वीज बोर्ड भरणे (Electric Board Wiring)
प्रस्तावना (Introduction)
वीज बोर्ड भरणे म्हणजे विविध इलेक्ट्रिकल घटक
Switch – स्विच
Holder – होल्डर
Socket – सॉकेट / पिनचा खोक्का
Fuse – फ्यूज
Indicator – इंडिकेटर / सूचक दिवा
Neutral – न्यूट्रल
एका बोर्डवर योग्य रचनेत बसवणे आणि त्यांना वायरिंगद्वारे जोडणे होय.
ही पद्धत घर, शाळा, कार्यालये, उद्योग अशा ठिकाणी वापरली जाते.
वीज बोर्ड तयार करताना सुरक्षितता
योग्य वायरिंग पद्धत आणि रंगसंकेत (color code)
बोर्ड भरण्यासाठी लागणारे साहित्य
- स्विच
- होल्डर
- सॉकेट
- फ्यूज
- इंडिकेटर
- नट
- न्यूट्रल वायर
- फेज वायर
- टेप
- स्क्रू
- स्क्रूड्रायव्हर
- बोर्ड / प्लेट
उद्देश (Objective)
वीज बोर्ड भरण्याचे उद्देश पुढीलप्रमाणे आहेत :
- वीज सर्किटची रचना आणि जोडणी समजणे.
- स्विच, सॉकेट, होल्डर इत्यादी घटकांचा वापर शिकणे.
- वायरिंग करताना सुरक्षित पद्धतींचा वापर करणे.
- योग्य साधने व साहित्य वापरून एक कार्यक्षम बोर्ड तयार करणे.
- वीज सर्किटचे कार्य प्रत्यक्ष दाखविणे.
कृती (Procedure)
(१) आवश्यक साहित्य :
- प्लायवुड बोर्ड किंवा फलक
- स्विच, सॉकेट, होल्डर, फ्यूज, इंडिकेटर
- फ्लेक्सिबल वायर (लाल, काळा, हिरवा रंग)
- स्क्रू, स्क्रू ड्रायव्हर, वायर स्ट्रिपर
- टेस्टर, प्लायर, कटिंग प्लायर
कृतीची पावले :
- बोर्डावर घटकांची मांडणी ठरवा.
- स्विच, सॉकेट, होल्डर इत्यादी घटक ठरलेल्या जागी बसवा.
- वायरचे आवश्यक लांबीचे तुकडे कापा आणि टोक स्ट्रिप करा.
- Live (लाल), Neutral (काळा) आणि Earth (हिरवा) वायर रंगसंकेतांप्रमाणे जोडा.
- स्क्रू नीट घट्ट करा आणि कनेक्शन तपासा.
- सर्किट पूर्ण झाल्यावर टेस्टरने चाचणी घ्या.
- शेवटी वीजपुरवठा जोडून बोर्ड कार्यरत असल्याची खात्री करा.
४. निरीक्षण (Observation)
- वीजपुरवठा दिल्यावर बल्ब/इंडिकेटर योग्यरित्या पेटला.
- स्विच चालू-बंद केल्यावर कार्य नीट होते.
- सॉकेटमध्ये प्लग लावल्यानंतर वीज प्रवाह मिळतो.
- कोणत्याही ठिकाणी शॉर्ट सर्किट किंवा स्पार्किंग होत नाही.
- वायरिंग नीटनेटकी, सुरक्षित व कार्यक्षम दिसते.
बदल / निष्कर्ष (Result / Conclusion)
- बोर्ड नीट भरल्यास सर्व घटक योग्यरित्या कार्य करतात.
- वीज पुरवठा नियंत्रित व सुरक्षितपणे मिळतो.
- सर्किट समजण्यास व प्रत्यक्ष वापरास सोपे होते.
- योग्य वायरिंगमुळे अपघात, शॉर्ट सर्किट आणि वाया जाणारी ऊर्जा टाळता येते.
- वीज बोर्ड भरणे हे व्यावसायिक शिक्षणातील अत्यंत उपयुक्त व मूलभूत प्रयोग आहे.
मोटार रिव्हायडिंग
प्रस्तावना
इलेक्ट्रिक मोटर उद्योग, शेती, घरगुती उपकरणे तसेच कारखान्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात वापरली जाते. मोटर दीर्घकाळ चालल्याने किंवा ओव्हरलोड, व्होल्टेज समस्या, ओव्हरहिटींग किंवा इन्सुलेशन खराब होण्यामुळे मोटरचे वाइंडिंग जळते. अशावेळी मोटर बदलण्याऐवजी रिवाइंडिंग करून ती पुन्हा कार्यक्षम करता येते.
उद्देश
मोटर रिवाइंडिंगचा मुख्य उद्देश म्हणजे
- खराब किंवा जळालेल्या वाइंडिंगला नवीन वाइंडिंग बसवून मोटर पुन्हा कार्यक्षम करणे
- मोटरचे आयुष्य वाढवणे
- नवीन मोटर घेण्याचा खर्च वाचवणे
- मोटरची कार्यक्षमता आणि विश्वासार्हता पुन्हा प्राप्त करणे
कृती
१) मोटर डिसमँटल करणे
मोटरचे कव्हर, रोटर आणि स्टेटर वेगळे करणे
- जुने वाइंडिंग काढणे
- जळालेले कॉपर वायर, इन्सुलेशन व स्लॉट वेजेस काढणे
- साफसफाई
- स्टेटर स्लॉट साफ करणे व बर्निशिंग
- स्लॉट इन्सुलेशन बसवणे
- नवीन इन्सुलेशन पेपर किंवा मायलर बसवणे
- नवीन कॉइल बनवणे
- आवश्यक गेजच्या कॉपर वायरची कॉइल तयार करणे
- कॉइल स्टेटरमध्ये बसवणे
- योग्य क्रमाने आणि ताणाने कॉइल बसवणे
- कनेक्शन व जॉइंट करणे
- स्टार/डेल्टा कनेक्शनप्रमाणे जॉइंट करणे
- व्हर्निश (Varnish) करणे आणि बेकिंग
- इन्सुलेशन मजबूत करण्यासाठी
- मोटर पुन्हा Assemble करणे
- टेस्टिंग
- नो-लोड टेस्ट, वायब्रेशन, करंट व व्होल्टेज तपासणी
निरीक्षण
रिवाइंड केल्यानंतर खालील गोष्टी तपासल्या जातात:
- मोटर योग्य दिशेने आणि वेगाने फिरते का?
- करंट ड्रॉ मानकांनुसार आहे का?
- मोटर गरम होते का?
- कंपन (vibration) किंवा आवाज येतो का?
- इन्सुलेशन रेजिस्टन्स (Megger value) योग्य आहे का?
निष्कर्ष
मोटर रिवाइंडिंग ही एक कौशल्यपूर्ण प्रक्रिया असून तिच्या मदतीने खराब मोटर पुन्हा नवीनसारखी कार्यक्षम होते. योग्य साहित्य, गेज, इन्सुलेशन व अचूक तांत्रिक प्रक्रिया पाळल्यास मोटरचे आयुष्य वाढते, खर्च कमी होतो आणि उद्योगाची कार्यक्षमता सुधारते.
Search
Study
