वायर्स व केबल

 वायरचे मुख्य प्रकार:-

1. व्ही. आय. आर. वायर
2.  लेड कव्हर्ड 

वायरिंग मध्ये वापरले जाणारे कंडक्टर :-

1.  सॉलिड कंडक्टर :-  एकच भरीव  कंडक्टर असतो.  केबल  मध्ये ओव्हरहेड  वायर्स मध्ये वापरतात
2. स्ट्रॅडेड  कंडक्टर :-  यामध्ये अनेक लवचिक आणि गोलाकार कंडक्टर असतात.  3, 7, 19, 37, 62, 91, 127 व 169  एवढी यांची संख्या असते.केबल अथवा वायर मध्ये वापरतात.  प्रामुख्याने छोटे कारखाने, हाउस वायरिंग मध्ये वापरतात. 
3. फ्लेक्झिबल कंडक्टर :-  अनेक बारीक आणि अत्यंत लवचिकता तारा असतात.वारंवार हलवाव्यालागणाऱ्या उपकरणाकरिता वापरतात. उदा.. इस्त्री, रेडिओ, टेबल, फॅन.

वायर्स चा आकार :- 

 वायर्स चा आकार  म्हणजे त्यातील कंडक्टरचा आकार चा होय.

 आकार हे गेज मध्ये मोजतात त्यासाठी वायर गेज   वापरतात.

कंडक्टरची जाडी मीटरने मोजतात. 

जेवढे त्या गेजचे नंबर जास्त तेवढी त्या तारेची जाडी कमी असते.

केबल म्हणजे दोन किंवा त्यापेक्षा जास्त सॉलिड किंवा स्टॅंडर्ड कंडक्टर एकमेकांपासून वेगळे केलेल्या असतात आणि त्या सर्वांवर मिळून सामूहिक इन्सुलेशन चढवलेले असते तिला केबल असे म्हणतात.

 केबलचे दोन प्रकार :- 

1. अर्मड केबल :- लोखंडी पट्टी अथवा गॅल्व्हनाइज्ड तारांचे आवरण असते. 

  थ्री फेज सप्लाय साठी वापरतात.

2. अन अर्मड केबल :-  लोखंडी पट्टी अथवा  गॅल्व्हनाइज्ड तारांचे आवरण नसते. 

 सिंगल फेज सप्लाय साठी वापरतात.

बोर्ड भरणे

•बोर्ड भरण्याआधी वायर्स व केबल चे थेरी झाले. त्यानंतर आम्ही सेक्शनमध्ये 6 amp, 16 amp चे बोर्ड घेतले व त्यानंतर सरांनी आम्हाला किती mm चे wire कोणत्या बोर्ड मध्ये use करायचे व ते कसे ओळखायचे शिकवले.

• उद्देश :- बोर्ड भरणे शिकणे व त्यातून कशी वायर जोडावी हे समजून घेणे.

• साहित्य :- wire, board, stripper, screw driver.

• कृती:- बोर्ड भरताना पहिला सॉकेट, स्विच बसवले.नंतर wire घेतली व screw driver ने screw खोलून wire fitting केली.त्या नंतर असच phase, nutral, erthin सर्व जोडून घेतलं.

• त्यानंतर 6 amp चे board सरांनी सांगितल्याप्रमाणे भरले. अस्मिता लॅब मध्ये वायरिंग चे काम करायचे होते, बोर्ड भरायचे राहिले होते तर सर्वांनी दोन – दोन बोर्ड भरले.

 केबल इन्सुलेशन काढणे

उद्देश:–

हाताने (manual Stripper)चा उपयोग करून केबल वरून इन्सुलेशन काढणे

साहित्य:-

केबल, संयोजन प्लास, चाकू छिलक , मार्कर (Auto Stripper)

कृती:–

1. केबल जिथे इन्सुलेशन काढायचे आहे तिथे मार्ग केले.

2. संयोजन प्लास उपयोग करून पर्यंत सोलावे

3. अनावरित झालेले विद्युत रोध (insulation)सरळ करावे.

4. जिथपर्यंत आवरण अनावरील असेल त्या ठिकाणी मार्क करावे.

5. हस्त शिलक दात त्या चिन्ह वर सेट करून घ्या. शिल्लक चा हँडल आणि विद्युत रोधक ला कापण्यासाठी त्याला फिरवा

6. तारे चे इन्सुलेशन काढण्यासाठी कौशल्य वाढवायचे असेल तर 10mm पासून वेगवेगळ्या तारांचे इन्सुलेशन काढणे सवय होऊन. सराव पण होईल.

7. लवचिक तारा असतील तर त्यासाठी विशेष आणि सावधानी का लक्ष ठेवावे. ताकी केबल ची एक पण तार कट होणार नाही.

निष्कर्ष:-

केबल इन्सुलेशन काढणे एक महत्त्वाची प्रक्रिया आहे जी वायर्सच्या जोडणीसाठी आवश्यक असते. यासाठी विशेष साधनांचा वापर करून, योग्य पद्धतीने काम करणे महत्त्वाचे आहे. अशाप्रकारे केलेले काम सुरक्षित आणि कार्यक्षम राहते.

1.विद्युत सुरक्षा

उद्देश:-

1.विद्युत अपघात टाळण्यासाठी सुरक्षा उपाय समजून घेणे.

2.विद्युत सुरक्षिततेच्या मूलभूत नियमांचे पालन करण्यास शिकणे

कृती:-

1. सुरक्षा उपकरणांचा वापर

2. योग्य उपकरणांची निवड

3. कोरडे वातावरण राखा

4. ओवरलोडिंग टाळा

5.प्रथमोपचार

परिणाम :-

1.विद्युत सुरक्षा नियमांचे पालन केल्यास अपघात टाळता येतात

. 2. कोणतीही अनुचित घटना टाळण्यासाठी योग्य उपकरणे आणि कार्यपद्धती वापरणे आवश्यक आहे.

कृत्रिम श्वसन

• विजेच्या संपर्कात आलेल्या व्यक्तीस मदत करताना घ्यावयाची काळजी :-

1. त्या ठिकाणचा वीजपुरवठा ताबडतोब बंद करावा.
2. त्या व्यक्तीला विजेच्या संपर्कातून दूर करण्यासाठी हातात रबरी मोजे घालावे.
3. रबरी मोजे नसतील तर कोरड्या कापडाने धरून दूर ढकलावे.
4. वाढलेले लाकूड किंवा झाडू त्यांच्या साह्याने दूर करावे.
5. योग्य ती खबरदारी घेतल्याशिवाय शॉक लागलेल्या व्यक्तीस हात लावू नये.

• इलेक्ट्रिक शॉक लागण्याची कारणे: –

1. लाईव्ह वायरशी संपर्क.
2. दोन वेगवेगळ्या पोलारिटीच्या वायरशी संपर्क ( + / – )
3. अर्थिंग.
4. विजेच्या संपर्कात असलेल्या व्यक्तीस पुरेसे संरक्षण न घेता स्पर्श केल्यास.

• प्राथमिक उपचार

1. सर्वप्रथम जखमी व्यक्तीला लाकडी फळीवर किंवा कोरड्या बेडवर झोपवावे.
2. शॉक लागलेली व्यक्ती बेशुद्ध असल्यास त्या व्यक्तीचा श्वासोच्छ्वास पूर्ववत होण्यासाठी कृत्रिम श्वासोच्छ्वास पद्धतीचा वापर करावा.
3. शॉक भाजले असल्यास जखमेला पाणी, स्वच्छ कापड, स्वच्छ पेपर वापरून झाकावे.
4. जखमेतून रक्तस्त्राव होत असल्यास जखमेला पाणी, स्वच्छ कापड स्वच्छ पेपर वापरून झाकावे.
5. जखमेवर मुलायम पट्टी बांधावी.
6. जखम झालेला भाग शरीरापासून उंच ठिकाण ठेवावा.
7. लवकरात लवकर डॉक्टरांशी संपर्क करावा.

•कृत्रिम श्वासच्छ्वास पद्धती

साहित्य :- चटई, स्वयंसेवक

कृत्रिम श्वसनाच्या पद्धती:- 1. शेफर पद्धत 2. सिल्वेस्टर पद्धत

1) शेफर पद्धतः- पीडिताला त्याच्या पोटावर झोपायला लावा. त्याचा एक हात वरच्या बाजूला ठेवा आणि दुसरा हात कोपराकडे वाकवा. हातावर चेहरा अशा प्रकारे बाहेर ठेवावा की पीड़ित व्यक्तीला नाक आणि तोंडातून सहज श्वास घेता येईल. त्याची जीभ बाहेर काढा पण धरू नका.

गुडघे वाकवून पीडितेला मांडीवर बसवा. आपले हात त्याच्या पाठीवर अशा प्रकारे ठेवा की करंगळी सर्वात खालच्या बरगडीला स्पर्श करेल आणि अंगठा आणि बोटे नैसर्गिक स्थितीत राहतील आणि बोटांची टोके दिसत नाहीत.

आपले हात सरळ ठेवून, हळू हळू पुढे वाकून आपल्या शरीराचे वजन सुमारे 2-3 सेकंद पीडितेवर ठेवा जेणेकरून ती आपले वजन सहन करू शकेल, हा दबाव हळू हळू लावा. हळू हळू सोडा. आणि आपले तळवे दोन्ही बाजूंनी घ्या आणि पहिल्या स्थानावर परत या. ही प्रक्रिया एका मिनिटासाठी 12-15 वेळा पुन्हा करा. हे पीडित व्यक्तीला हळूहळू श्वासोच्छ्वास पूर्ववत करण्यास मदत करेल. पीडित व्यक्तीला श्वास घेण्याची नैसर्गिक प्रक्रिया पूर्ववत होण्यासाठी 1-3 तास लागतात.

जेव्हा पीडिताचा नैसर्गिक श्वासोच्छ्वास पुनर्संचयित केला जातो तेव्हा कृत्रिम श्वासोच्छ्वासाची प्रक्रिया थांबवा. पीडित व्यक्तीला नैसर्गिक श्वासोच्छ्वास परत येईपर्यंत त्याचे निरीक्षण करत रहा.

2) सिल्वेस्टर पद्धत:- पीडितेला त्याच्या पोटाभोवतीचे कपडे प्रथम सैल करून त्याच्या पाठीवर ठेवा. जर तुम्हाला दात असतील तूर ते काढून टाका. त्याच्या खांद्याखाली एक उशी ठेवा जेणेकसरघाटी छाती वर येईल आणि त्याचे डोके मागे झुकेल. जीभ पुढे

सिल्वेस्टर पद्धत बचावकर्त्याने पीडितेच्या मागे उभे राहून । तिला कोपराखाली धरले पाहिजे. त्याचा हात त्याच्या डोक्याच्या वर तिरपे ठेवा आणि ही स्थिती दोन सेकंदांसाठी ठेवा. त्यानंतर, पीडितेचे दोन्ही हात खाली करा जेणेकरून त्याच्या छातीवर दबाव येऊ शकेल. दोन सेकंद या स्थितीत रहा आणि नंतर दोन्ही क्रिया पुन्हा पुन्हा तीच क्रिया करावी.

वायर गेज

साहित्य : मापक वायर गेज,ब्रिटिश स्टँड वायर गेज , swz असे संक्षिप्त रूप

साधने : तार , वायर , सूक्ष्ममापीक

प्रक्रीया : आपण इलेक्ट्रिकल वायरचे गेज नावाचे महत्त्वाचे तपशील समजून घेऊ. अमेरिकन वायर गेज हे वायर आकारांच्या लोकप्रिय मानकांपैकी एक आहे. आपण वायर गेज चार्टच्या मदतीने त्याच्या वर्तमान वहन क्षमतेसह गेजचे महत्त्व जाणून घेऊ. वायर गेज चार्टला कधीकधी वायर साइज चार्ट म्हणूनही ओळखले जाते आणि त्यात वायरचे महत्त्वाचे पॅरामीटर्स असतात जसे की वेगवेगळ्या मापन मानकांमध्ये त्याचा व्यास, कमाल प्रवाह, प्रतिकार आणि इतर अनेक गोष्टी.

कृती : वायर ला गेज क्रमांक आणि वायर व्यासाची सारणी खाली दर्शवली आहे व ०.००१ मध्ये आकारात तार व्यास म्हणून निर्दिष्ट केले आहेत. वरच्या आकाराच्या संख्येसह वायरचा व्यास कमी होतो क्रमांक ७/० मोठा आकार आहे , 0.50 आहे आहे .Diameter Ratio = १√१-०२~ १०.६

रुपरेषा : वायर गेज चार्टचे महत्त्वकोणतीही इलेक्ट्रिकल इन्फ्रास्ट्रक्चर, मग ती घरे, कार्यालये, दुकाने किंवा अगदी मोठ्या व्यावसायिक इमारतीतील असो, त्यात वायर आणि केबल्स असतात. यशस्वी विद्युत स्थापनेसाठी, योग्य वायर आकार निवडणे फार महत्वाचे आहे. उदाहरणार्थ, तुम्ही तुमच्या घरात नवीन सेंट्रल एअर कंडिशनर बसवत आहात आणि एसी युनिटला वायर देण्याचा प्रयत्न करत आहात असे समजा.

वायरचा आकार कसा निवडायचा? सेंट्रल एसी हे एक शक्तिशाली उपकरण असल्याने ते मोठ्या प्रमाणात विद्युत प्रवाह काढते. हा विद्युतप्रवाह पुरवण्यासाठी जबाबदार असलेली मुख्य वायर योग्य प्रकारे निवडली गेली नाही, तर आग लागण्याची किंवा इतर नुकसान होण्याची शक्यता खूप जास्त असते.

इलेक्ट्रिक आणि वायरिंग

इलेक्ट्रिकल वायर सर्किट प्रत्येक वायरचा कार्य वर्गीकरण करण्यास मदत करतो, रंग कोडींग पालन करा. भारतात वायर RGB मोड मध्ये म्हणतात लाल- हिरवा – निळा आहेत. या RGB वायरचे विविध कार्ये आहेत.

वायरचे प्रकार :-

1. लाल वायर
2. निळा वायर
3. हिरवी वायर

लाल – लाल वायर फेज (phase) ला प्रतिसाद आहे, इलेक्ट्रिक सर्किट मध्ये. हि वायर लाईव्ह (Live) वायर आहे जी कोठल्या हि दुसरया लाल किव्हा निळ्या वायरला जोडता येणार नाही. लाल wire हि कुठल्या तरी switch leg मधी वापर करतात. Switch leg हि वायर आहे जी खालच्या टर्मिनल मधून येते आणि जेव्हा Switch चालू करतो तेव्हा गरम होते. हीच तो leg आहे जो लोड बंद चालू करतो.

निळा– निळी वायर इलेक्ट्रिकल सर्किट ची neutral वायरआहे . हि neutral वायर neutral bus bar ला कनेक्ट करतात इलेक्ट्रिकल पॅनल मधे. निळी वायर हि निळी वायरलाच जोडावी लागती आणि दुसऱ्या कुठल्या वायरला जोडता येत नाही. निळी वायर हि neutral वायर असल्या मुले त्यात करंट नसते. ती जास्त करून असुंतुलित लोड घेते. तयामुळे त्याला आपण return current म्हणतो. रिटर्न करंट हे इलेक्ट्रिसिटी/करंट इलेक्ट्रिकल बोर्ड/पॅनल मधे परत जातो.

हिरवा – हिरवी वायर हि जमिनीत असते अर्थिंग इलेक्ट्रिक सर्किट साठी. हिरवी वायर हि हिरव्या वायर लाच लावायची असते ( दुसऱ्या कुठल्याही वायर ला नाही). जमिनीत अर्थिंग साठी वायर हि करंट किव्हा लाईट साठी नाही असत. हिरवी वायर हि सॉकेट साठी असते. सॉकेट हे AC ,geyser ,टीव्ही ,micorwave ईत्यादी. जास्त करून बटनांन २ वायर असतात. Neutral आणि Phase.

विज बिल काढणे

उद्दिष्टे:-

विद्युत उपकरणे आवि इतर भारांद्वारे वीज वापराची गणना करणे

साहीत्य :-

ऊर्जा मीटर, कॅल्क्युलेटर, वहीं, पेन्सिल, लाईट बील.

कृती:–

1.वाचन वीज मीटरचे वाचन :

प्रारंभिक बाचक काढा आणि नंतर एका निश्चित कालावधीत पुन्धा वाचन घेणे.

2. वापराची गणना :-

प्रारंभिक वाचन आणि अंतिम वाचन यांतील फरक काढा हा फरक तुमच्या वीज वापराचे एकक (kWh)दर्शवतो .

3. बिलाचे गणना:-

वीज बिलाचे गणना करण्यासाठी, वीज वापराचे एकक बीज दरासह गुणाकार करा.

4. अन्य शुल्कांची गणना:-

वीजू बिलांत इतर शुल्क (जसे की फिरकड चार्जेस, कैपेसिटी चार्जेस ) समाविष्ट आहेत का, ते तपासा आणि त्यांची गणना करा.

5. बिलाची तपासणी:-

गणना केलेले विल वीज कंपनीने दिलेल्या बिलासी तुलना करणे.

6. अधिक माहिती :-

बाबीयी माहितगावश्यक असल्यास वीज बिलावर योग्यतेच्या मिळवा.

7.एकक:-

वीज’ युनिट

MSEDCL= Maharashtra state Electricity ion Company

1000 वॅटचे कोणतेही एक उपकरण तास चालविल्यास 1 यूनिट वीज खर्च होते

1000W = 1kw

1000kW=IMW

* यूनिट = वॅट× नग x तास ÷1000

*मीटर्सचे प्रकार:-

1) सिंगल फेज मीटर.

2) थ्री फेज मीटर

*1HP = 746 Watt

बिजली बिल

अ.क्र	उपकरण	नग	वॅट	तास/दिवस
1	बल्ब	7	9 watt	8 तास
2	फॅन	1	75 watt	10 तास
3	मिक्सर	1	500 watt	2 min/0.33 तास
4	मोबाईल चार्जर	2	5 Watt	3 तास
5	साऊंड (होम थेटर)	1	60 watt	1 तास

1.बल्ब = (9×7×8)÷1000. =0.075 युनिट

2. फॅन = 75×1×10 = 0.075 युनिट

3. मिक्सर = 500×1×0.033÷1000. =0.0165 युनिट

4. मोबाईल चार्जर =5×2×3÷1000. =0.01 युनिट

5. साऊंड (होम थेटर) 60×1×1÷1000= 0.06 युनिट

. Total= 0.6655 युनिट/दिवस

निष्कर्ष :-

लाईट बिलचा अभ्यास केल्याने विद्युत खपना बाबत आणि त्याच्या मूल्य निर्धारित प्रक्रिया बद्दल ज्ञान मिळते ज्यामुळे उपभोग त्यांचं खर्चावर नियंत्रण ठेवू शकतो

एलईडी माळा ( LED lights )

डेकोरेशन साठी एलईडी मळा आम्ही बनवल्या त्यामध्ये शोल्डरिंग शिकलो. सिरीज आणि

पार्लर मध्ये एलईडी माळा असतात.या माळेमध्ये विविध

रंगांच्या एलईडी दिव्यांचा समावेश असतो, ज्यामुळे घराला एक आकर्षक रूप मिळते.

माळासाठी लागणारे साहित्य.

Costing:

Product Decription	Quantity	Rate	Amount
LED Bulb	50	5.50rs	275
Sunrise single wire (7×76)	1	200rs	200
2 pin Plug	1	25	25
Quick Fix soldering wire	1	50	50
kunjan mini regular Cap	50	1.30rs	65

बायोगॅस

बायोगॅस म्हणजे काय ?

बायोग्यासात ज्वलनशील असल्याने त्याचा इंधन म्हणून चांगलाच वापर करता येतो सांडपाणी प्रकल्पातील गाळ बंद टाकीत खुजली दिल्यास त्यातून मोठ्या प्रमाणात बायोगॅसची निर्मिती होते व या गॅसला साठवून त्याचा इंधन म्हणून वापर करतात हे तत्व गोबर गॅस प्रकल्पातही वापरतात गोबर गॅस हा देखील बायोगॅसच आहे.

जनावरांचे विस्टा घरातील ओला कचरा हे सर्व मिक्सिंग टॅंक मध्ये एकत्र केले जाते त्यात पाणी मिसळून तयार झालेली स्लरी डायजेस्ट मध्ये सोडले जाते .

डायजेस्ट मध्ये या कचऱ्याचे विघटन होऊन त्यामधून मिथेन व कार्बन डाय-ऑक्साइड वयाची निर्मिती होते यालाच नॅचरल गॅस किंवा मार्ष गॅस किंवा बायोगॅस असे म्हणतात.

• उदाहरणार्थ

1. दररोज १०० लिटर शेण पाणी असेल तर५००० लिटर टाकीचे आकारमान होईल.
2. दररोज 30 लिटर मेला पाणी येत असेल तर ३०*५० =१५०० लिटरचे टाकीचे आकारमान असावे .

बायोगॅस निर्मितीसाठी आवश्यक गोष्टी:

1. गाईचे शेण / जनावरांचे शेण.
2. मानवनिर्मित मैला.
3. जनावरांनी न खाल्लेली पेंड उदाहरणात मोहाची पेंड.
4. स्वयंपाकातील टाकाऊ पदार्थ उदाहरणार्थ शेळ्यांना आणि पालेभाज्या.
5. खाद्यपदार्थांमधील खराब फळे खाद्यपदार्थ शेणाच्या तुलनेत मानवनिर्मित महिलांच्या पाण्यात सेंद्रिय पदार्थ कमी प्रमाणात असतात म्हणून गॅसही कमी प्रमाणात मिळतो.

• साहित्य:- शेण, पाणी, चेंबर etc.

• कृती :-

1. सर्वात आधी आम्ही शेण घेऊन आलो.
2. त्यानंतर जेवढे शेण घेतलं तेवढेच लिटर मध्ये पाणी घेतलं.
3. त्यानंतर ते शेण चेंबर मध्ये टाकलं व त्यात पाणी ओतलं.
4. शेण व पाणी त्या mixer च्या साह्याने मिक्स केले.
5. त्यानंतर त्याची slurry तयार झाली.
6. मग ते पाईपच्या माध्यमांनी गॅस पर्यंत पोहोचवलं.
7. त्यानंतर मिथेन 60% व कार्बन डाय-ऑक्साइड 40% एवढे मिळते.

बॅटरी मेंटनन्स

• उद्देश – बॅटरीची ग्रॅव्हिटी मोजून बॅटरी चांगली आहे की नाही ते ओळखणे

• साहित्य -डिस्टिलवॉटर

• साधने -मल्टीमीटर

• ग्रॅव्हिटी मीटर हायड्रो मीटर कृती –

1) सर्वप्रथम बॅटरी निवडली

2) बॅटरी दिसतील वाटर टाकण्याच्या ठिकाणी ग्रॅव्हिटी मीटरने ग्रॅव्हिटी चेक केले

3) उत्तम चांगली माध्यमातून कमी यापैकी चांगली रीडिंग भेटली,

लाल = कोईबॅटरी

जांभळा = मिडीयमबॅटरी

पिवळा = गुडबॅटरी

निळा = बेस्ट बॅटरी

बॅटरीच्या पाण्याची घनता मोजणे

उद्देश:-

बॅटरीचे पाण्याची (इलेक्ट्रो लाईट ) सापेक्ष घनता मोजणे

आवश्यक साहित्य:-

घनतत्त्व मापि, डिस्टिल्ड वॉटर, मल्टीमीटर

कृती:-

1. पहिल्यांदा मल्टीमीटर मदतीने बीसी बॅटरीचे होल्टेज मोजले

2. सापेक्ष घनता तपासण्यासाठी बॅटरीचे सेलमध्ये गेस्ट मीटर सेमी नझल घातले बल्ब दाबला व हळूहळू सोडला

3. सेलमधून इलेक्ट्रोलाईट इतक्या प्रमाणात भराला की घनतत्व मापी वरती तरगु शकेल.

4. स्पिंगला उभ्या पकडून इतक्या प्रमाणात त्यामध्ये द्रव रूप पृष्ठभागावरील घनतमापक ट्यूब वर घातले वाचन म्हणजे इलेक्ट्रॉनिक घनता वाचन होय.

5. चाचणी केल्यानंतर इलेक्ट्रॉनिक नेहमी सेलमध्ये परत ठेवला जिथून ती बाहेर काढले गेले होते.

अवलोकन:–

1. बॅटरी चे वोल्टेज=7.54V