून आवळ्याची माहिती सगळ्यांनी जाणून घ्यावी व त्याचा वापर करावा .

खर्चे

आवळा लोणचं – ६ किलोसाठी खर्च

घटक	प्रमाण	अंदाजे दर (₹)	किंमत (₹)
आवळे (Amla)	६ कि.ग्रॅ.	₹60/kg	₹360
मीठ	0.5 कि.ग्रॅ.	₹20/kg	₹10
हळद	100 ग्रॅम	₹300/kg	₹30
मेथी दाणे	100 ग्रॅम	₹200/kg	₹20
मोहरी दाणे	150 ग्रॅम	₹180/kg	₹27
लाल तिखट	300 ग्रॅम	₹400/kg	₹120
तेल (तीळ तेल / सरसों तेल)	1.5 लिटर	₹200/L	₹300
हिंग (asafoetida)	10 ग्रॅम	₹2000/kg	₹20
लिंबाचा रस / व्हिनेगर (optional)	200 मि.ली.	₹100/L	₹20
वीज / इंधन / इतर खर्च	१८० gm	१८००rs	₹१७

मोरिंगा चिक्की

प्रस्तावना

मोरीनग हा एक असा औषधी गुणधर्म असलेला पोषणमूल्यंनी भरलेले पदार्थ आहेत . मोरीनगा मध्ये कॅलसीयम ,आर्यन प्रोतीन वितमीनियं ac यांचे प्रमाण खूप जास्त आहे तीमुळे शरीरकी रोगप्रतिकर शक्ति वाढवते आणि हाड माजगुत होतात .

ऊदेश

१. पौष्टिक घटकांची पूर्तता

२. रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणे

३. रक्तातील हिमोग्लोबिन वाढवणे.

४. हाडे आणि स्नायू मजबूत करणे

५. पचनशक्ती सुधारणा

६. शालेय पोषणपूरक खाद्य म्हणून उपयोग

साहित्य

1 मोरिंगा पावडर -100

2 गूळ -750 gm

3 शेंगदाणे –1500 kg

4 तूप – 25 gm

5 तिळ –1 kg

6 जवस -1 kg

आवश्यक साहित्य

कढई /पाटील

गॅस / शेगडी

चमचा /कालथा

चाकू/सूरी

वजन कटा

कृती

शेगदाणे, जवस, तीळ,भाजून घ्यावेत कढईत गूळ टाकून विटळून घ्यावा त्यानंतर तूप टाकून ते मिश्रण करून घ्यावे पाक शेंगदाणे मंद आचेवर भाजून घ्या.साले काढून हलकेसे कुटून बाजूला ठेवा.कढईत १ कप गूळ आणि २–३ टेबलस्पून पाणी घालून वितळू द्या.गुळाचा पाक थोडा घट्ट (२ तारा किंवा चिक्कीचा) होईपर्यंत उकळा.पाक तयार आहे की नाही पाहण्यासाठी थोडा गुळाचा पाक थंड पाण्यात टाका — तो गोळा झाला तर पाक तयार.पाक तयार झाल्यावर गॅस मंद करून २–३ टेबलस्पून मोरिंगा पावडर घाला.व्यवस्थित मिसळा, गुठळ्या राहू देऊ नका.आता भाजलेले कुटलेले शेंगदाणे पाकात घालून नीट मिसळा.हवे असल्यास १ टेबलस्पून तिळ आणि थोडीशी इलायची पावडर घालू शकता.एका ताटाला किंवा प्लॅटला तूप लावून ग्रीस करा.गरम मिश्रण ताटात ओतून पाट्याने समान पसरवा.थोडं कोमट झाल्यावर सुरीने चौकोनी किंवा इच्छित आकारात कापा.

त्यातून काय शिकलो :-

मराठीत त्याला शेवगा किंवा शेवग्याचे झाड असेही म्हणतात. मोरिंगा (Moringa oleifera) हे एक औषधी आणि अत्यंत पोषक गुणधर्म असलेले झाड आहे.
त्याच्या ,शेंगा ,पाने ,फुले ,बिया,सगळेच खाण्यासाठी किंवा औषधी उपयोगांसाठी वापरले जातात.

आलेली अडचणी :-

मोरिंगा चिक्की बनवता ना मला मोरिंगा म्हणजे काय तेच माहित नवते .

निरीक्षण

१ मोरिंगा चिक्की ची चव गोडसर व थोडी वेगळी लागली

२ चिक्की खुसखुशित व पौष्टिक होती

निष्कर्ष

या प्रकल्पातून आम्हाला कळले कि मोरिंगा (शेवगा ) हे झाड केवळ भाजीपुरतेच उपुक्त नसून त्यतून केलेली चिक्की सुद्ध्द पौष्टिक आणि चविष्ट असते . त्यमुळे

आरोग्य सुधारण्यस मदत होते व स्थनिक संसाधनांचा योग्य उपयोग होतो .

खर्चे:-

मेटेरिअल	वजन	दर /kg	किमत	
शेंगदाणे	200gm	१३० rs	२६	
तीळ	120gm	200 rs	२४	
जवस	80gm	120 rs	9.6	
तूर	40gm	600 rs	12	
गस	120gm	870 rs /unit	7.45	
गुळ	400gm	45 rs	18	
पेकीन बिल	2 box	5 rs	10	
स्टीकर	2	1.5	3	
मिक्सर चार्जेस	1/2unit	10 rs / unit	5	
मोरिंगा पावडर	20gm	600 rs	12	
मजुरी			487	187.71



पाव

प्रस्तावना

पाव हा आपल्या दैनंदिन आहारातील एक महत्त्वाचा आणि लोकप्रिय खाद्यपदार्थ आहे. गव्हाचे पीठ, पाणी, यीस्ट आणि मीठ यांच्या मिश्रणातून पाव तयार केला जातो. हलका, मऊ आणि पचायला सोपा असल्यामुळे तो नाश्ता, दुपारचे जेवण आणि संध्याकाळी स्नॅक्समध्ये मोठ्या प्रमाणावर खाल्ला जातो.

साहित्य

१. मैदा / गव्हाचे पीठ

२. यीस्ट (Yeast)

३. साखर

४. मीठ

5. पाणी

6. तेल किंवा लोणी

कृती

एका वाटीत कोमट दूध, साखर आणि यीस्ट घाला.१० मिनिटे झाकून ठेवा.मिश्रण फसफसू लागले की यीस्ट चांगले सक्रिय झाले आहे.मोठ्या भांड्यात मैदा, मीठ एकत्र मिसळा.मध्ये खळगा करून त्यात यीस्टचे मिश्रण व थोडे कोमट पाणी घाला.मऊ, चिकट पण गुळगुळीत असे पीठ मळून घ्या.शेवटी त्यावर तेल/लोणी लावून ८–१० मिनिटे चांगले मळा.पीठाला तेल लावून भांड्यात ठेवा व झाकून ठेवा.१ ते १.५ तास उबदार जागेत ठेवून द्या.पीठ दुप्पट फुगले की झाले.फुललेले पीठ हलकेच दाबून हवाबुडबुडे काढा.समान आकाराच्या १०–१२ गोळ्या बनवाबेकिंग ट्रे ला तेल/लोणी लावा आणि गोळ्या एकमेकांच्या जवळ लावा (लाडी पावसारखे).ट्रेला ३०–४० मिनिटे झाकून ठेवापाव गोळे पुन्हा फुगतीलओव्हन १८०°C वर प्रिहीट करा.वर थोडे दूध किंवा लोणी लावल्यास पाव चमकदार होतील.१८०°C वर १५–१८ मिनिटे बेक करा.वरून सोनेरी रंग आला की पाव तयार.बाहेर काढून लगेच पावावर थोडे लोणी लावा.थंड झाल्यावर हवाबंद डब्यात ठेवा.

त्या काय शिकलो

पाव बनवता ना मी पाव कसे बनवायचे ते शिकले . व इष्ट कसे वापरायचे हे शिकलो

निष्कर्ष

पाव प्रकल्पातून आम्हाला पाव बनवण्य ची संपूर्ण प्रक्रिया समजून घेता आली पीठ मळणे, फर्मेंटेशन, आकार देणे आली बेकिग या ठप्प्य्मुळेपाव कसा तयार होतो हे प्रत्यक्ष प्रत्यक्ष अनुभव आला या प्रकल्पातून स्वच्छता , वेळेचे नियोजन ,साहित्याचे प्रकार ,सहकार्याने काम करण्याचे महत्त्व हे शिकलो.

कॉस्टिंग

मटेरियल	वजन	दर / kg	किंमत
मैदा	७ kg	40 /kg	२८०
ईस्ट	१५० gm	160/ kg	2400
साखर	150 gm	41/kg	6.15
मीठ	120 gm	15/kg	1.8
ब्रेड इम्पुअर	14 gm	130/50gm	3.64
ओव्हन चार्जेस	1/unit	14rs/unit	14.00
तेल	100gm	130/ kg	13 .00
मजुरी			342.59 119 .90 —————— 465.4969

चहा

प्रस्तावन

भारतामध्ये चहा चहा हा प्रत्येक घरात अविभाज घटक आहे सकाळी उठल्यापासून संध्याकाळपर्यंत कधीही यला तयार असणारा हा पेय अनेकाचा दैनंदिन जीवनाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे या प्रोजेक्टमध्ये आपणच साधा समृद्धी आणि चविष्ट चहा कसा बनवायचा हे आपण पाहणार आहोत.

साहित्य

पाणी १००ml

दुध ३ लिटर

साखर ५ चमचा

आल (ठेचलेला ) 10gm

इलायची ४ ते ५ (ठेचून )

चहा पावडर २ चमचा

कृती

सुरुवात
│
▼
पाणी घ्या
│
▼
पाणी गरम करा
│
▼
साखर टाका? ──► (होय/नाही)
│
▼
चहा पत्ती टाका व तुम्हाला हव तस त्यत आलं, इलायची ,हे ठेचून टाका
│
▼
उकळी येऊ द्या
│
▼
दूध टाका
│
▼
पुन्हा उकळी येऊ द्या
│
▼
गॅस बंद करा
│
▼
चहा गाळून घ्या
│
▼
चहा तयार
│
▼
समाप्त

निष्कर्ष

चहा हा भारतीय संस्कृतीतील दैनंदिन जीवनाचा अविभाज्य भाग आहे. त्याची चव, सुवास आणि ताजेतवाने करणारी उब मनाला आनंद देते. सकाळची सुरुवात असो, थकवा घालवायचा असो किंवा मित्रमैत्रिणींशी गप्पा – चहाचं स्थान कायम खास असतं. योग्य प्रमाणात घेतल्यास चहा ऊर्जा वाढवतो, मन ताजेतवाने करतो आणि दिवसाची सुरुवात आनंदी करतो.

कास्टिंग

मटेरियल	वजन	दर	किमंत
साखर	300 GM	42 RS	१२.६०
चहा पावडर	80 GM	51 RS	45 .60
पाणी	1.5 RT	20 RS	1.50
gas चार्जेश	90 GM	1650 \ 19KG	7.81
दुध	3.5 RT	50 RS	775.5
मजुरी ३५ %			एकून ; ३२.३८

पेरू आईस्क्रीम

प्रस्तावन

पेरू हा रसाळ, सुवासिक आणि पौष्टिक असा फळांपैकी एक प्रमुख फळ आहे. या फळाचा निसर्गसिद्ध गोडवा आणि खास सुगंध यामुळे त्यापासून तयार होणाऱ्या पदार्थांना एक अनोखी चव मिळते. पेरूपासून बनवलेले आईस्क्रीम हे पारंपरिक आईस्क्रीमपेक्षा वेगळे, ताजेतवाने आणि आरोग्यदायी असा एक अभिनव डेझर्ट पर्याय आहे. पेरूची नैसर्गिक चव, त्यातील जीवनसत्त्वे आणि थंडगार पोत यामुळे पेरू आईस्क्रीम सर्व वयोगटांमध्ये विशेष लोकप्रिय होत आह

उद्देश

१. पेरू या फळाचा उपयोग

२. पारंपरिक आईस्क्रीमच्या तुलनेत नैसर्गिक चवीचे आणि फळांवर आधारित पर्याय उपलब्ध करून देणे.

३. पेरूमधील जीवनसत्त्वे व खनिजे जतन करत, आरोग्यदायी आईस्क्रीम तयार करण्याची प्रक्रिया समजावून सांगणे.

४. कमी साहित्य, कमी वेळ आणि सोप्या पद्धतीने आईस्क्रीम तयार करण्याचे कौशल्य विकसित करणे.

५. घरगुती घटकांचा वापर करून स्वच्छ, सुरक्षित आणि किफायतशीर डेझर्ट बनवण्यास प्रोत्साहन देणे.

सर्वे

बहुतेक लोकांना आईस्क्रीम आवडते आणि त्यात फळांवर आधारित आईस्क्रीमची मागणी वाढताना दिसते. सर्वेक्षणात सहभागी झालेल्यांपैकी अनेकांनी पेरूची चव आवडते असे सांगितले, तसेच पेरू आईस्क्रीम बाजारात उपलब्ध झाल्यास ते चाखण्याची इच्छा व्यक्त केली. चव, स्वच्छता, नैसर्गिक फळांचा वापर आणि योग्य किंमत हे प्रमुख घटक ग्राहकांना महत्त्वाचे वाटतात. बहुतांश लोकांनी पेरू आईस्क्रीमसाठी ₹३०–₹५० ही किंमत योग्य असल्याचे मत दिले. एकूणच, पेरू आईस्क्रीमला चांगला प्रतिसाद मिळू शकतो असे सर्वेक्षणातून दिसते.

साहित्य :

पेरू

साखर

दूध

फ्रेश क्रीम

कंडेन्स्ड मिल्क

लेमन ज्यूस

पाणी

बर्फाचे तुकडे

फूड कलर

कृती :

1. पेरू धुऊन तुकडे करून पल्प तयार करा आणि गाळून बिया काढा.
2. पल्पमध्ये दूध, क्रीम, साखर आणि कंडेन्स्ड मिल्क घालून चांगले मिसळा.
3. मिश्रण डब्यात भरून फ्रीझरमध्ये ठेवा.
4. २–३ तासांनी एकदा ढवळा आणि पुन्हा गोठू द्या.
5. पूर्ण गोठल्यावर स्कूप करून सर्व्ह करा.

त्यातून काय शिकलो

फळांपासून आरोग्यदायी पदार्थ कसे तयार करता येतात हे समजले.

पेरूचे पोषणमूल्य आणि त्याचे फायदे यांची माहिती मिळाली.

आईस्क्रीम बनवताना साहित्याचे प्रमाण, मिक्सिंग आणि फ्रीझिंग प्रक्रिया शिकता आली.

घरच्या घरी स्वच्छतेने आणि कमी साहित्य वापरून स्वतः आईस्क्रीम तयार करण्याचा आत्मविश्वास मिळाला.

सर्वेक्षण करून लोकांच्या आवडी-निवडी जाणून घेण्याची सर्वे कौशल्ये (Survey Skills) विकसित झाली.

अहवाल, निष्कर्ष आणि कृती लिहिताना लेखनकौशल्य आणि प्रकल्प सादरीकरण कौशल्य वाढले.

वेळेचे नियोजन, टीमवर्क आणि प्रयोगशीलता यांचे महत्त्व समजले.

निष्कर्ष

पेरू आईस्क्रीम तयार करताना आपण जाणतो की ही आईस्क्रीम बनविण्याची प्रक्रिया सोपी, आरोग्यदायी आणि चविष्ट आहे. पेरू हे व्हिटॅमिन C ने भरलेले फळ असल्याने त्यापासून तयार होणारी आईस्क्रीम पोषकही ठरते. कमी साहित्य वापरून, घरच्या घरी स्वच्छ आणि चविष्ट आईस्क्रीम बनवता येते. या प्रकल्पातून फळांपासून मिळणारे नैसर्गिक स्वाद, स्वच्छता, अचूक मोजमाप, थंड करण्याची प्रक्रिया आणि सादरीकरण याबद्दलचे ज्ञान मिळते. पेरू आईस्क्रीम हे एक आरोग्यदायी, किफायतशीर आणि सर्वांना आवडणारे खाद्यपदार्थ असल्याचे निष्कर्षात स्पष्ट होते.

कास्टिंग

माटेरील	वजन	दर /kg	किंमत
पेरू पल्प	750 gm	40/kg	30 rs
क्रीम	450 gm	180 /rs	81 rs
कंडेन्स्ड मिल्क	240 gm	7ors/200gm	84 rs
दुध	150 ml	50 rs /li	7.5
कलर	7 gm	300rs/kg	0.3
इलेक्टरिसीटी	1/unit	10rs/unit	10
box	——-	10 rs /box	120
मंजूरी — 35%			303 35 —————- 338

सीताफळ आइसक्रीम

प्रस्तावन

सीताफळ (शरीफा) अपनी प्राकृतिक मिठास, मलाईदार बनावट और सुगंध के लिए जाना जाता है। इसी कारण इससे बनने वाली सीताफळ आइसक्रीम एक बेहद खास और अलग स्वाद वाली मिठाई मानी जाती है। बाजार की आइसक्रीम से बिल्कुल अलग, इसमें फलों की वास्तविक खुशबू और क्रीमी टेक्सचर मिलता है। सीताफळ का गूदा दूध, क्रीम और हल्की मिठास के साथ मिलकर एक ऐसी आइसक्रीम बनाता है जो हर उम्र के लोगों को पसंद आती है। यह आइसक्रीम न सिर्फ स्वादिष्ट होती है, बल्कि फल का नैचरल फ्लेवर बरकरार रखती है, इसलिए त्योहारों, मेहमाननवाज़ी या खास मौकों के लिए यह एक उत्तम विकल्प है।

उद्देश

सीताफळाचा नैसर्गिक गोडवा आणि मलईदार चव जपत स्वादिष्ट, ताजेतवाने आणि पौष्टिक डेझर्ट तयार करणे

हा सीताफळ आइसक्रीम बनवण्याचा मुख्य उद्देश आहे.

सर्वे

• आइसक्रीम हलके मऊ होऊ द्या आणि नंतर स्कूप करून सर्व्ह करा.
• वरून थोडा सीताफळाचा गूदा किंवा छोटे तुकडे घाला.
• थोडी क्रीम किंवा ड्रायफ्रूट्स घातले तर चव वाढते.
• थंडगार बाऊल किंवा कपमध्ये सर्व्ह केल्यास टेक्सचर चांगले राहते.

साहित्य

1 .सीताफळाचा गूदा

2 दूध

3 कंडेन्स्ड मिल्क

4 फ्रेश क्रीम

5 साखर

6 व्हॅनिला इसेन्स

कृती

1. सीताफळाचा गूदा काढून बी वेगळे करा.
2. दूध + कंडेन्स्ड मिल्क + क्रीम + साखर एकत्र मिक्स करा.
3. या मिश्रणात सीताफळाचा गूदा घालून नीट हलवा.
4. मिश्रण फ्रीझ करून ३–४ तासांनी एकदा ढवळा आणि पुन्हा सेट होऊ द्या.
5. सेट झाल्यावर स्कूप करून सर्व्ह करा.

त्यातून की शिकलो

• फळांचा नैसर्गिक गोडवा वापरून स्वादिष्ट डेझर्ट तयार करता येतो.
• योग्य मिश्रण व फ्रीझिंगने आइसक्रीम अधिक क्रीमी होते.
• घरच्या घरी स्वच्छ, रसायनमुक्त आइसक्रीम बनवणे सोपे आहे.

निष्कर्ष

सीताफळ आइसक्रीम ही एक पौष्टिक, स्वादिष्ट आणि नैसर्गिक डेझर्ट आहे. घरच्या घरी तयार केल्यास त्यात रसायन किंवा preservatives नसतात आणि फळाचा गोडवा व मलईदार चव कायम राहते. योग्य मिश्रण आणि फ्रीझिंगद्वारे ती क्रीमी व चविष्ट होते. हा डेझर्ट उन्हाळ्यात ताजेतवाने ठेवतो तसेच सर्व वयोगटातील लोकांना आवडतो.

पिझ्झा

प्रस्तावन

पिझ्झा हा जगभर लोकप्रिय असलेला एक स्वादिष्ट इटालियन खाद्यपदार्थ आहे. पातळ किंवा जाड बेसवर चीज, भाज्या, सॉस आणि विविध टॉपिंग्ज लावून तयार होणारा पिझ्झा सर्वांच्या आवडीचा आहे. त्याची चव, सुगंध आणि विविध प्रकारांमुळे तो लहानांपासून मोठ्यांपर्यंत सर्वांना आकर्षित करतो. साधा स्नॅक असो किंवा खास मेजवानी पिझ्झा प्रत्येक प्रसंगी आनंद देणारा पदार्थ आहे. पिझ्झा बनवताना साहित्याची निवड, टॉपिंग्जचे संयोजन आणि योग्य तापमानावर बेक करणे या प्रक्रियेतून स्वयंपाककलेचे ज्ञानही वाढते.

उद्देश

पिझ्झा बनवण्यासाठी लागणारे साहित्य व त्यांचा योग्य वापर समजून घेणे.

बेस, सॉस, चीज आणि टॉपिंग्ज यांचे प्रमाण कसे ठेवायचे हे शिकणे.

बेकिंगच्या प्रक्रियेत तापमान व वेळ यांचे महत्त्व समजणे.

स्वयंपाक करताना स्वच्छता, नियोजन आणि योग्य कौशल्य विकसित करणे.

पिझ्झाचे विविध प्रकार जाणून घेऊन त्यात आवश्यक ते बदल (व्हेरिएशन) कसे करता येतात हे समजणे.

स्वयंपाकाकडे कला व विज्ञान या दोन्ही दृष्टीकोनातून पाहण्याची क्षमता वाढवणे.

साहित्य

1. मैदा
2. यीस्ट
3. साखर
4. मीठ
5. पाणी
6. तेल
7. पिझ्झा सॉस
8. मोझरेला चीज
9. कांदा
10. टोमॅटो
11. शिमला मिरची
12. स्वीट कॉर्न / ऑलिव्ह / पनीर (ऐच्छिक)
13. ऑरेगॅनो
14. चिली फ्लेक्स

कृती

१. पीठ मळणे

२. सॉस तयार

1. मैदा + मीठ + साखर + यीस्ट मिसळा
2. कोमट पाण्याने मऊ पीठ मळा
3. तेल लावून 1 तास झाकून ठेवा

• पिझ्झा सॉस घ्या
• त्यात लसूण, ऑरेगॅनो, चिली फ्लेक्स मिसळा

३. बेस तयार

• फुललेले पीठ गोल लाटून पिझ्झा बेस बनवा
• काट्याने छोटे छिद्र करा

४. सॉस लावणे

• बेसवर पिझ्झा सॉस समान पसरवा

५. टॉपिंग लावणे

• कांदा, टोमॅटो, शिमला मिरची, कॉर्न, ऑलिव्ह इ. ठेवा

६. चीज

• मोझरेला चीज भरपूर किसून वर पसरवा

७. बेक करणे

• ओव्हनमध्ये 200°C वर 12–15 मिनिटे बेक करा
  (तवा पिझ्झासाठी – झाकण ठेवून 12–15 मिनिटे शिजवा)

८. सर्व्ह

• तयार पिझ्झावर ऑरेगॅनो आणि चिली फ्लेक्स शिंपडा
• गरम सर्व्ह करा

त्या तून काय शिकलो

1. साहित्याचे योग्य मोजमाप महत्त्वाचे असते
   – मैदा, पाणी, यीस्ट यांचे प्रमाण बरोबर असेल तरच बेस छान तयार होतो.
2. यीस्ट सक्रिय करणे महत्त्वाचे
   – कोमट पाणी, साखर आणि यीस्ट यांची योग्य प्रक्रिया केली तर पीठ छान फुलते.
3. पीठ मळण्याची पद्धत शिकली
   – मऊ, ताणून धरता येईल असे पीठ बनवणे आवश्यक.
4. बेसला योग्य आकार देणे
   – पिझ्झा बेस खूप पातळ किंवा जाड झाल्यास चव बदलते.
5. टॉपिंगचे संतुलन महत्त्वाचे
   – जास्त किंवा खूप कमी टॉपिंग नको; योग्य प्रमाणात सजवणे शिकले.
6. चीज समान पसरवणे गरजेचे
   – चीज नीट वितळण्यासाठी ते समान फैलावले पाहिजे.
7. तापमान व वेळ नियंत्रण
   – 200°C चं तापमान किंवा तव्यावर योग्य आंच ठेवणे शिकले.
8. स्वच्छता आणि तयारीचे महत्त्व समजले
   – साहित्य आधी तयार ठेवले तर प्रक्रिया सोपी होते.
9. क्रिएटिव्हिटी वाढली
   – वेगवेगळे टॉपिंग वापरून नवे पिझ्झा प्रकार करून पाहता येतात.
10. घरगुती पिझ्झा आरोग्यदायी असू शकतो
    – ताजे साहित्य, कमी तेल, स्वच्छ प्रक्रिया वापरता येते.

निष्कर्ष

पिझ्झा बनवणे ही एक मजेदार आणि शिकण्यासारखी प्रक्रिया आहे. योग्य साहित्य, मोजमाप आणि पद्धत वापरली तर घरच्या घरी रेस्टॉरंटसारखा स्वादिष्ट पिझ्झा तयार करता येतो. बेस तयार करण्यापासून ते टॉपिंग सजवण्यापर्यंत प्रत्येक टप्पा संयम आणि काळजीची गरज असते. घरचा पिझ्झा अधिक स्वच्छ, पौष्टिक आणि आपल्या आवडीनुसार बनवता येतो. शेवटी, पिझ्झा बनवण्याचा अनुभव सर्जनशीलता वाढवणारा आणि कुटुंबासोबतचा आनंददायी क्षण ठरतो.

कास्टिंग

रीअल	वजन	दर /kg	किंमत
मैदा	१ किलो	34 rs	34.00
इस्ट	20 gm	140 rs	2.80
साखर	20 gm	42 rs	0.84
मीठ	20 gm	20 rs	0.40
तेल	5 gm	130 rs	0.65
बटर	50 gm	220 rs	11.00
चीज	200 gm	650 rs	130.00
टोमॅटो	25 0gm	10 rs	2.50
शिमला मिरची	250 gm	10 rs	2.50
कांदा	250 gm	10 rs	2.50
मसाला	—–		10.00
ओव्हन चार्जेस	1 unit	14 / rs	14.00 211.19 73.91 ———— 285.10

गार्लिक ब्रेड

प्रस्तावना

गार्लिक ब्रेड हा एक स्वादिष्ट, सुगंधी आणि सर्वांना आवडणारा स्नॅक आहे. लसूण, बटर आणि हर्ब्स यांचा सुंदर संगम झाल्यामुळे गार्लिक ब्रेडला एक खास चव आणि सुवास मिळतो. हा पदार्थ इटालियन पाककृतीतून आलेला असला तरी आज तो जगभरात लोकप्रिय झाला आहे. सूप, पास्ता, पिझ्झा यांसोबत खायला हा उत्तम पर्याय मानला जातो.

उद्देश

१ .भूक वाढवणे (Appetizer म्हणून वापर) – लसूण आणि बटरचा सुगंध भूक वाढवतो, म्हणून गार्लिक ब्रेड प्रामुख्याने स्टार्टर म्हणून दिला जातो.

२ .मुख्य पदार्थासोबत चव वाढवणे – सूप, पास्ता, पिझ्झा यांसोबत खाल्ल्यास जेवणाची चव अधिक आकर्षक होते.

३ .सोपे आणि जलद तयार होणारे खाद्यपदार्थ बनवणे – कमी वेळ आणि कमी साहित्य वापरून तयार होणारा पदार्थ म्हणून गार्लिक ब्रेड एक उत्तम पर्याय आहे.

४ .सर्व वयोगटांसाठी आवडीचा पदार्थ तयार करणे – मुलांपासून मोठ्यांपर्यंत सर्वांना आवडणारा असा स्वादिष्ट स्नॅक.

५ . बेकिंग व पाककलेत कौशल्य विकसित करणे – गार्लिक ब्रेड बनवताना ओव्हन/तवा वापरणे, बटर-हर्ब मिक्सिंग, योग्य तापमानाचे ज्ञान वाढते.

६ . सामूहिक कार्यक्रमांसाठी आकर्षक पदार्थ – पार्टी, गेट-टुगेदर, पिकनिकसाठी सोपा, चविष्ट आणि सर्व्ह करायला सोयीस्कर पदार्थ म्हणून उपयोग.

साहित्य

१ ब्रेड स्लाइसेस

२ बटर

३ लसूण

४ मिक्स

५ कोथिंबीर

६ मीठ

७ चीझ

कृती

1. बटरमध्ये लसूण, हर्ब्स व मीठ मिसळून गार्लिक बटर तयार करा.
2. हे गार्लिक बटर ब्रेडच्या स्लाइसवर समान लावा.
3. आवड असल्यास वर चीझ शिंपडा.
4. ओव्हनमध्ये 180°C वर 8–10 मिनिटे किंवा तव्यावर मंद आचेवर 3–4 मिनिटे शेकून घ्या.
5. सोनेरी, खमंग झाल्यावर गरम सर्व्ह करा.क

त्या तून की शिकलो

१ गार्लिक ब्रेड बनवण्यासाठी लागणाऱ्या साहित्याची योग्य निवड करायला शिकलो.

२ लसूण, बटर आणि हर्ब्स यांचे योग्य प्रमाण कसे ठेवायचे हे समजले.

३ ब्रेडवर मिश्रण समानरित्या लावणे आणि त्याला योग्य तापमानावर बेक करणे शिकले.

४ बेकिंगमध्ये वेळ आणि तापमान यांचे महत्त्व कळले.

५ स्वयंपाक करताना स्वच्छता, संयम आणि काळजी किती महत्त्वाची आहे हे जाणवले.

६ योग्य प्रमाणात मसाले वापरल्यास चव कशी बदलते हे समजले.

७ स्वयंपाक ही कला आहे आणि त्यात प्रयोग करून नवीन चव तयार करता येते हे

निष्कर्ष

गार्लिक ब्रेड बनवण्याच्या प्रक्रियेतून समजले की योग्य साहित्य, प्रमाण आणि बेकिंगचा वेळ यांचा अचूक वापर केल्यास चविष्ट आणि सुगंधी गार्लिक ब्रेड तयार होते. स्वयंपाक करताना स्वच्छता, संयम आणि नीट नियोजन यांचे महत्त्वही जाणवते. या प्रकल्पातून स्वयंपाक ही एक कौशल्यपूर्ण कला आहे आणि योग्य तंत्र वापरल्यास साध्या पदार्थांनाही आकर्षक आणि रुचकर बनवता येते, हे स्पष्ट झाले.

मटेरियल	वजन	दर / kg	किमत
मैदा	150 gm	40 rs	6.00
इस्ट	3 gm	180 rs	0.54
साखर	3 gm	42 rs	0.12
मीठ	3 gm	30 rs	0.09
ब्रेड इमपुअर	–	–	–
लसूण	50 gm	50 rs	2.50
कोथिंबीर	20 gm	100 rs	1.00
बटर	50 gm	260 rs	13.00
चीज	3	210 rs	63.00
ओव्हन चार्जेस	1 unit	14 rs	14.00
मजुरी = 35%			100.25 25.08 ————— 135.3

शेंगदाणा चिक्की

प्रस्तावन

शेंगदाणा चिक्की ही आपल्या भारतीय पारंपारिक गोड पदार्थांपैकी एक अतिशय लोकप्रिय व पौष्टिक मिठाई आहे. तिळगूळासोबतच मकर संक्रांतीच्या सणात चिक्कीला विशेष स्थान आहे. गुळ आणि शेंगदाणे या दोन साध्या घटकांपासून तयार होणारी ही मिठाई चवदार, कुरकुरीत आणि ऊर्जा देणारी असते.

गुळामधील लोह, खनिजे आणि शेंगदाण्यातील प्रथिने यामुळे चिक्की हा आरोग्यासाठीही उपयुक्त खाऊ मानला जातो. ग्रामीण भागापासून शहरांपर्यंत सर्वत्र लोकप्रिय असलेली चिक्की तयार करणे सोपे आणि कमी वेळखाऊ आहे. त्यामुळे घरच्या घरी सुद्धा ती सहज बनवता येते.

शेंगदाणा चिक्की हा केवळ गोड पदार्थ नसून आपल्या खाद्यसंस्कृतीचा एक गोड वारसा आहे, जो पिढ्यान्‌पिढ्या आवडीने जपला जातो.

उद्देश

ऊर्जा मिळवणे – शेंगदाण्यातील प्रथिने आणि गुळातील प्राकृतिक साखर त्वरित ऊर्जा देते.

आरोग्यदायी गोड पदार्थ तयार करणे – केमिकल नसलेला, घरी बनवता येणारा सुरक्षित गोड पदार्थ.

हंगामी सणांचा आनंद साजरा करणे – विशेषतः मकर संक्रांतीला चिक्कीचे खास महत्त्व.

लहानांपासून मोठ्यांपर्यंत सर्वांना आवडणारा पदार्थ बनवणे

सोपा, कमी साहित्य लागणारा व टिकाऊ गोड पदार्थ तयार करणे

साहित्य

शेंगदाणे

गूळ

तूप

पाणी

वेलची पूड (ऐच्छिक)

कृती

1. शेंगदाणे भाजले ना?
   • पॅनमध्ये शेंगदाणे टाकून हलक्या आचेवर छान भाजून घ्या.
   • थंड झाल्यावर त्यांची साल काढून बाजूला ठेवा.
2. आता गूळ वितळवू या.
   • कढईत थोडे तूप घाला.
   • त्यात गूळ आणि 2–3 चमचे पाणी टाका.
   • गूळ पूर्ण वितळेपर्यंत ढवळत रहा.
3. पाक तयार झाला का ते पाहू.
   • गूळ उकळला की त्याचा कडक पाक होऊ द्या.
   • एक थेंब थंड पाण्यात टाकून तपासा—कडक गोळी झाली की पाक तयार!
4. आता शेंगदाणे मिसळू.
   • पाकात लगेच भाजलेले शेंगदाणे टाका.
   • सर्व एकसारखे ढवळून गुळाचा कोटिंग द्या.
5. चिक्की पसरवू.
   • ताटली/बोर्डला तूप लावून घ्या.
   • गरम चिक्की मिश्रण पसरवून लाटणीने लाटा.
6. तुकडे करा आणि थंड होऊ द्या.
   • आवडीनुसार काप द्या.
   • पूर्ण थंड झाल्यावर एअरटाइट डब्यात ठेवा.

त्यातून की शिकलो

गूळाचा पाक योग्य बनवणे महत्त्वाचे आहे – कडक पाक मिळाला तरच चिक्की कुरकुरीत होते. पाक नीट तपासण्याचे कौशल्य शिकले.

आचेचा ताबा ठेवला तर पदार्थ उत्तम होतो – मंद ते मध्यम आचेवर काम केल्यास गूळ न जळता छान वितळतो.

शेंगदाणे भाजण्याची पद्धत महत्त्वाची – नीट भाजले तर चव वाढते आणि सालही सहज निघते.

वेळ व्यवस्थापन आवश्यक – पाक तयार झाल्यावर शेंगदाणे घालून लगेच पसरवणे गरजेचे, नाहीतर मिश्रण कडक होते.

स्वच्छ व तयारीत ठेवलेली साधने काम सोपे करतात – तुप लावलेली ताटली, लाटणी आणि सुरी तयार ठेवणे शिकले.

घरचे बनवलेले पदार्थ अधिक आरोग्यदायी असतात – गूळ आणि शेंगदाण्यामुळे पोषक मूल्य मिळते.

स्वयंपाकात संयम आणि काळजी दोन्ही लागतात – जळू नये म्हणून सतत लक्ष ठेवणे शिकलो.

निष्कर्ष

शेंगदाणा चिक्की हा पारंपारिक, सोपा आणि पौष्टिक गोड पदार्थ आहे. गूळ आणि शेंगदाणे या साध्या घटकांपासून बनणारी ही मिठाई ऊर्जा, प्रथिने आणि खनिजे यांचे उत्तम स्रोत आहे. योग्य पाक, योग्य आच आणि योग्य वेळ यांचा समतोल साधला तर स्वादिष्ट आणि कुरकुरीत चिक्की घरच्या घरी सहज तयार करता येते.

चवीसोबत आरोग्यदायी मूल्यही देणारी, कमी साहित्य आणि कमी वेळात बनणारी चिक्की आपल्या खाद्यसंस्कृतीचा एक महत्त्वाचा आणि प्रिय भाग आहे .

लिंब लोणच

प्रस्तावन

लिंब लोणच ही आपल्या भारतीय खाद्यसंस्कृतीतील एक लोकप्रिय आणि पारंपरिक खाद्यप्रणाली आहे, जी चव, सुगंध आणि स्वादाचा अनोखा संगम देते. लिंबाच्या ताजी, आंबट आणि तिखट चवीमुळे लोणचं जेवणासोबत, स्नॅकसोबत किंवा विंच्यांबरोबर घेतले की ते खाणं अधिक रुचकर बनवते.

उद्देश

जेवणाची चव वाढवणे

भूक वाढवणे आणि पचनास मदत करणे

उन्हाळ्यात-हिवाळ्यात दोन्ही ऋतूंमध्ये नियमित वापरता येईल असे टिकाऊ अन्न तयार करणे

लिंबातील व्हिटॅमिन C जपून वापरणे

घरच्या घरी सुरक्षित, रसायनमुक्त लोणचं तयार करणे

साहित्य

लिंबे

मीठ

हळद

हिरवी मिरची

मेथी दाणे

हिंग

मोहरी दाणे

कढीपत्ता

तेल

लिंबाचा रस

कृती

सुरुवात लिंबापासून करूया.

• लिंबे स्वच्छ धुऊन पूर्ण कोरडी करा.
• मधोमध चार चिरे पाडा किंवा छोटे तुकडे करा.

आता मसाला तयार करूया.

• एका भांड्यात मीठ, हळद, तिखट, मेथी पूड आणि हिंग नीट मिसळा.
• हा मसाला लिंबाच्या तुकड्यांवर टाका आणि हलकेच मिक्स करा.

लिंबाला मसाला आत मुरवूया.

• मसाला लिंबात व्यवस्थित जाईल असे हलक्या हाताने ढवळा.
• आता हे मिश्रण स्वच्छ काचेच्या बरणीत भरून ठेवा.

तेलाची वेळ आली.

• ½ कप तेल गरम करून पूर्ण थंड होऊ द्या.
• थंड झालेले तेल बरणीतल्या लिंबावर ओता.
• तेलामुळे लोणचं टिकाऊ राहते.

थोडा लिंबाचा रस घालू.

• ½ कप लिंबूरस बरणीत घालून पुन्हा एकदा हलक्या हाताने हलवा.

मुरण्यासाठी ठेवू.

• बरणी बंद करून 5–7 दिवस उजेडात किंवा खोलीच्या तापमानावर ठेवा.
• दररोज एकदा हलके हलवा म्हणजे मसाला नीट लागतो.

बस्स! लोणचं तयार.

• ७ दिवसात लिंबे मऊ होतील आणि लोणचं छान चविष्ट होईल.

त्यतून क्या शिकलो

स्वच्छता आणि कोरडेपणा खूप महत्त्वाचा आहे – लिंबे, भांडी आणि बरणी पूर्ण कोरडी असली तरच लोणचं खराब होत नाही.

मसाल्याचे प्रमाण चव आणि टिकाऊपणा ठरवते – मीठ, हळद, मेथी आणि तिखट यांचे योग्य संतुलन ठेवण्याचे कौशल्य शिकले.

तेलामुळे लोणचं टिकतं – गरम करून थंड केलेले तेल घालणे हा लोणचं अधिक दिवस टिकवण्याचा महत्त्वाचा भाग आहे.

लिंबाचा रस लोणचं मऊ आणि आंबट बनवतो – रसामुळे लिंबे नीट मुरतात आणि चव वाढते.

दररोज हलक्या हाताने हलवणे आवश्यक – मसाला सर्व तुकड्यांवर समान लागण्यासाठी हे खूप गरजेचे आहे.

लोणचं बनवताना संयम गरजेचा आहे – ५–७ दिवस मुरायला दिल्याशिवाय खरी चव येत नाही.

घरचे लोणचं अधिक सुरक्षित आणि स्वादिष्ट असते – कोणतेही रसायन किंवा प्रिझर्वेटिव्ह नसल्याने चव आणि आरोग्य दोन्ही उत्तम.

निष्कर्ष

लिंबाचे लोणच हे आपल्या स्वयंपाकातील सर्वाधिक लोकप्रिय आणि चव वाढवणारे पदार्थांपैकी एक आहे. साधे साहित्य, स्वच्छ पद्धत आणि योग्य मुरवणी यांचा सुंदर मेळ साधला की घरच्या घरी सहजपणे स्वादिष्ट, तिखट-आंबट लिंबाचे लोणच तयार करता येते.

मीठ, मसाले, लिंबाचा रस आणि तेल यांचे योग्य प्रमाण लोणचं टिकाऊ बनवते, तर मुरवणीची प्रक्रिया त्याला अस्सल पारंपरिक चव देते. जेवणात अगदी थोड्यासा लोणच्यानेही चव वाढते, भूक लागते आणि जेवणात एक वेगळा ताजेपणा येतो.

एकूणच, लिंबाचे लोणच हे चवीचा, परंपरेचा आणि साठवणीच्या कौशल्याचा उत्तम संगम असलेला पदार्थ आहे, जो प्रत्येक घरात वर्षानुवर्षे प्रिय मानला जातो. 🍋

हिरवी मिरची लोणच

प्रस्तावन

हिरवी मिरचीचे लोणचं हे आपल्या जेवणात तिखटपणा, चव आणि एक वेगळाच रूचकरपणा आणणारे पारंपरिक लोणचं आहे. साध्या मिरच्यांपासून बनणारे हे लोणचं फक्त तिखट नसून त्यात लिंबाचा रस, मेथी, मोहरी आणि हिंग यांसारख्या मसाल्यांचा सुंदर मिलाफ असल्याने त्याची चव खास आणि सुगंधित असते.

घरच्या घरी बनवलेले हिरवी मिरचीचे लोणचं कमी साहित्य, कमी वेळ आणि अगदी सोपी पद्धत वापरून तयार होते. हे लोणचं जेवण, पराठा, भाकरी किंवा डब्यातील जेवणासोबत खाल्ल्यास चवीत ताबडतोब भर पडते.

तिखट, आंबट आणि मसालेदार असा हा पदार्थ आपल्या घरगुती पाककलेचा एक महत्वाचा भाग असून अनेक घरात रोजच्या जेवणात पाहायला मिळतो. Overall, हिरवी मिरचीचे लोणचं हे तिखट प्रेमींसाठी एक आनंददायी आणि चविष्ट पदार्थ आहे.

उद्देश

जेवणाची चव वाढवणे — अगदी साध्या जेवणालाही तिखट आणि मसालेदार टच देणे.

भूक वाढवणे — तिखट मिरच्या पचनास मदत करतात व भूक वाढवतात.

मिरच्या जास्त काळ टिकवणे — मिरची, तेल आणि मसाले यामुळे लोणचं महिनेभर खराब होत नाही.

सरळ, कमी खर्चात बनणारा चवदार पदार्थ तयार करणे

डब्यातील जेवण, भाकरी, पराठा किंवा दैनंदिन जेवण अधिक रुचकर बनवणे

तिखट प्रेमींसाठी सोयीस्कर आणि तत्पर साइड-डिश तयार करणे

साहित्य

हिरव्या मिरच्या

मीठ

हळद

तिखट

मेथी दाणे

मोहरी दाणे

हिंग

लिंबाचा रस

तेल

कृती

मिरच्या तयार करा

• हिरव्या मिरच्या नीट धुऊन पूर्ण कोरड्या करा.
• देठ काढून मिरच्या मधोमध चीर द्या किंवा छोटे तुकडे करा.

मसाला तयार करा

• एका भांड्यात मीठ, हळद, तिखट, मेथी पूड, मोहरी दाणे आणि हिंग एकत्र मिक्स करा.

मिरच्यांना मसाला लावा

• तयार मसाला मिरच्यांमध्ये टाका आणि हलक्या हाताने नीट मिसळा.
• प्रत्येक मिरचीवर मसाला व्यवस्थित लागेल याची खबरदारी घ्या.

तेल आणि लिंबाचा रस घाला

• ½ कप तेल गरम करून थंड होऊ द्या.
• हे थंड तेल मिरच्यांवर ओता.
• मग ½ कप लिंबाचा रस घालून पुन्हा हलक्या हाताने मिक्स करा.

मुरवणे

• हे लोणचं स्वच्छ आणि कोरड्या काचेच्या बरणीत भरा.
• 2–3 दिवस खोलीच्या तापमानावर मुरू द्या.
• रोज एकदा बरणी हलक्या हाताने हलवा.

त्या तून की शिकलो

• सर्व साहित्य पूर्ण कोरडे असणे आवश्यक आहे — ओलावा असेल तर लोणचं लवकर खराब होते, त्यामुळे स्वच्छता आणि कोरडेपणा किती महत्त्वाचा आहे हे शिकले.
• मसाल्याचे प्रमाण चव ठरवते — मीठ, तिखट, हळद, मेथी आणि मोहरी यांचे संतुलित प्रमाण ठेवणे महत्त्वाचे आहे.
• तेल आणि लिंबाचा रस टिकाऊपणा वाढवतात — गरम करून थंड केलेले तेल आणि लिंबाचा रस लोणचं जास्त दिवस खराब न होता टिकवतात.
• हिरव्या मिरच्या योग्य प्रकारे कापणे गरजेचे — चीर दिल्यास मसाला आतपर्यंत जातो आणि लोणचं लवकर मुरते.
• दररोज हलक्या हाताने हलवणे आवश्यक — मसाला सर्व मिरच्यांवर समान लागण्यासाठी हे पाऊल खूप महत्त्वाचे आहे.
• संयम आणि वेळ लागतो — २–३ दिवस मुरल्यावरच खरी चव येते, म्हणून संयमाची गरज जाणवली.
• घरचे लोणचं अधिक चविष्ट व सुरक्षित असते — कोणतेही जतनद्रव्य किंवा रसायने नसल्यामुळे ते आरोग्यासाठीही चांगले.

निष्कर्ष

हिरवी मिरचीचे लोणच तयार करताना आपण साध्या साहित्याचा वापर करून अतिशय स्वादिष्ट, झणझणीत आणि टिकाऊ अशी पारंपरिक चटणी बनवू शकतो. मिरचीची निवड, स्वच्छता, मसाल्याचे प्रमाण आणि तेलाचा योग्य वापर हे सर्व घटक लोणचं चविष्ट व सुरक्षित ठेवण्यासाठी महत्त्वाचे आहेत. योग्य पद्धतीने केलेले लोणचं अनेक दिवस टिकते आणि रोजच्या जेवणाला खास चव आणते. या प्रक्रियेतून स्वच्छता, संयम आणि अन्नसाठवणीच्या पारंपरिक पद्धतींचे महत्त्व शिकायला मिळते.

योल्या हळदीचे लोणच

प्रस्तावन

ओल्या हळदीचे लोणचं ही भारतीय परंपरेतील अत्यंत उपयुक्त आणि आरोग्यदायी अशी एक खास पाककृती आहे. ताज्या, सुवर्णरंगाच्या ओल्या हळदीपासून बनणारे हे लोणचं स्वादिष्ट तर असतेच, पण त्याचे औषधी गुणधर्मही आपल्या आरोग्यासाठी लाभदायक असतात. हळदीतील नैसर्गिक जंतुनाशक, दाहशामक आणि पचनास मदत करणारे गुण रोजच्या आहारात या लोणच्यामुळे सहज जोडले जातात. कमी साहित्य, सोपी पद्धत आणि जास्त टिकाऊपणा यामुळे ओल्या हळदीचे लोणचं घराघरात विशेष लोकप्रिय आहे.

उद्देश

आरोग्यदायी पूरक आहार मिळावा
– हळद ही नैसर्गिक अँटिसेप्टिक आणि अँटी-इन्फ्लेमेटरी असल्यामुळे शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यास मदत होते.

हळदीचे पौष्टिक गुण सर्व वर्षभर मिळावेत
– ताजी (ओली) हळद हंगामी असते. लोणचं करून ती जास्त काळ टिकवता येते.

जेवणाला चव, रंग आणि सुगंध वाढवणे
– ओल्या हळदीच्या लोणच्यामुळे जेवणाची चव खुलते तसेच प्लेटमध्ये आकर्षक रंगसंगती येते.

परंपरागत पाककृती जपणे
– भारतीय घरांतील पारंपरिक लोणच्यांपैकी हे एक महत्त्वाचे लोणचं असून परंपरा पुढे नेण्यासाठी ते तयार केले जाते.

पचन सुधारण्यासाठी मदत
– हळद पचन सुधारते आणि शरीरातील सूज कमी करण्यात मदत करते.

घरगुती, शुद्ध आणि रसायनमुक्त अन्न मिळावे
– घरात केलेले लोणचं सुरक्षित, स्वच्छ आणि रसायनमुक्त असते.आरोग्यदायी पूरक आहार मिळावा
– हळद ही नैसर्गिक अँटिसेप्टिक आणि अँटी-इन्फ्लेमेटरी असल्यामुळे शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यास मदत होते.

साहित्य

• ओली हळद – 250 ग्रॅम
• लिंबू – 3 ते 4
• मेथी पावडर – 1 टीस्पून
• मोहरी पावडर – 1 टीस्पून
• हिंग – ¼ टीस्पून
• मीठ – चवीनुसार
• तेल – 3 ते 4 टेबलस्पून

कृती

1. हळदीची तयारी
   • ओल्या हळदीला पाण्यात नीट धुवा.
   • सोलून पातळ चकत्या किंवा जुलियन काप करा.
2. लिंबाची तयारी
   • लिंबू स्वच्छ धुवून कोरडे करा.
   • छोटे चौकोनी तुकडे करा.
3. मसाला तयार करा
   • एका बाउलमध्ये मीठ, काळे मीठ (असल्यास), मेथी पावडर, मोहरी पावडर आणि हिंग एकत्र करा.
4. तेल गरम करणे
   • छोट्या कढईत तेल हलकेसे गरम करा.
   • गॅस बंद करून पूर्णपणे थंड होऊ द्या.
5. मिसळणे
   • एका मोठ्या भांड्यात हळद + लिंबाचे तुकडे + तयार मसाला एकत्र करा.
   • त्यावर थंड झालेले तेल घाला आणि नीट मिसळा.
6. मुरवणे
   • मिश्रण स्वच्छ, कोरड्या काचेच्या बरणीत भरा.
   • २–३ दिवस सूर्यप्रकाशात ठेवा किंवा खोलीतच ३–४ दिवस मुरू द्या.

त्यतून की शिकलो

ओल्या हळदीचे आरोग्यदायी फायदे समजले
– हळद शरीरातील सूज कमी करते, प्रतिकारशक्ती वाढवते आणि पचन सुधारते हे जाणून आले.

स्वच्छता व कोरडेपणा किती महत्वाचा आहे हे कळले
– लोणचं खराब होऊ नये म्हणून सर्व साहित्य पूर्णपणे कोरडे ठेवणे आवश्यक आहे हे शिकता आले.

मसाल्यांचे प्रमाण आणि संतुलन समजले
– मेथी, मोहरी, हिंग आणि मीठ यांचे प्रमाण योग्य असले तर लोणच्याची चव अधिक छान येते हे कळले.

तेल गरम करून थंड घालण्याचे महत्त्व कळले
– असे केल्याने लोणच्याची टिकाऊपणा वाढतो आणि चवही चांगली राहते हे समजले.

लोणचं मुरण्यासाठी वेळ लागतो हे समजले
– २–३ दिवस मुरल्यानंतरच खऱ्या चवीचा फरक जाणवतो हे शिकता आले.

घरगुती लोणचं अधिक सुरक्षित आणि चवदार असते
– बाजारातील पदार्थांपेक्षा घरात केलेले लोणचं रसायनमुक्त आणि जास्त चवदार असते हे कळले.

परंपरागत पाककृती जपण्याचे महत्त्व समजले
– अशा रेसीपी करून आपल्या घरची संस्कृती आणि चवीची परंपरा पुढे नेण्याची जाणीव झाली.

निष्कर्ष

ओल्या हळदीचे लोणचं तयार करताना आपण हंगामी उपलब्ध असलेली ताजी हळद स्वादिष्ट आणि टिकाऊ स्वरूपात साठवू शकतो हे स्पष्ट होते. योग्य प्रमाणात मसाले, स्वच्छता आणि तेलाचा वापर यामुळे लोणचं दीर्घकाळ सुरक्षित राहते. या प्रक्रियेतून आरोग्यदायी घटकांनी भरपूर असलेले, पचनास मदत करणारे आणि प्रतिकारशक्ती वाढवणारे घरगुती लोणचं सहज तयार करता येते हे कळते. तसेच पारंपरिक पाककृतींचे महत्त्व आणि घरगुती चवीची गुणवत्ता याचीही जाणीव होते.

कास्टिंग

मोहरी डाळ	10 gm	100 /rs	1.00
vihnegar	250 gm	75 rs/ 70075	26.78

पॅकिंग बार	4 jar	40 /rs	16.00
			234.03 81.91 315.94

ब्रेड चे गुलाबजामून

प्रस्तावना

ब्रेडचे गुलाबजामून ही एक झटपट आणि स्वादिष्ट मिठाई आहे. पारंपरिक खवा किंवा माव्याऐवजी सहज उपलब्ध असलेला ब्रेड वापरून हे गुलाबजामून तयार केले जातात. त्यामुळे वेळ, खर्च आणि मेहनत कमी लागते. तरीदेखील याची चव अगदी मऊ, रसाळ आणि घरगुती गुलाबजामूनसारखीच लागते. अचानक पाहुणे आले असतील किंवा काहीतरी गोड खायची इच्छा असेल, तर ब्रेडचे गुलाबजामून हा उत्तम आणि सोपा पर्याय आहे. ही मिठाई सर्वांना आवडणारी असून लहानांपासून मोठ्यांपर्यंत सर्वांसाठी आकर्षक आहे.

उद्देश

1. सोप्या पद्धतीने मिठाई तयार करणे: मावा किंवा खवा न वापरता सहज उपलब्ध ब्रेडपासून स्वादिष्ट गुलाबजामून बनवणे.
2. वेळ आणि खर्च वाचवणे: कमी वेळात आणि कमी खर्चात पारंपरिक मिठाईसारखीच चव मिळवणे.
3. झटपट डेजर्ट तयार करणे: अचानक आलेल्या पाहुण्यांसाठी किंवा विशेष प्रसंगी लवकर तयार होणारा गोड पदार्थ बनवणे.
4. नवीन पाककृती शिकणे: साध्या साहित्यापासून नवी आणि आकर्षक मिठाई तयार करण्याची कला आत्मसात करणे.
5. घरगुती स्वच्छता आणि सुरक्षितता: बाजारातील मिठाईपेक्षा स्वच्छ, घरगुती आणि ताजी मिठाई स्वतः तयार करणे.

साहित्य

• ब्रेड स्लाइस
• दूध
• साखर
• पाणी
• वेलदोडा पावडर
• तळण्यासाठी तेल / तूप

कृती

१) साखरेचा पाक तयार करणे

1. एका भांड्यात १ कप साखर + १ कप पाणी घाला.
2. साखर पूर्ण वितळेपर्यंत उकळा.
3. 5–6 मिनिटे आटवून थोडासा चिकट पाक तयार करा.
4. शेवटी वेलदोडा पावडर घालून गॅस बंद करा.

२) ब्रेडचे गोळे बनवणे

1. ब्रेडच्या स्लाइसचे कडे (edges) कापून टाका.
2. ब्रेडचे तुकडे करून एका भांड्यात घ्या.
3. थोडे-थोडे दूध घालत मऊ, एकसंध पीठ मळा.
4. त्याचे लहान, गुळगुळीत गोळे तयार करा.

३) गोळे तळणे

1. कढईत तेल किंवा तूप गरम करा.
2. मध्यम आचेवर गोळे सोनेरी तपकिरी होईपर्यंत तळा.
3. तळलेले गोळे लगेचच गरम पाकात टाका.

४) पाकात मुरवणे

• गुलाबजामून किमान ३०–४५ मिनिटे पाकात मुरू द्या.
• ते मऊ, रसाळ आणि स्पॉंजी होतील.

निरीषण

१ ब्रेडचे पीठ मऊ आणि एकसंध झाले पाहिजे, तरच गोळे तळताना फुटत नाहीत.

२ दूध कमी–जास्त घातल्याने पीठाची घट्टता बदलते, त्यामुळे दूध हळूहळू घालणे आवश्यक आहे.

३ गोळे तळताना आच मध्यम ठेवली, तर गुलाबजामून बाहेरून कुरकुरीत आणि आतून चांगले शिजतात.

४ जास्त गरम तेलात गोळे पटकन काळे होतात पण आतून कच्चे राहतात, हे काम योग्य आचेवरच होते.

५ गुलाबजामून पाकात टाकताना पाक गरम असणे महत्त्वाचे, यामुळे ते पटकन पाक शोषतात.

६ ३०–४५ मिनिटे मुरवल्यावर गुलाबजामून मऊ, स्पॉंजी आणि रसाळ झाले.

७ ब्रेडमुळे चव हलकी, छान आणि बाजारातील गुलाबजामूनसारखीच टेक्स्चर मिळाले.

निष्कर्ष

ब्रेडचे गुलाबजामून ही एक सोप्या पद्धतीने तयार होणारी, कमी खर्चातली आणि झटपट तयार होणारी मिठाई आहे. मावा किंवा खवा नसतानाही ब्रेडचा वापर करून अतिशय मऊ, रसाळ आणि स्वादिष्ट गुलाबजामून तयार करता येतात. योग्य आचेवर तळणे आणि गरम पाकात मुरवणे ही दोन प्रमुख पायरी पाळल्यास या मिठाईची चव आणि टेक्स्चर उत्कृष्ट मिळते. घरच्या घरी स्वच्छ, रुचकर आणि सर्वांना आवडणारी मिठाई कमी वेळात तयार करता येते, हेच या प्रयोगातून समोर आले.

कास्टिंग

सँडविच

प्रस्तावन

सँडविच हा एक झटपट, चविष्ट आणि पौष्टिक असा हलका खाऊ आहे. दोन ब्रेडच्या स्लायसमध्ये विविध भाजीपाला, सॉस, चीज, पनीर, स्प्रेड किंवा अन्य पदार्थ ठेवून तयार केलेला हा पदार्थ जगभर लोकप्रिय आहे. घरात, शाळेत, डब्यात किंवा प्रवासात—कुठेही सहज नेण्यास व खाण्यास सोपा असल्यामुळे सँडविच सर्व वयोगटातील लोकांची आवड बनला आहे. विविध प्रकारच्या साहित्यामुळे त्यात चव आणि पोषण दोन्ही मिळते, त्यामुळे हा नाश्ता किंवा हलका जेवणाचा उत्तम पर्याय मानला जातो.

उद्देश 

1. झटपट व सोपा नाश्ता तयार करणे – कमी वेळात स्वादिष्ट पदार्थ मिळावा.
2. पौष्टिक आहार देणे – ब्रेड, भाज्या, चीज किंवा पनीर यांच्या संयोजनातून आवश्यक पोषक घटक मिळावेत.
3. विविध चवींचा अनुभव देणे – सॉस, स्प्रेड, मसाले व भाज्या यांच्या मिश्रणातून नवीन चव तयार करणे.
4. डब्यात घेण्यासाठी सोयीस्कर पर्याय – शाळा, ऑफिस किंवा प्रवासासाठी सहज वाहून नेता येईल असा पदार्थ बनवणे.
5. भूक भागवणारा हलका खाऊ तयार करणे – खूप जड न होता पोटभर आणि समाधानकारक नाश्ता मिळणे.

साहित्य

ब्रेडच्या स्लाइस

बटर / तूप

ग्रीन चटणी

टोमॅटो

काकडी

मिरी पूड / चाट मसाला

मीठ

चीज (वैकल्पिक)

कृती

1. ब्रेड तयार करा
   ब्रेडच्या स्लाइसवर हलके बटर लावा. एका बाजूला हिरवी चटणी पसरवा.
2. भाज्या लावा
   ब्रेडच्या एका स्लाइसवर काकडी, टोमॅटो, उकडलेल्या बटाट्याचे स्लाइस आणि कांदा लावा.
3. मसाले शिंपडा
   भाज्यांवर मीठ, मिरीपूड किंवा चाट मसाला हलका शिंपडा.
4. चीज घालणे (वैकल्पिक)
   आवडत असल्यास चीजचे स्लाइस किंवा किसलेले चीज घाला.
5. सँडविच बंद करा
   दुसरी ब्रेडची स्लाइस वरून ठेवा.
6. टोस्ट / ग्रिल (वैकल्पिक)
   हवे असल्यास टोस्टरमध्ये किंवा तव्यावर थोडे बटर लावून दोन्ही बाजूंनी हलके भाजा.
   न टोस्ट करता साधे सँडविचही खाता येते.
7. सर्व्ह करा
   सँडविच तिरके कापून हिरवी चटणी किंवा टोमॅटो सॉससोबत सर्व्ह करा.

साधे, चविष्ट आणि झटपट तयार होणारे सँडविच तयार!

निरीक्षण

1. सँडविच तयार करताना साहित्य नीट चिरलेले व स्वच्छ असणे आवश्यक आहे.
2. भाज्यांचे स्लाइस समान जाडीचे असतील तर सँडविच नीट बसते व खायला सोपे जाते.
3. चटणी किंवा बटर योग्य प्रमाणात लावल्यास ब्रेड ओलसर होत नाही.
4. मसाले योग्य प्रमाणात वापरल्यानं चव संतुलित राहते.
5. ग्रिल किंवा टोस्ट केल्यास सँडविच कुरकुरीत होते आणि चव अधिक वाढते.
6. सर्व्ह करताना सँडविच तिरके कापल्यास आकर्षक दिसते.

निष्कर्ष

सँडविच हा झटपट, सोपा आणि पौष्टिक असा नाश्ता आहे. योग्य साहित्य, स्वच्छता आणि मोजमाप वापरल्यास चविष्ट व संतुलित सँडविच तयार होते. भाज्या, मसाले, चटणी आणि चीज यांच्या योग्य संयोजनामुळे हा पदार्थ सर्व वयोगटांना आवडतो. शाळा, ऑफिस किंवा प्रवासासाठी सहज नेता येणारा आणि पोटभर समाधान देणारा हा एक अत्यंत उपयोगी व लोकप्रिय खाद्यपदार्थ आहे.

नाचणी चे कुकीज

प्रस्तावना

नाचणीच्या (रागी) कुकीज हा एक आरोग्यदायी, कुरकुरीत आणि स्वादिष्ट असा नाश्ता प्रकार आहे. नाचणीमध्ये कॅल्शियम, फायबर, लोह आणि प्रथिने मुबलक प्रमाणात असल्यामुळे या कुकीज पारंपरिक बिस्किटांच्या तुलनेत अधिक पौष्टिक ठरतात. मुलांपासून मोठ्यांपर्यंत सर्वांसाठी उपयुक्त असलेल्या या कुकीज घरच्या घरी कमी साहित्यामध्ये सहज तयार करता येतात.
चहा-नाश्त्यासाठी, डब्यासाठी किंवा हलका भूकभागवणारा स्नॅक म्हणून नाचणीच्या कुकीज हा उत्तम आणि आरोग्यदायी पर्याय आहे.

उद्देश

1. पौष्टिक नाश्ता तयार करणे – नाचणीतील कॅल्शियम, फायबर, लोह आणि प्रथिने यामुळे आरोग्यदायी स्नॅक उपलब्ध करणे.
2. साध्या बिस्किटांना आरोग्यदायी पर्याय देणे – मैद्याच्या जागी नाचणीचा वापर करून चांगला पर्याय तयार करणे.
3. मुलांना चवदार व हेल्दी पदार्थ देणे – मुलांना आवडेल असा चविष्ट आणि पोषक नाश्ता बनवणे.
4. घरी सहज तयार होणारा स्नॅक तयार करणे – कमी साहित्य व वेळेत घरच्या घरी कुकीज बनवणे.
5. डब्यातील पदार्थांमध्ये विविधता आणणे – शाळा, ऑफिस किंवा प्रवासासाठी नेण्यास सोपा असा स्नॅक उपलब्ध करणे.

साहित्य

1. नाचणी पीठ
2. गव्हाचे पीठ (वैकल्पिक)
3. गूळ पावडर / साखर
4. लोणी / तूप
5. बेकिंग पावडर
6. बेकिंग सोडा (वैकल्पिक)
7. वेलची पूड
8. दूध – आवश्यकतेनुसार (पीठ मळण्यासाठी)
9. काजू/ बदाम (वैकल्पिक)
10. मीठ

कृती

1. पीठे चालून घ्या
   नाचणी पीठ, गव्हाचे पीठ, बेकिंग पावडर, बेकिंग सोडा आणि मीठ एकत्र चालून घ्या.
2. लोणी आणि गूळ एकत्र करा
   एका भांड्यात लोणी घ्या आणि त्यात गूळ पावडर (किंवा साखर) घालून छान फेटून घ्या, जेणेकरून मिश्रण हलके व फुलके होईल.
3. दोन्ही मिश्रणे एकत्र करा
   आता कोरडे (पीठाचे) मिश्रण हळूहळू लोणी-गुळाच्या मिश्रणात घालून एकत्र मिसळा.
4. दूध घालून पीठ मळा
   आवश्यकतेनुसार थोडे थोडे दूध घालत मऊसूत पण घट्ट असे पीठ मळून घ्या.
   हवे असल्यास वेलची पूड व सुका मेवा घाला.
5. कुकीज आकार द्या
   पीठाचे छोटे गोळे करून हाताने दाबून गोल किंवा ओव्हल आकाराचे कुकीज बनवा.
   बेकिंग शीटवर बटर पेपर लावून त्यावर कुकीज ठेवा.
6. बेक करा
   ओव्हन 170–180°C वर गरम करा आणि कुकीज 12–15 मिनिटे बेक करा.
   कडा हलक्या तपकिरी दिसल्या की कुकीज तयार समजा.
7. थंड होऊ द्या
   बेक झालेल्या कुकीज वायर रॅकवर काढून पूर्णपणे थंड होऊ द्या.
   थंड झाल्यावर त्या छान कुरकुरीत होतात.
8. साठवून ठेवा
   हवा बंद डब्यात साठवा. बराच काळ टिकतात.

निरीक्षण

. पीठ नीट चालल्यामुळे कुकीज हलक्या आणि समान टेक्स्चरच्या होतात.

. लोणी व गूळ एकत्र फेटल्याने कुकीजला छान मऊसर व खमंग चव येते.

. दूध जास्त घातल्यास पीठ मऊ होते आणि कुकीज पसरतात, त्यामुळे दूध हळूहळू आणि कमी प्रमाणात घालणे महत्वाचे.

. ओव्हनचे तापमान योग्य ठेवल्यास कुकीज समानरित्या बेक होतात आणि जळत नाहीत.

.. बेक होताना कडांची रंगत हलकी बदामी दिसू लागते, हे कुकीज तयार असल्याचे चिन्ह आहे.

..थंड झाल्यावरच कुकीज खर्‍या अर्थाने कुरकुरीत होतात, त्यामुळे घाईने हाताळू नयेत.

..हवाबंद डब्यात ठेवल्यास कुकीज जास्त दिवस ताज्या राहतात.

निष्कर्ष

नाचणीच्या कुकीज हा एक आरोग्यदायी, स्वादिष्ट आणि सोपा स्नॅक पर्याय आहे. नाचणीतील कॅल्शियम, फायबर आणि लोह यांमुळे या कुकीज पारंपरिक मैद्याच्या बिस्किटांपेक्षा अधिक पौष्टिक ठरतात. योग्य प्रमाणात साहित्य वापरून आणि ओव्हनचे तापमान सांभाळून बनवल्यास कुकीज कुरकुरीत, खमंग आणि दीर्घकाळ टिकणाऱ्या होतात. चहा-नाश्ता, डबा किंवा हलक्या भुकेसाठी नाचणीच्या कुकीज हा उत्तम, आरोग्यदायी व घरच्या घरी सहज तयार होणारा पर्याय आहे.

कास्टिंग

मटेरियल	वजन	दर / kg	किमत
नाचणी पीठ	160 gm	80 rs	9.60
गहू मीठ	160 gm	40 rs	6.40
बेकिंग पावडर	6 gm	350 rs	2.10
कस्टर्ड पावडर	80 gm	100 rs	8.00
मागरीन	100 gm	130 rs	13.00
बटर	150 gm	200 rs	30.00
दूध	100 ml	40 rs	4.00
चोकोचीपस	100 gm	50 rs	50.00
टूसेन्स	3 ml	38 rs	5.70
ओव्हन चार्जेस	1 unit	14 rs	14.00
पॅकिंग चार्जेस	4 box	5 rs	20.00
स्टिकर	4स्टिकर	1.5 rs	6.00
गूळ पावडर	400 gm	400 rs	200.00
मजुरी = 35			402.40 140.84 ———— 543.24

लिंबाचे स्क्वैस

प्रस्तावना

लिंबू चे आजच्या धावपळीच्या जीवनात आरोग्य जपणे अत्यंत आवश्यक झाले आहे. उन्हाळ्याच्या कडक उन्हात शरीराला थंडावा देणारे व ताजेतवाने ठेवणारे पेय म्हणून लिंबाचे स्क्वैस अत्यंत लोकप्रिय आहे. लिंबामध्ये असलेले जीवनसत्त्व ‘क’ (Vitamin C) शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवते. घरगुती पद्धतीने तयार केलेले लिंबाचे स्क्वैस हे स्वच्छ, आरोग्यदायी व किफायतशीर असून तहान भागवण्याबरोबरच शरीराला ऊर्जा देते. त्यामुळे आरोग्यदायी पेय म्हणून लिंबाचे स्क्वैस सर्व वयोगटांसाठी उपयुक्त आहे.

उद्देश

1. लिंबाचे स्क्वैस तयार करण्याची योग्य व सोपी पद्धत समजून घेणे.
2. नैसर्गिक व आरोग्यदायी पेयाचे महत्त्व जाणून घेणे.
3. शरीराला थंडावा देऊन तहान भागवणे.
4. लिंबातील जीवनसत्त्व ‘क’ (Vitamin C) चे फायदे समजावून घेणे.
5. घरगुती व स्वच्छ पेय तयार करण्यास प्रोत्साहन देणे.
6. उन्हाळ्यात उष्णतेपासून संरक्षण व ताजेतवानेपणा मिळवणे.
7. लघुउद्योग किंवा स्वावलंबनासाठी उत्पादनाची कल्पना देणे.

साहित्य

ताजी पिकलेली लिंबे

साखर

पाणी

सिट्रिक अ‍ॅसिड

मिठ

स्वच्छ बाटल्या

कृती

लिंबे धुणे
⬇️
लिंबे कापणे
⬇️
लिंबाचा रस काढणे
⬇️
साखर व पाणी उकळून पाक तयार करणे
⬇️
पाक थंड करणे
⬇️
पाकात लिंबाचा रस मिसळणे
⬇️
मीठ, सिट्रिक अ‍ॅसिड व रंग घालणे
⬇️
मिश्रण नीट ढवळणे
⬇️
स्क्वैस बाटलीत भरणे
⬇️
लिंबाचे स्क्वैस तयार 🍋

निरीक्षण

तयार केलेले लिंबाचे स्क्वैस पिवळसर रंगाचे व स्वच्छ दिसते.

स्क्वैसला ताज्या लिंबाचा सुगंध येतो.

चव गोड–आंबट व ताजेतवाने करणारी असते.

पाण्यात मिसळल्यावर स्क्वैस पूर्णपणे विरघळते.

थंड पाण्यात मिसळल्यावर सरबत अधिक चवदार लागते.

स्क्वैस दीर्घकाळ टिकणारे असून बाटलीत सुरक्षित राहते.

शरीराला थंडावा देऊन तहान भागवते.

निष्कर्ष

लिंबाचे स्क्वैस हे स्वच्छ, चवदार व आरोग्यदायी पेय आहे. घरगुती पद्धतीने सोप्या रीतीने ते तयार करता येते. लिंबामधील जीवनसत्त्व ‘क’ मुळे रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते व शरीराला ताजेतवानेपणा मिळतो. उन्हाळ्यात तहान भागवण्यासाठी व शरीराला थंडावा देण्यासाठी लिंबाचे स्क्वैस उपयुक्त आहे. त्यामुळे लिंबाचे स्क्वैस हे सर्व वयोगटांसाठी लाभदायक व उपयुक्त पेय आहे

शेवगा लोणच्

प्रस्तावना

शेवगा (Drumstick) हे पौष्टिक, औषधी गुणांनी भरलेले भाजीपाला आहे. शेवग्याच्या शेंगेपासून तयार केलेले शेवगा लोणचे हे पारंपरिक आणि चविष्ट पदार्थांपैकी एक आहे. हे लोणचे टिकाऊ, स्वादिष्ट आणि आरोग्यासाठी उपयुक्त मानले जाते. आंबट–तिखट मसाल्यामुळे त्याला खास चव येते आणि भात, पोळी, भाकरीसोबत सहज खाता येते.

उद्देश

1. शेवग्याचा टिकाऊ व चविष्ट पदार्थ तयार करणे.
2. अन्नसंवर्धनाची (Food preservation) प्रक्रिया समजून घेणे.
3. स्वच्छता, मोजमाप आणि मसाल्यांचे संतुलन शिकणे.
4. पोषणमूल्ययुक्त लोणचे घरच्या घरी तयार करणे.
5. प्रकल्पासाठी आवश्यक योजना व कार्यपद्धतीचा सराव करणे.

सर्वे

1. बहुतेक लोकांना शेवगा लोणचे आवडते कारण त्याची चव आंबट-तिखट आणि खास असते.
2. घरगुती लोणचे बाजारातील लोणच्यापेक्षा अधिक ताजे व विश्वासार्ह असल्याचे अनेकांनी सांगितले.
3. शेवगा पौष्टिक असल्यामुळे त्याचे लोणचे आरोग्यासाठीही चांगले असल्याचे मत मिळाले.
4. काही लोकांनी लोणचे बनवताना स्वच्छता आणि मसाल्याचे प्रमाण सर्वात महत्त्वाचे असल्याचे सांगितले.
5. सर्वेक्षणात बहुतेकांनी लोणचे भात, पोळी किंवा भाकरीसोबत खायला आवडते असे नमूद केले.

सर्वेक्षणातून दिसून आलेले मुद्दे

1. बहुतेक लोक शेवगा लोणचे नियमितपणे खातात.
2. घरचे बनवलेले लोणचे चव आणि स्वच्छतेमुळे अधिक पसंत केले जाते.
3. आंबट–तिखट चव हे लोणच्याचे मुख्य आकर्षण आहे.
4. मसाल्याचे योग्य संतुलन आणि तेलाची गुणवत्ता महत्त्वाची ठरते.
5. शेवग्याचे आरोग्यदायी गुण लोकांना लोणचे निवडताना महत्वाचे वाटतात.
6. लोणचे भात, पोळी, भाकरी यांसोबत खाल्ले जाते असे बहुतेकांनी सांगितले.

वापरलेले साहित्य

1. शेवग्याच्या शेंगा
2. मीठ
3. हळद
4. लाल तिखट
5. मोहरी
6. मेथीदाणे
7. हिंग
8. लिंबाचा रस / व्हिनेगर (ऐच्छिक)
9. तेल (साधारणपणे सरसों किंवा सूर्यफूल तेल)

कृती

1. शेंगा तयार करणे

ताज्या शेवग्याच्या शेंगा धुवून घ्या.

त्यांना 1–2 इंचाचे तुकडे करा.

हे तुकडे हलकंसं पाण्यात उकळून घ्या (अतिशय शिजवू नका).

पाणी गाळून पूर्ण कोरडे होऊ द्या.

2. मसाला तयार करणे

एका वाडग्यात हळद, लाल तिखट, मीठ, मोहरी पूड, मेथी पूड व हिंग मिसळा.

गरम तेल थोडेसे या मसाल्यावर टाका आणि चांगले एकत्र करा.

3. लोणचे मिक्स करणे

कोरड्या झालेल्या शेवग्याचे तुकडे मसाल्यात घालून नीट हलवा.

सर्व तुकड्यांना मसाला व्यवस्थित लागला पाहिजे.

4. तेल टाकणे

कढईत तेल गरम करून थंड झाल्यावर लोणच्यावर ओता.

तेल पुरेसे असावे जेणेकरून लोणचे टिकेल.

5. भरून ठेवणे

स्वच्छ, कोरड्या काचेच्या बरणीत लोणचे भरावे.

2–3 दिवस रोज हलके हलवा, जेणेकरून मसाला सारखा बसेल.

6. तयार

3–4 दिवसांनी शेवगा लोणचे खाण्यासाठी तयार होते.

हवे असल्यास मी थोडक्यात किंवा Flowchart पद्धतीतही देऊ शकते!

flowchart

ताजे शेवगे धुणे
│
▼
तुकडे करून अर्धवट उकळणे
│
▼
पाणी गाळून पूर्ण कोरडे करणे
│
▼
मसाला तयार करणे
(हळद + तिखट + मीठ + मोहरी + मेथी + हिंग)
│
▼
गरम तेल थोडेसे मसाल्यात घालणे
│
▼
शेवग्याचे तुकडे मसाल्यात मिसळणे
│
▼
अतिरिक्त गरम केलेले तेल थंड करून टाकणे
│
▼
स्वच्छ, कोरड्या बरणीत लोणचे भरणे
│
▼
2–3 दिवस हलके हलवून ठेवणे
│
▼
शेवगा लोणचे तयार!

त्यातून काय शिकलो

1. अन्नसंवर्धनासाठी स्वच्छता खूप महत्त्वाची आहे.
2. साहित्याचे अचूक मोजमाप चव टिकवते.
3. मसाल्यांचे योग्य संतुलन कसे ठेवायचे ते शिकलो.
4. लोणचे टिकण्यासाठी तेलाची भूमिका महत्त्वाची आहे.
5. नियोजन, वेळेचे व्यवस्थापन आणि संयमाने काम करणे शिकले.

निष्कर्ष

1. शेवग्यापासून बनवलेले लोणचे चविष्ट, पौष्टिक आणि टिकाऊ पदार्थ आहे.
2. या प्रकल्पातून अन्नसंवर्धनाची प्रक्रिया सोप्या पद्धतीने समजली.
3. मसाले, तेल आणि स्वच्छतेचे महत्त्व जाणवले.
4. घरगुती पद्धतीने तयार केलेले शेवगा लोणचे अधिक सुरक्षित आणि आरोग्यदायी ठरते.

आईसकेक

प्रस्तावना

आईसकेक हा केक आणि आइस्क्रीम यांचा स्वादिष्ट संगम आहे. आजच्या काळात वाढदिवस, समारंभ आणि खास प्रसंगी आईसकेकला खूप मागणी आहे. थंडगार आइस्क्रीमचा गोडवा आणि केकची मऊसर पोत यामुळे आईसकेक सर्व वयोगटांमध्ये लोकप्रिय आहे. वेगवेगळे फ्लेवर्स, रंग आणि आकर्षक सजावटीमुळे आईसकेक केवळ खाण्यासाठीच नव्हे तर कार्यक्रमाची शोभा वाढवण्यासाठीही वापरला जातो. त्यामुळे आईसकेक हा आधुनिक खाद्यपदार्थांमध्ये एक खास आणि आवडता पर्याय बनला आहे

उद्देश

सर्वे

बहुतेक लोकांना वाढदिवस आणि खास कार्यक्रमांसाठी आईसकेक आवडतो.
चॉकलेट, व्हॅनिला आणि स्ट्रॉबेरी हे सर्वाधिक लोकप्रिय फ्लेवर्स आहेत.
मुलांमध्ये आईसकेकची मागणी जास्त दिसून येते.
थंडगार आणि गोड चव हे आईसकेकचे मुख्य आकर्षण आहे.
आकर्षक डिझाइन आणि सजावट लोकांना खरेदीसाठी प्रेरित करते.
उन्हाळ्यात आईसकेकची विक्री अधिक वाढलेली आढळते.

सर्वेक्षणातून दिसून आलेले मुद्दे

वाढदिवस व खास प्रसंगी आईस केकला सर्वाधिक पसंती दिली जाते.
मुलांमध्ये आईस केकची लोकप्रियता जास्त आहे.
चॉकलेट, व्हॅनिला व स्ट्रॉबेरी हे फ्लेवर्स जास्त मागणीत आहेत.
थंडगार चव आणि आकर्षक सजावट लोकांना आवडते.
उन्हाळ्यात आईस केकची विक्री जास्त वाढते.
किंमत व गुणवत्ता यांचा खरेदीवर परिणाम होतो.

वापरलेले साहित्य

कृती

प्रथम तयार केक (स्पंज केक) समान आकारात कापून घ्यावा.
केकचा एक थर केक बोर्ड/प्लेटवर ठेवावा.
त्यावर आवडत्या फ्लेवरचे आइस्क्रीम समान पसरावे.
त्यावर पुन्हा केकचा दुसरा थर ठेवावा.
पुन्हा आइस्क्रीमचा थर द्यावा (आवश्यकतेनुसार 2–3 थर).
केक पूर्ण झाल्यावर तो फ्रीझरमध्ये 4–5 तास ठेवावा.
सेट झाल्यावर क्रीम, चॉकलेट सिरप, स्प्रिंकल्सने सजावट करावी.
थंडगार आईस केक सर्व्ह करावा.

flowchart

साहित्य गोळा करणे
⬇️
स्पंज केक तयार
⬇️
केकचे समसमान थर कापणे
⬇️
केकचा पहिला थर प्लेटवर ठेवणे
⬇️
आइस्क्रीमचा थर पसरवणे
⬇️
दुसरा केकचा थर ठेवणे
⬇️
पुन्हा आइस्क्रीमचा थर देणे
⬇️
आवश्यकतेनुसार थर पूर्ण करणे
⬇️
केक फ्रीझरमध्ये ठेवणे (4–5 तास)
⬇️
सेट झाल्यावर सजावट करणे
⬇️
आईस केक तयार

त्यातून काय शिकलो

निष्कर्ष

बीटचा हलवा

प्रस्तावन

बीटचा हलवा हा पौष्टिक आणि चविष्ट गोड पदार्थ आहे. बीटमध्ये लोह, फायबर, जीवनसत्त्वे व अँटिऑक्सिडंट्स भरपूर प्रमाणात असतात, जे आरोग्यास लाभदायक ठरतात. पारंपरिक हलव्याला पौष्टिकतेची जोड देणारा बीटचा हलवा रंगाने आकर्षक आणि चवीला स्वादिष्ट असतो. कमी साहित्यांत आणि सोप्या पद्धतीने तयार होणारा हा पदार्थ लहानांपासून मोठ्यांपर्यंत सर्वांना आवडतो. सण-समारंभात तसेच रोजच्या आहारात बीटचा हलवा एक आरोग्यदायी गोड पर्याय आहे.

उद्देश

बीट या पौष्टिक भाजीपासून चविष्ट व आरोग्यदायी हलवा तयार करणे आणि त्यातील पोषक घटकांची माहिती घेणे.

साहित्य

1. किसलेला बीट – 2 वाट्या
2. दूध – 1 वाटी
3. साखर – ½ वाटी (चवीनुसार)
4. तूप – 2 टेबलस्पून
5. वेलची पूड – ½ टीस्पून
6. काजू, बदाम, मनुका – थोडेसे

---

कृती

वेलची पूड व ड्रायफ्रूट्स घालून गॅस बंद करा.⬇️
बीट धुवा, सोलून किसा
⬇️
कढईत तूप गरम करा
⬇️
किसलेला बीट टाका व 4–5 मिनिटे परता
⬇️
दूध घाला व झाकण ठेवून शिजवा
⬇️
बीट मऊ झाल्यावर साखर/गूळ घाला
⬇️
हलवत शिजवा (मिश्रण घट्ट होईपर्यंत)
⬇️
(ऐच्छिक) खवा/मिल्क पावडर घाला
⬇️
वेलची पूड व ड्रायफ्रूट्स घाला
⬇️
गॅस बंद करा

निरीक्षण

• दूध व तूपामुळे हलव्याची चव आणि मऊपणा वाढतो.
• हलव्याचा रंग आकर्षक लालसर दिसतो.

निष्कर्ष

बीटचा हलवा हा पौष्टिक, चविष्ट व सोप्या पद्धतीने तयार होणारा पदार्थ आहे. यात लोह व जीवनसत्त्वे भरपूर असल्यामुळे तो आरोग्यास फायदेशीर आहे. त्यामुळे बीटचा हलवा हा गोड पदार्थाचा उत्तम व आरोग्यदायी पर्याय ठरतो.