विभाग =गृह आणि आरोग्य

प्रॅक्टिकल 1.वैयक्तिक स्वच्छता

1)सकाळी उठल्या नंतर पहिल्यांदा पोट साफ करणे.

2) हे केल्यानंतर हात स्वच्छ धुणे.

3) त्यानंतर व्यायाम करणे.

4) स्वच्छ सकाळी संध्याकाळी दोन वेळा दात घासणे.

5) स्वच्छ आंघोळ करणे व साबणे रोज साबण चेहरा वर लावू नये.

6) उन्हात वाळलेले कपडे घालने.

7) आठवड्यातून एकदा नखे कापणे केस धुने.

8) बेडसीट अंगावरील चादर धुवून वापरावी.

9)घाम शोषून घेणारे कपडे घालावेत.

10) सकाळी उठल्यावर कोमट पाणी प्यावे.

11) जेवल्या वर लगेच झोपू नये व शतपावली करावी.

12) रात्रीचे जेवण थेडेसे कमी करावे.

13) जेवणा आधी हाथ स्वच्छ धुवावे.

14) दिवस भरात भरपूर पाणी प्यावे.

स्वच्छतेचा उददेश

1) आपल्या कोणत्याही इनजरी होत नाही.

2) आपली शाररीक स्थिती चांगली राहते.

3) आपण फ्रेश राहतो.

4) आपली रोगप्रतिकार शक्ती चांगली राहते.

5) आपल्याला आळस येत नाही.

2.शेंगदाणा लाडू

मटेरियल	वजन	दर kg	किंमत
शेंगदाणे	2kg	130	260.00
गुळ	1125gm	45	50.62
तूप / इलायची पावडर	127gm/7gm	600/3000	76.20/21.00
गॅस	30gm	906rs	1.91

एकूण बेरीज=409.73

मजुरी लावून आलेली किंमत=143.40

एकूण खर्च=553.13

लाडूंची संख्या= 131

3. पाव

मटेरियल	वजन	दरkg	किंमत
मैदा	7 किलो	36	252
ईस्ट	150gm	150	22.5
साखर	75gm	41	3.075
मीठ	150gm	20	3
तेल	100gm	100	10
ब्रेड इम्प्रोव्हर	14gm	250	19.60
ओहन चार्ज	14kg	1 युनिट	140rs
		मजुरी =35%	450.17

मजुरी लावून आलेली किंमत =157.55

एकूण खर्च=607.72

निरीक्षण= पाव कडक झाले

4. तीळ चिक्की

मटेरियल	वजन	दरkg	किंमत
तीळ	250gm	240	60
साखर	250gm	40	10
तेल	5gm	520	2.6
गॅस	30gm	906/14200	9.91
		मजुरी 35%	74.5

मजुरी लावून आलेली किंमत =26.07

एकूण खर्च=100.58

मोरिंगा चिक्की

मटेरिअल	वजन	दर/kg	किंमत
मोरीगा पावडर व शेगदाना कुट मिश्रन	300gm	138.76 420gm	99.11
तूप	25gm	600	15
गुळ	300gm	46	13.8
गॅस	30gm	906/14200	1.91
बॉक्स	2	6/1	12
		मजुरी=35%	एकूण=141.82
			मजुरी राहून आलेली किंमत =49.63

एकूण खर्च =191.45

5. 1)अन्नपदार्थ टिकवण्याच्या पद्धती

सुकवणे, भाजणे, भिजवणे, मुरवणे, खारवणे, गोडवणे,उकळवणे, वाफवणे, थंड करणे, गोठवणे, कॅनिंग, हवाबंद पॅकिंग, रासायनिक पदार्थांचा वापर करून पदार्थ टिकवणे, बेकिंग.

2)(अन्नपदार्थ खराब होण्याचे कारण)

पदार्थातील =हवेतील सूक्ष्मजीव जीवाणू वाढण्यासाठी लागणारे अन्न,योग्य तापमान.

3)यांचे काम काय

( ईस्ट =फंगी बॅक्टेरिया आंबवून तयार केलेल्या पदार्थ जिवाणू.)

पदार्थाला फुलवण्याचे काम करतो.

( बेकिंग सोडा )

केक, ढोकळा, कुकीज,गुलाबजामुन,भजी.

(बेकिंग पावडर )

जिलेबी,केक, कुकीज.

( मीठ आणि साखर )

मीठ = चवीसाठी ईस्ट चे बॅक्ट्रियांचे प्रमाण नियंत्रित ठेवण्यासाठी.

साखर= इस्ट बॅक्ट्रियांची वाढ होण्यासाठी साखरेला असणारे ग्लुकोज ची गरज असते.

( ब्रेड इम्प्रोवर )

एक्स्ट्रा ग्लुटेल मिसळण्यासाठी.

(तेल, तूप,लोणी,बटर)

पदार्थाला मूळपणा येतो व पदार्थाला चव देतो.

( दूध आणि पाणी )

पदार्थ मिक्स करण्यासाठी व पदार्थ मऊ होतो व चव देतो.

6. प्रथमोपचार

1) प्रथमोपचार म्हणजे काय ?

डॉक्टर कडे जाण्यापूर्वी केला जाणारा उपचार म्हणजे प्रथमोपचार.

2) प्रथमोपचाराचा उद्देश काय ?

पिढीच व्यक्तीचा जीव वाचवणे व पिढीत व्यक्तीची अवस्था अधिक खराब होण्यापूर्वी वाचवतो वेदना कमी करतो.

3) प्रथमोपचाराचे नियम

1= जखमी व्यक्तीला शांत करणे.

2= प्रथमोपचार पेटीचे असणे गरजेचे आहे.

3= प्रथमोपचार पेटीचा वापर करणे.

4= जखम जास्त मोठी असल्यास डॉक्टरांकडे घेऊन जाणे.

5= ॲम्बुलन्स 108 ला कॉल करणे.

4) प्रथम उपचारातील साहित्य व त्यातील वापर.

डेटॉल, कापूस, बँडेज,स्टिकिंग बँडेज, कॉटन बँडेज, टीनचर आयोडीन, सिप्ला डाईन, बर्निंग ट्यूब, सुप्रामायझिंम, थर्मामीटर, सेफ्टी पिन,टॉर्च, पेनिंग स्प्रे, आय ड्रॉप,हॅन्ड ग्लोज,मास्क, गॉज, सिप्ला पावडर, हायड्रोजन परॉक्साईड.

(साहित्य व त्यांचे उपयोग )

1)डेटॉल = जखम साफ करण्यासाठी.

2)कापूस = जखम पुसण्यासाठी

3)रेगुलर= बँडेज जखम भरण्यासाठी

4)कॉटन बँडेज व स्टिकिंग बँडेज = मोठे जखमा झाल्यावर वापण्यासाठी.

5)सुप्रा मायझिंम क्रिम= जखमेवर लावण्यासाठी.

6)टिनचर आयोडीन= जखमेवर लावण्यासाठी.

7)बर्निंग ट्यूब = भाजल्यावर लावण्यासाठी.

8)डेटॉल अँड हॅन्ड वॉश = हात धुण्यासाठी.

9) थर्मामीटर = ताप मोजण्यासाठी.

10) कात्री = कापण्यासाठी.

11) सेफ्टी पिन = काटा काढणे.

12) टॉर्च= जखम पाहण्यासाठी.

13 )आय ड्रॉप = डोळे टाकण्यासाठी.

14) हॅन्ड ग्लोज = हातात घालण्यासाठी.

15) मास्क = तोंडाला लावण्यासाठी.

16) गॉज= कव्हर करण्यासाठी.

17) प्लास्टिक बँडेज = फॅक्चर झाल्यावर बांधणे.

18) पेनिंग स्प्रे = मुका मार लागल्यावर स्प्रे करणे.

(जखम झाल्यावर केला जाणारा प्रथमोपचार)

1) पाण्याने स्वच्छ जखम धुणे.

2) त्यानंतर रुमालने ती जखम बांधणे.

3) त्याच्यावर कुठलेही जंतू बसु नये.

4) प्रथमोउपचार पेटीचा वापर करून डेटॉल ने पुसणे.

5) घोटे जखमेवर रेगुलर बॅडेज लावणे.

6) मोठ्या जखमेवर कॉटन बॅडेज किंवा स्टिकिग बॅडेज.

7) जखम जास्त झाल्यास दवाखान्यात घेऊन जाणे.

8) हळद लावणे जखमेवर व भाजल्यावर.

(भाजल्यावर उपाय)

1) कोलगेट लावणे.

2) बरनिंग ट्युब लावणे.

3) भाजल्या वर बांधून ठेऊ नये.

( प्राण्याने चावल्यावर काय करावे)

1) जखम स्वच्छ पाण्याने घुणे.

2) स्वच्छ कापडाने बांधणे.

3)डॉक्टर कडे लगेच घेउन जाणे.

( साप चावल्यावर काय करावे)

1) ज्या ठिकाणी साप चावला आहे त्या भागाच्या वरच्या ठिकाणी घट्ट कापड बाधणे.

2) पायावर बांधलेली पट्टी अर्धा मिनिटाला सोडणे व बांधणे.

3) साप चावलेल्या व्यक्तीला झोपू देऊ नये लवकर डॉक्टर घेऊन जाणे.

( पाण्यात बुडल्या वर काय करणे)

1) त्याला पाण्यातून काढणे त्यानंतर पातथा झोपून त्याच्या पोटातील

पाणी बाहेर दाबून काढणे.

2) त्यानंतर त्या व्यक्तिला गरज असेल तर कृत्रिम श्वसन पद्धत वापरणे.

3) त्याला दवाखाण्यात नेणे.

(विजेच्या झटका लागल्या वर काय करावे)

1)मेन स्विग बंद करणे.

2) त्यानंतर त्याला स्विच पासून लांब नेण.

3) त्या व्यक्तिला सेफिअर सेल्यविस्टर पद्धतीनेपुढील क्रिया करावी.

4) दवाखान्यात घेऊन जाणे.

(हृदय झटका आल्यावर काय करावे )

1) त्याला खुले हवेत घेऊन जाणे.

2) त्याच्या अंगावरील कपडे सैल करावे. कमरेचा पट्टा

3) त्या व्यक्तीकडे हृदय विकाराची गोळी असल्यास ती गोळी देणे.

4) त्या व्यक्तीला कोणत्याही शीतपेय देऊ नये.

5) त्या व्यक्तीला जोरात खोकायला लावणे.

6) त्या व्यक्तीची जवळ गर्दी करू नये.

7) त्या व्यक्तीला डॉक्टर कडे घेऊन जाणे.

(हात मोडल्यावर केले जाणारे उपाय )

1)लाकडी आधार देणे

2) डॉक्टर कडे घेऊन जा

( विषबाधा झाल्यास काय करावे )

1)डॉक्टर कडे जाऊन उपचार करणे.

7. पिझ्झा

मटेरियल	वजन	दर kg	किंमत
मैदा	300	25	75
इस्ट	4gm	150	0.6
साखर	10gm	40	0.4
मीठ	4gm	10	0.04
टॅपिंग			10
ग्लॉस			10
बटर	13	100	1.3
चीज	113	123	13.89
ओहन चार्ज	1 युनिट	14rs	14

एकूण खर्च=77.93

8.पपई कँडी

मटेरियल	वजन	दर kg	किंमत
पपई	1602gm	101	10
साखर	1300gm	40	52
फुड कलर	39m	10/20gm	1.5
व्हॅनिला फ्लेवर	1ml	41/20ml	2.05
पाइन ॲपल फ्लेवर	1ml	42/20ml	2.1
केवडा फ्लेवर	1ml	42/20ml	2.1
गॅस	50gm	906/14200	3.19
फॅन	1 युनिट	7	7
			एकूण खर्च=107.91

(कॅंडी बनवण्याची विधी )

पपई वजन करणे

पपई धुने

साल काढणे

फोडी करणे

उकळवणे( ब्लांचिग)

फोडी गाळणे

वजना एवढी साखर घेणे

साखर+पाणी एक तारी पाक करणे

पाकात फोडी टाकने

वेगवेगळ्या भाड्यात मध्ये पाक व फोडी काढने

वेगवेगळे कलर फ्लेवर टाकणे

24 तासानंतर पाक व फोडी गाळून घेणे

फॅन खाली 8 तास वाळवणे

पॅकिंग करणे

लेबलिंग करणे

विकणे

9. रोग व आजार

आजारी पडण्याची करणे

अस्वच्छता= पोट दुखी, पित्त, अशक्तपणा.

फास्ट फुड= फॅट वाढणे, तोडाचे व दाताचे आजार

मच्छर चावल्यावर (डेंगू ) = विषबाधा, हिवताप

दुषित पाणी= त्याचा रोग, सर्दी, खोकला, पोटाचे विकार

दुषित हवा= श्वास घेण्यास त्रास, खोकला, सर्दी, त्वचा रोग

जास्त मोबाईल वापर= डोळे दुखी, पाणी येणे, भुक मंदावणे

झोप पूर्ण न होणे= पित्त होणे, डोळे दु खी, एनर्जी कमी होते

वेळेवर न जेवल्यावर= अंग दुखी

व्यसन= सगळे आजार, कॅन्सर

जास्त श्रम केल्यवर= अंग दुखी, ताप येणे, डोके दुखी

अन्न दुषित= जुलाब, डोळे दुखी, उल्टी, पित्त वाढणे

10.जल सजीवन (Ors)

(Oral Rehydration Salt)

29 जुलाई को Ors day मनाया जाता है

मनुष्य को जिंदा रहने के लिए क्या चाहिए जल, अन्न, हवा

उत्तर=ORS का मतबल नमक और शकर का घोल होता है

ORS कमजोरी आने पर, लुज मोशन होने पर, बुखार आने पर, ज्यादा धुप मे काम करने पर, बोहोत जीम करणे पर.

ORS का घोल बनाये

1 लिटर उबला हुआ पाणी.

उसमें आधा चमच नमक और छे चमच शकर मिलाये घोल कर पीये.

मधुमेह स्पेशल मेथीचे लाडू

मटेरीयल	वजन	दर kg	किंमत
दलिया	250gm	360	90
खोबल	50gm	200	10
बदाम	50gm	800	40
आळीव	50gm	140	7
मनुके	100gm	200	20
मेथी	20gm	100	2
डिंक	50gm	350	17.5
खसखस	10gm	1800	18
तूप	100gm	600	60
ओले खजूर	250gm	360	90
तीळ	50gm	240	12
जवस	25gm	120	3
मगजबी	50gm	800	40
इलायची	5gm	3000	9
गॅस	30	906/1400gm	1.91
इलेक्ट्रीसिटी	0.5	1/7rs	3.5
पॅकिंग	1	1/10	10
			एकुण खर्च=585.77

11. पाणी परीक्षण

दूषित पाण्यापासून होणारे आजार

त्वचारोग, डोळ्याचे आजार, पोटाचे विविध आजार,केस गळणे,कावीळ,निमोनिया,खोकला, सर्दी, टाइफाइड,डोकेदुखी, हिवताप

पाण्याचे स्त्रोत

नदी, ओढा,विहीर, बोरवेल,तलाव, धबधबा, झरा, समुद्र,पाऊस,धरण.

12.चिंच खजूर सॉस

मटेरियल	वजन	दर	किंमत
खजूर	400 ग्रॅम	120	48
गुळ	1000 ग्रॅम	45	45
मिरची पावडर	5 ग्रॅम	90	0.45
चाट मसाला	5 ग्रॅम	130	0.65
मीठ	10 ग्रॅम	20	0.2
गॅस	50 ग्रॅम	906/14200	3.19
चिंच	400 ग्रॅम	70	28
			125.49
		मजुरी 35%	एकूण खर्च=169.41

13. रक्तगट तपासणी

रक्त मध्ये असणारे घटक

1) पांढऱ्या पेशी (सैनिक पेशी )

2) लाल पेशी HB पेशी

3)प्लटेनेटस

4) प्लाजमा ( रक्तातील पातळ सिरम )

हिमोग्लोबिन चे काम काय?

उत्तर= रक्ताला लाल रंग येतो व शरीरातील अवयवांना ऑक्सिजनचा पुरवठा करण्याचे काम करते.

शरीरातील लाल पेशींचे काम काय?

उत्तर= शरीरातील तापमान नियंत्रित करणे

रक्तगट माहीत असणे का गरजेचे आहे.

उत्तर= रक्तदान करताना, अपघात झाल्यास, शस्त्रक्रिया केल्यावर.

रक्तगट मोजण्याचा शोध कोणी लावला?

उत्तर = कार्ल लॉर्ड स्टिनर यांनी रक्तगटाचा अभ्यास केला व 1900 ते 1902 पर्यंत शोध लावला.

14. कुकीज

मटेरियल	वजन	दर	किंमत
नाचणी पीठ	50 ग्रॅम	80	4
गहू पीठ	50 ग्रॅम	35	1.75
तूप	50 ग्रॅम	600	30
बेकिंग पावडर	3 ग्रॅम	350	1.05
दूध	10ml	40	0.4
गुळ पावडर	70 ग्रॅम	60	4.2
बेकिंग सोडा	1.5 ग्रॅम	350	0525
ओहन चार्ज	14 ग्रॅम	10 युनिट	140
			181.925
		मजुरी 35 टक्के	एकूण खर्च =245.595

15.Squesh

लिंबूचे वजन =3203gm

लिंबू रस =1263gm

लिंबू ची वेस्ट =1617gm

पाणी =1263gm

साखर=2526gm

मटेरियल	वजन	दर	किंमत
लिंबू	3.203	40	128.12
साखर	2.526	41	103.56
सोडियम बिन जाईन	1.5	350	0.52
गॅस	50	906/14200	3.19
		मजुरी =35%	एकूण खर्च =318.77

16. अन्न व त्यातील पोषक घटक

अन्न = खाऊ शकतो, ऊर्जा मिळते, पिऊ शकतो.

(ऊर्जा कशामुळे मिळते )

जीवनसत्व, कर्बोदके, स्निग्ध पदार्थ, पाणी, प्रथिने, खनिजे.

(पाणी )

1) पोषक द्राव्य विरघळण्याचे उत्कृष्ट माध्यम.

2) पोषक द्रव्य शोधून घेण्यास मदत.

(कर्बोदके )

1) स्टार्च,साखर, ग्लुकोज, ऊस,गहू, मध, तांदूळ, रताळी,बटाटा.

(स्निग्ध पदार्थ)

सोयाबीन,नारळ, शेंगदाणे, सूर्यफूल, जवस, तीळ, बदाम.

(जीवनसत्वे )

A= पिवळ्या आणि केसरी भाज्या फळ,मासे, मटण,दूध.

B= मासे, दूध,मटन.

C= लिंबूवर्गीय फळे, आवळा, शेवगा.

D= कोवळे ऊन, दूध

E= बदाम,मोरिंगा, सोयाबीन

K= दूध,अंडी

(प्रथिने )

स्नायूंची मजबुती (मसल्स )

मटन,दूध,अंडी,डाळी,कडधान्य, सोयाबीन,पनीर.

( खनिजे)

शरीराचे कार्य

कॅल्शियम, लोह,पोटॅशियम,सोडियम, मॅग्नेशियम,जस्त.

दूध,पालक,मोरिंगा, शेंगदाणे, गुळ, खजूर,फळे,मीठ.

17. खारी

मटेरियल	वजन	दर	किंमत
मैदा	1250	36	45
डालडा	372	120	45
मीठ	15	20	0.3
जिरे	10	620	6.2
ओहन चार्ज	2	14 युनिट	14
		मजुरी 35%	एकूण खर्च =149.17

18.हिमोग्लोबिन

हिमोग्लोबिन म्हणजे काय?

हिमोग्लोबिन हे विधान सत्य मध्ये असलेले प्रथिने आहे. यामध्ये लोह खनिज असते यामुळे रक्ताला लाल रंग येतो.

(हिमोग्लोबिन चे कार्य )

हिमोग्लोबिन आहे ऑक्सिजन उद्यापासून ते अवयवा पर्यंत पोहोचते आणि अवयवांपासून कार्बन डायऑक्साइड पोहोचवते.

( हिमोग्लोबिन चा शोध कोणी लावला)

मॅक्स पेरूत्झ ने लावला 1959 मध्ये.

(हिमोग्लोबिन चे प्रमाण कमी झाल्यास दिसणारी लक्षणे )

थकवा येणे, चक्कर येणे, अशक्तपणा जाणवणे, डोळ्याखाली काळे होणे, भूक मंदावणे, डोळ्यावर अंधारे येणे, पित्त प्रमाण वाढणे, रोग प्रतिकारशक्ती कमी होणे.

(हिमोग्लोबिन वाढण्यासाठी केलेले उपाय )

शेंगदाणे, गुळ,टोमॅटो, बीट,सफरचंद,कलिंगड,डाळिंब,खजूर,अंजीर, पालक, मोरिंगा, अळू, स्ट्रॉबेरी, रताळ, अंडी, गाजर,सीताफळ, केळ, गहू, ब्राऊन राईस.

(हिमोग्लोबिन कमी होण्याची कारणे )

पोषक आहार न घेणे, अपुरी झोप, अतिरक्तस्राव, शस्त्रक्रिया, जठराचे अल्सर, मोठ्या आतड्याचे कर्करोग.

(हिमोग्लोबिन मोजण्याचे दोन पद्धती )

1) विद्रोस पद्धत

2) सहली पद्धत

(हिमोग्लोबिन साठी वापरले जाणारे रसायने )

हायड्रोक्लोरिक ऍसिड, शार विरहित पाणी, स्पिरिट.

(हिमोग्लोबिन वयाप्रमाणे )

जन्मलेले बाळाच्या शरीरात 17 ते 22 ग्रॅम

बालक याच्या शरीरात 11 ते 13 ग्रॅम

प्रौढ पुरुषांच्या शरीरात 14 ते 18 ग्रॅम

प्रौढ स्त्रियांच्या शरीरात 12 ते 16 ग्राम

19.आईस केक

मटेरियल	वजन	दर	किंमत
क्रीम	717gm	220	157.74
चॉकलेट प्रेमिक्स	400gm	340	136
व्हॅनिला रिमिक्स	300gm	300	90
चॉकलेट कंपाउंड	50gm	150	18.75
ओव्हन चार्ज	1/5 युनिट	7/14	7
तेल	209m	80	16
तूप	10gm	600	6
चेरी	1 पॅकेट	40	40
व्हाईट कंपाऊंड	50gm	150	18.75
			475.85
		मजूरी=35%	एकूण खर्च =642.38

20.कप केक

मटेरियल	वजन	दर	किंमत
फिनेलिया प्रिमिक्स	275 ग्रॅम	225	41.25
चॉकलेट	346 ग्रॅम	250	57.66
तूप	10 ग्रॅम	600	6
चॉकलेट कंपाउंड	50 ग्रॅम	125	15.62
ओव्हन चार्ज	1 युनिट	14	14
पेपर कप	38 नग	75/50	28.5
		मजुरी =35 %	एकूण खर्च =220.09

21.चिंच खजूर सॉस

मटेरियल	वजन	दर	किंमत
चिंच	4000gm	70	28
खजूर	400gm	120	48
गुळ	1000gm	45	45
चाट मसाला	5gm	130	0.65
मिरची पावडर	5gm	90	0.45
मीठ	10gm	20	0.2
काळे मीठ
गॅस	50gm	906/14200	3.19
इलेक्ट्रिक चार्ज
		मजूरी 35%	एकूण खर्च =169

22. खवा

मटेरियल	वजन	दर	किंमत
दूध	3 लिटर	40 /L	120
गॅस	120gm	906/14200	7.65
लाकडे	2kg	10rs/ kg	20
		मजुरी =35%	एकूण खर्च=199.32